شعار سال: در ۳۱ کیلومتری مشگین شهر و در دهه ۸۰ باستان‌شناسان به کاوش‌هایی در حدود ۴۰۰ هکتار منطقه باستانی دست یافتند که نه تنها تاریخ اولین تمدن‌های شکل گرفته در محدوده استان اردبیل را به عقب برد بلکه رمز و رموز مهروموم شده‌ای را روی دست کارشناسان باقی گذاشت.

به گفته مدیرکل میراث فرهنگی استان اردبیل در این مقطع دو بخش در محوطه شهر یری یا به عبارتی جایی که شهر در آن واقع شده کشف شد که شامل معبد و قلعه بود. کریم حاجی‌زاده تصریح کرد: البته پیش‌ازاین مطالعاتی صورت گرفته بود اما در اکتشافات جدید مشخص شد که پیرزامیان یکی از مناطق باستانی نیازمند مطالعه است.

بچه‌هایی که رو به آسمان درس می‌خوانند یا رصدخانه

یئری در زبان آذری به معنی شهر بوده و افراد محلی به این شهر باستانی ، مکتب اوشاغلاری نیز می‌گویند. مکتب اوشاغلاری به معنی کودکان مکتب است و به نظر می‌رسد سنگ‌های افراشته‌ انسان‌نما را مشابه کودکان یک مکتب می‌دانند که کنار هم نشسته و سر به آسمان دارند. در اکتشافات سنگ افراشته‌هایی مشاهده شد که قبل از دفن سال‌ها در فضای آزاد قرار گرفته و با چیدمان خاصی پیامی را به مخاطب انتقال می‌داد. سنگ افراشته‌ها که شبیه جنگجویان اما با چهره خندان هستند، در نحوه چیدمان و تعداد و ... با اخترفیزیک ارتباط داده شده‌اند و مشخص نیست در بخش معبد هدف نیایش نمادین این سنگ افراشته‌ها است و یا اینکه کارکرد سنگ‌ها یک رصدخانه بوده است.

مطابق اظهارات مدیرکل میراث فرهنگی استان این منطقه در چهار هزار هکتار برای اولین بار در سال ۱۹۴۷ توسط چارلز برنی باستان‌شناس مورد کاوش قرار گرفت و به‌عنوان «قلعه ارجق» از سوی وی معرفی شد. در فصل‌های بعدی کاوش در سال‌های ۸۲ تا ۸۴ چهار منطقه در شهر یری شناسایی شد و رموزی که گمان می‌شد برنی در شناخت آن موفق عمل کرده با مطالعات بیشتر به یافته‌های جدیدی رسید تا اعلام نظر در خصوص این منطقه را با احتیاط بیشتر همراه سازد.

چهاربخشی که در منطقه شهر یری کاوش شده است شامل محدوده قلعه، گورستان عصر آهن، معبد و محوطه قوشا تپه است که هر یک باوجود دست‌کاری متعدد افراد سودجو همچنان اسرار مگویی دارد که آدمی را در مقابل، تلاش جان‌فرسا برای ساخت چنین مواریثی و عقل و استدلال گذشتگان و اولین انسان‌هایی که در این بخش از کره خاکی زیسته‌اند، متحیر می‌سازد(شهر تاریخی یئری شامل قلعه نظامی، گورستان یئری، معبد یا مکتب اوشاقلاری و قوشا تپه می‌شود. قدمت قلعه و معبد به ۱۴۵۰ سال پیش از میلاد و قوشا تپه به هزاره هفتم پیش از میلاد می‌رسد). بخشی از محوطه شهر یری شامل دیوار دفاعی و قلعه است که این دیوار توسط چارلز برنی به ثبت رسید و بااین‌وجود رموز معماری آن موجب شد در سال ۸۲ بار دیگر کاوش‌های دقیق‌تری در خصوص آن انجام شود.

قبرهای شش متری و ۵۳۷ سنگ افراشته

عضو هیئت‌علمی دانشگاه تربیت مدرس معتقد است پیرازمیان یکی از اعجازهای مطالعات باستان‌شناسی جهان است. استل ها به تعداد ۵۳۷ مورد شناسایی شده که در هیچ کجای دنیا نظیر ندارد و موارد مشابه در کشورهای دیگر ارقام به مراتب کمتری هستندعلیرضا هژبری نوبری تصریح کرد: از جمله در این منطقه دیوار دفاعی قلعه با چینش سنگ‌های درشت، بخش‌هایی از آشپزخانه و محل اقامت قلعه کاوش شده است. علاوه بر این در این منطقه ۱۳۲ قبر شناسایی شد که همگی به‌غیراز دو مورد بازشده بود؛ هرچند این قبور برای گاه نگاری منطقه به جد مورداستفاده قرار گرفت.

هژبری نوبری بابیان اینکه قبور کلان سنگی در شکل‌های مختلف است و برخی در داخل زمین کنده‌شده و برخی سنگ‌های بزرگ در سطح چیده شده و شکل قبر ایجاد کرده است، اضافه کرد: در قبوری که در داخل زمین کنده‌شده تدفین به شکل جنینی است و وسایل افراد در اطراف وی به خاک سپرده‌شده و طول قبور شش متر و عرض آن ۱.۵ تا دو متر است. علاوه بر این استل ها به تعداد ۵۳۷ مورد شناسایی شده که در هیچ کجای دنیا نظیر ندارد و موارد مشابه در کشورهای دیگر ارقام به مراتب کمتری هستند. باستان‌شناس معتقد است ساخت این مجموعه با تفکر و مدیریت انجام‌شده و هدفی را دنبال می‌کرده است بطوریکه کریدور و دالان اصلی محل قرار گیری سنگ افراشته‌ها درست در مقابل کوه سبلان است.

فقط یک سنگ افراشته دهان دارد

کاوش‌ها نشان می‌دهد اندازه استل ها کاملاً متفاوت از یکدیگر بوده بطوریکه یکی تا ۲.۵ متر و درست در مجاور آن تا نیم متر استل قرارگرفته است. به عقیده مدرس دانشگاه تربیت مدرس این تفاوت اندازه به‌نوعی بیانگر طبقات اجتماعی مختلف بوده و به هر فرد وابسته به طبقه اجتماعی که دارد اندازه استل متفاوت قائل شده‌اند. استل ها در دو نوع مسلح و بی‌سلاح شناسایی‌شده‌اند و سلاح‌ها نیز متفاوت بوده و در دودسته شمشیرهای شلاقی و صاف مشاهده می‌شوند.

این منطقه باید به سایت موزه تبدیل شود اما اجرا و مطالعات آن بسیار پرهزینه است و باید مطالعات به شکلی باشد که زندگی مردمان آن عصر و روزگار بازآفرینی شودهژبری با تأکید به اینکه در برخی استل ها دست‌ها مشخص است و برخی مو تبدیل به دست شده است، متذکر شد: در همه چشم و بینی داریم اما به‌غیراز یک مورد در هیچ‌یک از استل ها دهانی مشاهده نمی‌شود. این باستان‌شناس به تفاوت در نگه‌داشتن شمشیرها اشاره کرد و افزود: در برخی زیردست راست و در برخی در میانه دو است و بررسی‌ها نشان می‌دهد حتی زمان ساخت استل ها متفاوت است.

مطالعات استل های با شهرت جهانی متوقف شد

هر چند مطابق اظهارات باستان‌شناسان پیرازمیان منطقه ای رازآلود بوده و مطالعات باستان‌شناسی آن باید تداوم یابد، اما مطابق اظهارات مدیرکل میراث فرهنگی استان کمبود مالی مطالعات را فعلا متوقف کرده است. حاجی‌زاده اضافه کرد: این منطقه باید به سایت موزه تبدیل شود اما اجرا و مطالعات آن بسیار پرهزینه است و باید مطالعات به شکلی باشد که زندگی مردمان آن عصر و روزگار بازآفرینی شود که بی‌شک مطالعات باستان‌شناسی نیز ضرورت خواهد داشت.

وی افزود: در وضعیتی که دولت به سختی هزینه نگه‌داری و مرمت اضطراری را می‌تواند تأمین کند، فعلاً عملیاتی کردن این طرح مقدور نیست و حفاظت اضطراری معبد در اولویت کاری ماست. مدیرکل میراث فرهنگی استان در عین حال در خصوص نگه‌داری در فضای آزاد سنگ افراشته‌ها و احتمال تخریب افزود: سال‌ها سنگ افراشته‌ها در فضای آزاد بوده و اصلاً کارکرد آن به همین شکل بوده است.

سوله‌ای برای حفاظت سنگ افراشته‌ها اجرا می‌شود

وی معتقد است اینکه سنگ افراشته‌ها در فضای بسته محصور شوند چندان مقبول نیست و با این وجود به رغم برخی مشکلات سوله‌ای برای حفاظت سنگ افراشته‌ها اجرا می‌شود. مدیرکل میراث فرهنگی استان تأکید کرد: نقشه اجرای سوله آماده شده و بعد از زمستان پیمانکار انتخاب می‌شود تا به صورت موقت سنگ افراشته‌ها نگه‌داری شوند. حاجی‌زاده معتقد است آینده این مجموعه باید به سمت ایجاد سایت موزه برود و امید می‌رود در سال‌های آتی اعتبار مناسبی برای تحقق این مهم اختصاص یابد.

هنوز مطالعات باستان‌شناسی نتوانسته پاسخ قطعی برای رمز و راز پیرازمیان بدهد. تابه امروز کارکرد این استل های بی‌زبان با شمشیر و روی خندان که گفته می‌شود اغلب نیز زن هستند، نامشخص است. بخشی از تاریخ باستانی اردبیل بیش از آنکه با برف و باران بلکه با ابهام مواجه است و انتظار می رود در سال آینده پاسخی از سوی نهادهای متولی برای تأمین مالی حاصل شود.

سایت شعار سال، با اندکی تلخیص و اضافات برگرفته ازخبرگزاری مهر ، تاریخ انتشار 19بهمن 96، کدمطلب:4222705، www.mehrnews.com