ضرورت اجرای عملیات آبخیزداری برای کاهش خسارات ناشی از سیل

55درصد مساحت ایران یعنی معادل ۹۱ میلیون هکتار از عرصه حوضه‌های آبخیز کشور سیل‌خیز است. این عرصه‌ها در تولید هرزآب‌های سطحی که به سرعت از دسترس خارج می‌شوند، نقش دارند و در تشدید فرسایش و ایجاد سیلاب‌های مخـرب مؤثر هستند.

شعار سال: فشار انسان بر جنگل، مرتع، خاک و زمین، روند روزافزون شهرنشینی و توسعـه سطوح غیرقابـل نفوذ هر روز احتمال سیل‌خیزی در مناطق مسکونی را افزایش می‌دهد؛ از این‌رو آبخیزداری ضرورتی اجتناب‌ناپذیر است. بنابر پیش‌بینی سازمان ملل، ایران تا سال ۲۰۲۵ در فهرست کشورهایی قرار می‌گیرد که با کمبود آب مواجه خواهند شد. اجرای پروژه‌های آبخیزداری از مهم‌ترین اقداماتی است که می‌تواند با کاهش خسارات سیل و فرسایش خاک موجب تغذیه آبخوان‌ها و تولید مواد غذایی شود و معضل کم آبی را کاهش دهد.

۹۰ تا ۹۵ میلیون هکتار از مساحت ایران را مناطق کوهستانی و شیب‌دار و ۶۹ تا ۷۴ میلیون هکتار را مناطق کم شیب و دشت‌ها تشکیل می‌دهند.براساس گزارش سازمان جنگل‌ها، مراتع و آبخیزداری، میزان فرسایش خاک در ایران ۲ میلیارد تن در سال برآورد شده است(7/ 16 تن در هکتار) که با شاخص جهانی ۵ تا ۶ تن در هکتار، فاصله بسیار زیادی دارد. اثرات این میزان فرسایش خاک، ۲۳۶ میلیون مترمکعب رسوب‌گذاری در مخازن پشت سدها و ۵۰۰ میلیون مترمکعب رسوب‌گذاری در شبکه‌های آبیاری و زهکشی مدرن و سنتی و از دسترس خارج شدن هزاران هکتار اراضی مزروعی است.

اهمیت اقدامات آبخیزداری زمانی بیشتر مشخص می‌شود که بدانیم در وضعیت فعلی ۲۵۵ شهر معادل 41درصد کل شهرهای ایران، ۸۶۵۰ پارچه‌آبادی معادل 12.7درصد آبادی‌های کشور و یک میلیون هکتار از اراضی زراعی شامل باغات، اراضی آبی و دیم واقع در دشت‌ها و حاشیه رودخانه‌ها، ۲۰ هزار رشته قنات و بخش قابل ملاحظه‌ای از جاده‌ها و راه‌های ارتباطی در معرض خطر سیل قرار دارند.

بررسی‌ها نشان می‌دهد هـر ۱۵۰ هـزار هکتار فعالیت آبخیزداری می‌تواند به میزان ۳۰ تا ۵۰ درصد خطر سیل‌گیری یک شهر، ۲۰روستا و ۲۰۰۰ هکتار اراضی زراعی و بخش قابل توجهی از جاده‌ها و راه‌های ارتباطی و سایر تأسیسات زیر‌بنایی را کاهش دهد.

چالش‌های مدیریتی در مدیریت آبخیزهای کشور

نبود آمایش سرزمین، بهره‌برداری بیش از توان زادآوری(تولید) ازعرصه‌های طبیعی، وقوع دوره‌های خشکسالی متوالی و نبود تناسب بین اعتبارات تخصیصی با حجم فعالیت مورد انتظار ازجمله چالش‌های مدیریتی آبخیزهای کشور است. اجرای پروژه‌ها بدون تمرکز بر فعالیت‌های جامع و یکپارچه، فقدان تحقیقات کاربردی و ناهماهنگی بین دستگاه‌های اجرایی برای اجرای فعالیت‌های جامع آبخیزداری از دیگر چالش‌های مدیریتی در این حوزه محسوب می‌شود.