از شعار تا عمل!

شعار سال: در هفت آوریل سال 1948 میلادی در آمریکا نخستین اساسنامه کنفرانس بین‌المللی بهداشت از سوی سازمان بهداشت جهانی (WHO) تدوین گردید. از آن تاریخ تاکنون هرساله در مجمع عمومی سازمان بهداشت جهانی واقع در ژنو با حضور نمایندگانی از کشورهای مختلف، این روز با عنوان روز جهانی بهداشت (World Health Day) که مقارن با هفت آوریل (18 فروردین) است، برگزار می‌شود. سازمان بهداشت جهانی مقارن با این رویداد از شعار سلامت‌محورانه همان سال نیز یاد می‌کند و چالش‌ها و نواقص موجود در شرایط بهداشت و سلامت دنیا را یادآور می‌شود و روسای بهداشتی کشورهای مختلف را دعوت به تحقق شعار جهانی اعلام شده می‌نماید.

سازمان بهداشت جهانی شعار سال 2018 را سلامت برای همه (Health for All) انتخاب کرده است. این سازمان در ادامه بیان می‌دارد که هر فردی در دنیای کنونی در حد توان خود بایستی نقشی در جهت تحقق این شعار ایفا نماید و سپس این مشارکت عمومی منجر به تحقق یک گفتمان سیاسی سازنده برای دست‌یابی به UHC یا همان پوشش همگانی سلامت برای همه و در هر مکان شود. همچنین در ادامه بیان می‌دارد که نهادهای دولتی و سیاست‌گذار نیز وظایفی اساسی در جهت تحقق این شعار جهانی بر عهده دارند ازجمله:

1) وزارتخانه‌های دولتی به‌ویژه وزارتخانه‌های مرتبط با بهداشت و سلامت مردم موظف به ایجاد زیرساخت‌هایی در جهت سیاست‌گذاری‌های نوین و سلامت‌محور با هدف بهبود سلامت و رشد اقتصادی و اجتماعی هستند.

2) فراکسیون‌ها و کمیته‌های سلامت مجلس‌ها در سراسر دنیا مکلف به ایجاد توازن و هماهنگی میان سیاست‌های سلامت محورانه و اجزای به وجود آورنده‌ی این سیاست‌ها می‌باشند.

3) احزاب سیاسی تأثیرگذار در کشورهای دنیا برنامه‌های خود را معطوف به مطالبه گری در جهت برآورده ساختن نیازهای سلامت محورانه نمایند.

4) سلامتی جامعه هدف (که همان نیروی کار برای توسعه همه‌جانبه محسوب می‌شود)، توسط فرد فرد جامعه مدنی و دولتمردان در هر حوزه سیاسی ارج نهاده شود و شرکت‌های معتبر از رفاه همه جانبه و سلامتی نیروی کار خود اطمینان حاصل نمایند.

5) رسانه‌ها نقشی سازنده در انتقال مفاهیم به مخاطب دارند و می‌توان رسانه‌ها را قوی‌ترین ابزار ارتباطی با جامعه هدف دانست بدین منظور سازمان بهداشت جهانی رسانه را به عنوان صدای مردم برای درخواست خدمات باکیفیت سلامتی، معرفی می‌کند و بیان می‌دارد که رسانه‌ها در فهم UHC در مخاطب و همچنین کمک به ایجاد شفافیت و پاسخگویی در محیط سیاسی نقشی سازنده و حیاتی را ایفا می‌کنند.

سازمان بهداشت جهانی در ادامه بیان می‌دارد که دولت به عنوان اهرم اجرایی سیاست‌های کلان کشوری بایستی زمینه مشارکت ذی‌نفعان جامعه در گفتمان‌های سیاستی را فراهم آورد زیرا پوشش همگانی سلامت امری ضروری برای قرن حاضر است. دولت‌ها موظف به شنیدن خواسته‌ها، عقاید و انتظارات جامعه هدف به‌ منظور تسریع در اجرای مباحث مربوط به UHC و بهبود سیاست‌گذاری‌های سلامت می‌باشند. حتی در مواردی می‌توان از طریق مشارکت‌های اجتماعی کلان‌تر همچون رفراندوم از خواسته‌ها و نظرات سازنده‌ی مردم مطلع گشت. سازمان بهداشت جهانی نقشی پررنگ برای جامعه مدنی در تحول شعارهای موجود در نظرگرفته است و افراد، جامعه مدنی و کارکنان بخش سلامت را تشویق به مطالبه گری و مشارکت در گفتمان‌های سیاسی با سیاست‌مداران و تأثیرگذاران حوزه سلامت نموده است. از مردم و جامعه هدف درخواست کرده است که سیاست‌گذاران و سیاست‌مداران خود را پاسخگو و مسئول نگاه دارید و از آن‌ها پیرامون وعده‌های UHC و نقاط قوت و ضعف نظام سلامت و چالش‌های موجود در دنیای کنونی همانند افزایش بیماری‌های غیر‌ واگیر و پیری جمعیت، راهکارهای اجرایی و سازنده مطالبه نمایید.

سیاست‌های همسو با شعار «سلامت برای همه» در ایران

یکی از مهم‌ترین مسیرهای دست‌یابی به رشد اقتصادی پایدار، ارتقا سطح بهداشت و سلامتی نیروی کار در یک جامعه است. در واقع افزایش کیفیت سلامت با تأثیر مستقیم بر کیفیت عملکرد نیروی کار و توان نیروی انسانی نقش به سزایی در رونق و توسعه اقتصادی و اجتماعی دارد. موضوع سلامت و تسری همه‌جانبه آن در جامعه در چارچوب سیاست‌های کلی نظام سلامت نیز مطرح شده است و در بند دوم این سیاست‌ها از تحقق رویکرد سلامت همه ‌جانبه و انسان سالم در همه قوانین و اسناد بالادستی کشور یاد شده است که عبارت‌اند از:

1) اولویت پیشگیری بر درمان

2) روزآمد نمودن برنامه‌های بهداشتی و درمانی

3) کاهش مخاطرات و آلودگی‌های تهدید کننده سلامت مبتنی بر شواهد علمی

4) تهیه پیوست سلامت برای طرح‌های کلان توسعه‌ای

5) ارتقا شاخص‌های سلامت برای دست‌یابی به جایگاه اول منطقه در منطقه آسیای جنوب غربی

6) اصلاح و تکمیل نظام‌های پایش، نظارت و ارزیابی برای صیانت قانونمند از حقوق مردم و بیماران و اجرای صحیح سیاست‌های کلی.

ارزش و اهمیت بهداشت و سلامت به عنوان یک حق شهروندی و اساسی بر کسی مستور نیست. بهداشت و سلامت در واقع نوعی توانمندی اجتماعی است که تمام ابعاد زندگی افراد را تحت تأثیر قرار می‌دهد و بازخوردی اجتماعی، اقتصادی و فراگیر دارد و حتی می‌توان از سلامتی به عنوان ثروتی ملی یاد کرد. سلامتی عاملی بسیار مهم و چندبعدی در سیاست‌های کلان محسوب می‌شود و نیازمند مشارکت همه ‌جانبه اجرایی دارد. در برنامه توسعه هزاره سوم سازمان ملل متحد نیز موضوع سلامت به عنوان یکی از اصلی‌ترین شاخص‌های توسعه یافتگی در دنیا محسوب می‌شود. سازمان بهداشت جهانی نیز در سال 2007 با هدف ارتقای بین‌المللی سلامت و جلب نظر سیاست‌گذاران توجه مردم و دولت‌ها را معطوف به ضرورت سرمایه‌گذاری و سرمایه پذیری در این حوزه می‌نماید و شعار «سرمایه‌گذاری در سلامت» را مطرح می‌کند. در واقع با افزایش سرمایه‌گذاری در این حوزه می‌توان به سطوح بالایی از خودکفایی و دانش ملی دست یافت که بازتاب پررنگ آن را می‌توان در افزایش تولید ناخالص داخلی، بهبود کیفیت خدمات، افزایش شاخص سلامتی، کاهش هزینه از جیب بیمار و در نهایت توسعه اقتصادی و تحقق شعار سلامت برای همه را مشاهده نمود.

در بند ج ماده 32 قانون برنامه پنجم توسعه نیز از اجرای سامانه‌ای تحت عنوان «خدمات جامع و همگانی سلامت» یاد می‌کند که شامل:

- مراقبت‌های ابتدایی و اولیه سلامت

- پزشک خانواده و نظام ارجاع

- سطح‌بندی خدمات

-برون‌سپاری کار و واگذاری امور تصدی‌گری با رعایت ماده 13 قانون مدیریت خدمات کشوری.

مشاهده می‌شود که قانون‌ها و دستورالعمل‌های لازم جهت اجرای اهداف سلامت‌محور پیش‌بینی‌ شده است اما چرا بازتاب عملی این قانون‌ها و دستورالعمل‌ها مشاهده نمی‌شود؟

شاید بتوان گفت فاصله زیادی از شعارها و دستورالعمل‌های تئوری تا اجرای واقعی در سطح کلان وجود دارد. اجرای سیاست‌های سلامت نیازمند حمایت و همکاری تمامی نهادهای اجرایی و برنامه‌ریز کشور دارد و فقط معطوف به حوزه بهداشت و درمان نیست. بلکه نیازمند یاری و مشارکت اجتماعی فرد فرد نهادهای دولتی و عمومی، مردم و احزاب سیاسی است تا بتواند تبدیل به یک گفتمان ارزشمند و تأثیرگذار گردد. هنگامی که دغدغه سلامتی، دغدغه‌ی تمامی مدیران اجرایی کشور گردد شاهد توسعه بلندمدت اقتصادی با هدف حمایت همه‌جانبه از نیروی کار خواهیم بود. در واقع افزایش سلامتی منابعی را که در صورت عدم وجود سلامتی صرف هزینه‌های مربوط به درمان می‌شدند را در خدمت چرخه‌ی تولید و رونق اقتصادی قرار می‌دهد و به طور غیرمستقیم تأثیر چشمگیری بر چرخه اقتصادی و تولید خواهد داشت. همچنین تسری سلامت در سرتاسر کشور بدون در نظر گرفتن عامل جغرافیایی و دسترسی به منابع به صورتی یکسان و برابر از اصلی‌ترین حقوق اساسی مردم یک جامعه محسوب می‌شود که مستقیماً کیفیت زندگی افراد و میزان امید به زندگی را تحت تأثیر قرار می‌دهد. شعار جهانی«سلامت برای همه» شعاری کوتاه اما پرمفهوم برای تمام دنیا هست و نیازمند بسط و توسعه توسط فرد فرد جامعه و مسئولان هست.

راهکارهای سیاستی

1) تدوین سند ملی سلامت با محوریت تقدم پیشگیری بر درمان

2) ابلاغ سیاست‌های سلامت محورانه به تمامی دستگاه‌های اجرایی و مداخله‌گری وزارت بهداشت در تمامی طرح‌های کلان توسعه محور

3) ایجاد تریبون‌های گفتمان محور میان مردم و مسئولان به منظور مشارکت هر چه بیشتر جامعه هدف در اجرای سیاست‌های سلامت محور

4) استفاده بیش از پیش از رسانه‌ ملی و رسانه‌های اجتماعی در جهت تقویت اندیشه خود مراقبتی و صیانت از انسان سالم

5) برون‌سپاری و مشارکت بخش‌های خصوصی به منظور سرمایه‌گذاری در سلامت با هدف توسعه بلندمدت اقتصادی و حمایت از تولیدات داخلی

6) فرهنگ‌سازی و اصلاح آموزش‌ها از طریق وزارتخانه‌های آموزش ‌و پرورش، وزارت علوم و وزارت ورزش و جوانان.

منابع

1. سایت سازمان بهداشت جهانی (www.who.int).

2. قانون برنامه پنج ساله پنجم توسعه جمهوری اسلامی ایران.

3. سیاست‌های کلی سلامت.

4. مبانی اقتصاد سلامت تألیف دکتر ایرج کریمی.