شعار سال: سرپرست مرکز اقیانوس‌شناسی چابهار با بیان این‌که شکوفایی جلبکی (کشند قرمز) هر ساله از اواخر خرداد آغاز می‌شود و تا اواخر شهریور ادامه دارد، گفت: روش «رس‌پاشی» تنها منجر به کنترل رشد جلبک می‌شود، نه کاهش آن و بعد از مدتی رشد جلبک مجدداً آغاز خواهد شد. کشند قرمز یک پدیده دریایی است که بر اثر ازدیاد جمعیتی انفجار گونه گروهی از جلبک‌ها اتفاق می‌افتد و در این شرایط مقدار معمول آن حدود دوهزار عدد در لیتر است و موجب تغییر رنگ آب دریا به رنگ سرخ یا مایل به سرخ می‌شود. دما و مواد مغذی به‌ویژه مواد حاوی فسفر و نیترات دو عامل اصلی ازدیاد این جلبک‌ها در آب دریاهاست. تخلیه پساب‌های صنعتی و خانگی و کودهای شیمیایی که مملو از موادی چون نیترات‌ها و فسفات‌ها هستند در دریا موجب فراهم شدن غذای زیاد برای فیتوپلانکتون‌ها و ازدیاد آنی جمعیت آن‌ها می‌شود. به گفته حسین نگارستان، سرپرست مرکز اقیانوس‌شناسی چابهار، شکوفایی جلبکی در خلیج فارس از اواخر خرداد تا اواخر شهریور است. برای مقابله با این پدیده روش «رس‌پاشی» پیشنهاد شد که به گفته این محقق حوزه اکولوژی، این روش یک روش مسکن است، نه روش درمانی. وی همچنین مرجان‌ها را پرتولیدترین مجموعه‌های دریایی می‌داند که زیستگاه بسیاری از آبزیانی است که به مصرف انسان می‌رسد و با اشاره به عملکرد توسعه پارس‌جنوبی بدون توجه به ملاحظات زیست‌محیطی این سوال را مطرح می‌کند که چرا ما به‌راحتی این سرمایه عظیم را به مخاطره می‌اندازیم.

ارائه روش‌های نوین کنترل کشندقرمز در دستورکار محققان کشور

نگارستان با بیان این‌که مطالعات مرکز اقیانوس‌شناسی چابهار در دو جنبه «استفاده و بهره‌برداری از دریاها و توسعه دریامحور و مخاطرات دریایی» و «مخاطرات دریایی»‌ متمرکز شده است، گفت: محور موضوع توسعه دریا شامل شیلات و آبزیان دریایی است که دو دانشجوی دکتری زیست‌شناسی دریایی در مطالعات خود آثار مجموعه‌های مرجان‌ها بر آبزیان و تولید مثل و بقای آن‌ها را بررسی می‌کنند. وی بررسی ارتباط مرجان‌ها با جنگل‌های حرا را از دیگر زمینه‌های مطالعاتی این مرکز نام برد و خاطرنشان کرد: علاوه‌بر آن موضوع کشند قرمز که یکی از مخاطرات دریایی است، در دستورکار ما قرار دارد. به‌دلیل شکوفایی جلبکی از اواخر خرداد تا اواخر شهریور آب به‌شدت متلاطم و مواد مغذی نیز زیاد است که منجر به رشد کشند قرمز می‌شود که موجب مرگ‌ومیر آبزیان و ایجاد خساراتی به سیستم‌های آب‌شیرین‌کن‌ها خواهد شد. به گفته این محقق، پژوهشگران مرکز اقیانوس‌شناسی چابهار مطالعاتی را درباره ارتباط مونسون (بادهای اقیانوسی و استوایی) با کشند قرمز در دستور کار دارند؛ ضمن آن‌که مطالعاتی بر روی آب‌شیرین‌کن چابهار در حال انجام است. نگارستان خاطرنشان کرد: اگر کشند قرمز موجب کاهش کارآیی آب‌شیرین‌کن‌های چابهار شود، مردم دچار بی‌آبی می‌شوند؛ از این رو پیوسته در حال نمونه‌برداری از آب هستیم و وضعیت را گزارش می‌کنیم. سرپرست مرکز اقیانوس‌شناسی با اشاره به استفاده از روش رس‌پاشی برای مهار کشند قرمز، با تأکید بر این‌که این روش مسکنی برای شکوفایی جلبکی است، گفت: این روش نمی‌تواند در وسعت زیادی اجرایی شود. وی با بیان این‌که در سال 1387 کشند در خلیج فارس در وسعت زیادی گسترده شده بود، افزود: این امر موجب شده بود که در شهر بندرعباس مشکلات زیادی ایجاد شود، به‌ویژه این‌که کشند قرمز وقتی می‌خواهد تجزیه شود، بوی بدی در محیط ایجاد می‌کند. از این رو استاندار وقت از ما خواست تا برای این امر چاره‌ای بیندیشیم. نگارستان با بیان این‌که در آن زمان با استفاده از هواپیماهای سم‌پاش به‌جای سم‌پاشی اقدام به رس‌پاشی کردیم، اظهار کرد: رس از نظر الکتریکی فعال است و بار الکتریکی دارد، از این رو هر ذره‌ از رس که به آرامی به پایین می‌رود، ذره‌ای از فیتوپلانکتون‌ها به آن می‌چسبد و آن را پایین می‌برد و می‌تواند رشد کشند قرمز را کنترل کند، نه این‌که کاهش دهد و بعد از مدتی کشند قرمز می‌تواند مجدداً رشد کند. این محقق با بیان این‌که نقش رس‌پاشی در کنترل شکوفایی جلبکی تنها شکستن لکه‌ها و کم کردن مقطعی شکوفایی جلبکی است و راهکار اصلی برای مقابله با کشند قرمز نیست، خاطرنشان کرد: ما برای آب‌شیرین‌کن‌ها نیز برنامه‌ای را پیشنهاد و پروژه‌ای را ارائه کردیم و منتظر پاسخ آن هستیم و امیدواریم مسئولان آب‌شیرین‌کن چابهار در رسیدگی به این طرح تسریع کنند؛ چون هزینه‌های سنگینی برای راه‌اندازی مجدد آب‌شیرین‌کن شده و در صورت تعطیلی مردم دچار صدمات زیادی خواهند شد.

سونامی و گونو مخاطرات دیگر دریایی خلیج فارس

سرپرست مرکز اقیانوس‌شناسی چابهار با تأکید بر این‌که مخاطرات دریایی تنها منحصر به کشند قرمز نمی‌شود، گفت: ما سونامی و طوفان‌های دریایی را نیز داریم. در چند سال قبل طوفان گونو در منطقه سیستان و بلوچستان، هرمزگان و بندرعباس خساراتی وارد کرد. وی با بیان این‌که طوفان‌های دریایی را رصد می‌کنیم و اطلاعات آن را در اختیار مسئولان قرار می‌دهیم، ادامه داد: علاوه‌بر آن اطلاعات و تاریخچه مربوط به سونامی را داریم و می‌دانیم 70 سال گذشته سونامی در چابهار رخ داده که تلفات وسیعی داشته و ممکن است باز هم رخ دهد. نگارستان اضافه کرد: مردم ما باید در خاطر داشته باشند که در اقیانوس هند سونامی عظیمی رخ داد و تلفات زیاد جانی در حد 220 هزار نفر همراه با خسارات مالی وارد کرد و چنین سونامی‌هایی نیز ممکن است در خلیج فارس، دریای عمان و دریای خزر نیز رخ دهد؛ از این رو ما در این منطقه آماده هستیم. وی با بیان این‌که پژوهشگاه علوم جوی و اقیانوس‌شناسی در تهران نماینده ملی مجموع هشدار سونامی در دنیا است، اظهار کرد: از این رو به محض رخ دادن سونامی در منطقه‌ای از دنیا، اطلاعات آن به این پژوهشگاه و به ما ارسال می‌شود و اقدامات ایمنی انجام می‌شود.

سفیدشدگی مرجان‌های خلیج فارس

سرپرست مرکز اقیانوس‌شناسی چابهار سکونتگاه مرجان‌ها را مناطق گرمسیری دانست و گفت: البته خلیج فارس و دریای عمان تقریباً در محدوده گرما و سرمای قابل تحمل این موجودات است. علاوه‌بر آن خلیج فارس شوری نسبتاً بالایی نسبت به اقیانوس‌ها و دریاهای دیگر دارد که این دو عامل استرس طبیعی برای مرجان‌هاست. نگارستان در این‌باره توضیح داد: سال‌هایی که به ناگهان هوا سرد می‌شود یا به‌دلیل بارندگی دما و شوری آب تغییر می‌کند، استرسی به مرجان‌ها وارد می‌شود. وی درباره فرآیند سفیدشدگی مرجان‌ها، خاطرنشان کرد: مرجان‌ها دارای جلبک همزیست هستند و با کمک این جلبک است که می‌توانند به حیات خود ادامه دهند و به تنهایی نمی‌توانند زنده بمانند. نگارستان اضافه کرد: زمانی که استرسی پیرامون محیط زیست مرجان‌ها وارد می‌شود، جلبک می‌تواند مرجان را ترک کند و جلبک رها می‌شود و از آنجایی که رنگ مرجان‌ها از جلبک‌ها است، از این رو مرجان سفید می‌شود؛ ولی نمی‌میرد و مرجان می‌تواند تا مدتی حیات داشته باشد. وی ادامه داد: ولی‌ در برخی موارد مجدداً جلبک جدید جای جلبک قبلی را می‌گیرند و مرجان به زندگی خود ادامه می‌دهد؛ ولی در برخی موارد این اتفاق نمی‌افتد و در این صورت اگر شوک دمایی یا شوری وارد شود، ممکن است مرجان‌های دیگر یا نسل دیگر مرجان‌ها اصلاح شود؛ همان‌طور که در اطراف جزیره کیش و سایر مناطق دیده شده است و خوشبختانه مرجان‌ها شروع به جوانه زدن و رشد کرده‌اند. این متخصص اکولوژی دریا از دانشگاه سیدنی استرالیا با تأکید بر این‌که در بسیاری از مرجان‌ها این رویداد رخ نمی‌دهد، یادآور شد: مشکل این است که رشد مرجان‌ها زمان‌بر است و اگر شروع به جوانه زدن می‌کنند، باید سال‌ها منتظر بود تا تپه‌های مرجانی رشد اساسی را داشته باشند. نگارستان افزود: خطری که برای مرجان‌ها وجود دارد، این است که توسعه به‌صورت علمی و مطالعاتی انجام نشده است و مشکلاتی را در بندر نایبند داشته‌ایم. به گفته وی، زمانی که فعالیت پارس جنوبی آغاز شد، موج‌شکن‌هایی را ایجاد کردند. در نتیجه سنگ‌ها را با خاک در دریا وارد کردند و این خاک‌ها روی مرجان‌ها قرار گرفتند. البته همه موجودات در برابر اتفاقات پیرامون خود مقاومت دارند؛ ولی بشر موظف به حفاظت از این جانداران است. نگارستان با اشاره به برخی از گفته‌ها درباره مرجان‌ها که «چند سنگ سوراخ چه اهمیتی دارد» یادآور شد: باید بدانیم که مرجان‌ها زیستگاه‌ موجودات زنده هستند و یکی از پرتولیدترین مجموعه‌های دریایی، مجموعه‌های مرجانی است و اگر مرجان‌ها از بین بروند، ماهیان و آبزیان، توریسم، تولیداتی که به مصرف انسانی می‌رسد نیز از بین می‌روند. وی اضافه کرد: از سوی دیگر زمانی‌که دریا خالی از مرجان‌ها باشد، دیگر چیزی نیست تا بتوان از آن آموخت. به گفته وی، در برخی از کشورهای دنیا پارک‌های مرجانی ایجاد شده و هتل‌هایی بدون وجود جاده‌ای احداث شده و صنعت پر رونق توریسم را برای آن کشور به ارمغان آورده است. نگارستان با تأکید بر این‌که کشور ما نیز چنین توانمندی‌هایی را دارد، این سوال را مطرح کرد که چرا به‌راحتی مرجان‌ها را از دست می‌دهیم و گفت: در برخی از اوقات قایق‌هایی که لنگراندازی می‌کنند، لنگرهای خود را در مرجان‌ها قرار می‌دهند و با حرکت قایق، مرجان‌ها می‌شکند. این موارد در حالی رخ می‌دهند که به‌راحتی قابل پیشگیری هستند، به شرطی که خواست ما باشد.

سایت شعار سال، با اندکی تلخیص و اضافات برگرفته از سایت روزنامه سبزینه، تاریخ انتشار 30 اردیبهشت 97، کد مطلب: 44184، www.sabzineh.org