آشنایی نویسنده با دکتر قانعی راد به حدود 5 سال پیش و در جریان فعالیت های مرتبط با شورای انجمن های علمی ایران ، برمی گردد. روندی که با وجود تعاملات حضوری اندک و حتی تفاوت هایی در گرایشات سیاسی، بواسطه و بدلیل وجود دغدغه های مشترک مرتبط با فعالیت انجمن های علمی ، با اثرگذاری بالایی،همراه بود. تعاملاتی که بر نویسنده ثابت کرد، دکتر قانعی راد ، صرفا یک فارغ التحصیل جامعه شناسی ،یک متخصص دانشگاهی و یا یک پژوهشگر صرف، نشناسم.
وی فرهیخته ای متعهد و دغدغه مند، برای توسعه کشور بود. عافیت طلبی را کنار نهاده و نقد اصلاحی را بعنوان نوعی سبک اجرایی در تعاملات حرفه ای ، در پیش گرفته بود. صراحت گفتار و چارچوب مداری وی، بعضا برایش دردسر ساز می شد و به اصطلاح امروزی، دشمن تراشی می کرد. اما اعتقاد به اصول،از وی فردی سازش ناپذیر ، غیر معامله گر و دارای پشتکار مثال زدنی می ساخت.
متن زیر قصد دارد،بشکلی مختصر و در حد بضاعت شناختی نویسنده، اقدام به بازتعریف توانمندی ها ، منش رفتاری و دغدغه های فردی و حرفه ای دکتر قانعی راد، در دو پرده مجزا، نماید.
شاید بتوان معرفی مختصر ، شناسنامه ای و رزومه وار دکتر سید محمدامین قانعیراد را در چندجمله زیر دنباله گیری کرد : متولد۱۳۳۴ شهر ری و درگذشتهٔ ۲۴ خرداد ۱۳۹۷ در سن 63 سالگی بر اثر بیماری سرطان/ دارای مدرک کارشناسی پژوهشگری اجتماعی و کارشناسی ارشد و دکترای جامعه شناسی از دانشگاه تهران / رئیس سابق انجمن جامعهشناسی ایران و عضو هیئت علمی و استاد جامعهشناسی مرکز تحقیقات سیاست علمی کشور / مدرس دانشگاه و مولف چندین جلد کتاب و مقاله و ..... .
اما ذهن ساختگرا و دغدغه مندی وجودی دکتر قانعی راد،از وی انسانی بزرگتر از حد شناسنامه ، رزومه و مدرک ساخته بود . انسانی شایسته الگو شدن ، انسان یادها و حتی افسوس ها.
* قانعی راد در نظر همکاران :
در چند روز گذشته و خصوصا در مراسم تشییع دکتر قانعی راد، صحبت ها و یادبودهایی از این شادروان توسط همکاران ، دوستان و منصوبین وی مطرح شد. واکاوی این بیانات با نظرداشت به کنارنهادن پیام های عاطفی و تعارفات مرسوم، نشانگان بسیار جالبی را جهت ترسیم منظومه فکری، منش رفتاری ، تعهدات و دغدغه های فردی و حرفه ای دکتر قانعی راد، ارایه می دهد. برخی از مهمترین بخش های قابل ذکر در پیام های انتخاب گردیده، بشرح زیر می باشند:
- دکتر سیدحسین سراج زاده،رئیس انجمن جامعه شناسی ایران : دکتر قانعی از جامعهشناسان جامعالاطرافی محسوب شده که از دانش نظری عمیقی در حوزه جامعهشناسی «کلاسیک» و «معاصر» برخوردار بود. دانش نظری او صرفاَ به خوب دانستن نظریههای جامعه شناسی محدود نمیشد، بلکه او نظریه ها را برای فهم مسائل اجتماعی ایران و مسائل جهان معاصر با احاطه و تسلط به خوبی به کار می بست. او، علاوه بر اینکه به عنوان «جامعهشناس آکادمیک» به خوبی از عهده پژوهش و آموزش آکادمیک برآمده و بسیار موفق بود، بر اساس همان دغدغه روشنفکرانه، یک «جامعهشناس انتقادی» جدی بود. با وجود این، انتقاد او نسبت به شرایط، ساختارها و روابط حاکم بر جامعه ایران همه انتقاداتی سازنده بود؛ به تعبیر دیگر، اگر ساختارها، روندها و حتی گروه ها و جریان های خاصی مورد نقد او قرار میگرفت، این نقد، نقد رادیکال مخرب و غیرمسئولانه نبود و سرمایه سوز نبود که منجر به ایجاد نوعی نفرت نسبت به نیروها و سرمایه های اجتماعی علمی و ملی شود؛ بلکه «نقد متعهدانهای» بود برای تقویت انسجام اجتماعی، بهره گیری از همه سرمایه های علمی و اجتماعی و ارتقاء حتی کسانی که مورد نقد او قرار میگرفتند. به این اعتبار، درکسوت یک «جامعهشناس انتقادی» مسئولیت پذیر ظاهر می شود.
- دکتر منصور غلامی،وزیر علوم،تحقیقات و فناوری(در پیام تسلیت ارسالی) : مرحوم دکتر قانعیراد مصداق حقیقی استادانی بود که به منزله یک جامعهشناس دردآشنا با درک رسالت اجتماعی خود توانست الگوی موثری از فرهیختگانی را عرضه کند که توانستند نقش جریان ساز خود را در انتشار آگاهی و بهره گیری از علم نافع ایفا کنند. او سرمایه گران بهای دانایی خود را وقف توسعه فردی ننمود و خواه به عنوان رییس انجمن علمی جامعه شناسی ایران و خواه عضو هیئت علمی، برای اصلاح امور از هیچ کوششی دریغ نکرد.
- دکتر وحید احمدی،مشاور وزیر علوم و رئیس مرکز تحقیقات سیاست علمی کشور : ایشان دانشمندی کمنظیر و جامعهشناسی نقاد، صریحاللهجه و دردآشنا بود. به کار و جامعه علمی که در آن بود عشق میورزید، اندیشمندی توانا و آزاده بود.دکتر قانعیراد از معدود کسانی بود که حقیقتاً نگران آینده فرهنگی و علمی کشور بود و نسبت به مسائل روز مسئولانه، نقادانه و دردمندانه مینگریست.
- مهندس اسحاق جهانگیری،معاون اول رئیس جمهور(در پیام تسلیت ارسالی): مطالعات و تحقیقات ارزنده و پردامنه دکتر قانعی راد و صراحت و شجاعت وی در ورود به حوزه مسائل مبتلابه و حیاتی جامعه، مقام او را در میان نخبگان و اندیشمندان ممتاز و برجسته کرده است .
- سرکار خانم اشرف بروجردی ، رییس سازمان اسناد و کتابخانه ملی ایران(در پیام تسلیت ارسالی) : قانعی راد در زمره آکادمیسینهایی بود که هرگز میان وظایف آکادمیک و تعهدات اجتماعی جدایی نیفکند و همواره تلاش کرد به طور همزمان در قامت یک چهره علمی و همچنین یک روشنفکر اجتماعی فعالیت کند. او در تمام طول دوره فعالیت علمی و اجتماعی خود، هیچگاه جانب مردم و جامعه مدنی را رها نکرد، همواره به نقد ساختارهای سیاسی و فرهنگی و اجتماعی پرداخت و به خصوص در دوران سخت در مضیقه قرار گرفتن تشکلهای مستقل علمی، نقشی بیبدیل در حفظ و اعتلای این تشکلها ایفا کرد.یکی از مهمترین ویژگیهای فعالیتهای علمی این استاد بزرگ، نگاه جامعنگر و کلان او به عنوان یک جامعهشناس در ارتباط با توسعه و مدیریت بود. این مسئله را میتوان در آثار بهجامانده از این استاد فاضل مانند«ناهمزمانی دانش: روابط علم و نظامهای اجتماعی - اقتصادی در ایران» و «نظام علمی کشور در برنامه سوم توسعه» به روشنی مشاهده کرد.
- مهندس سید محمدعلی افشانی،شهردار تهران(در پیام تسلیت ارسالی) : جامعه شناس آگاه، ژرف انديش و پيشگام
- سیدعباس صالحی،وزیر فرهنگ و ارشاد اسلامی(در پیام تسلیت ارسالی) : شخصیتی وارسته که در مسیر اعتلای ایران و ایرانی و بیان دغدغه های جامعه امروز تا جایی که در توانش بود، از هیچ تلاش و کوششی فروگذار نکرد. او هم در عرصه اندیشه ورزی و پژوهش و هم در جایگاه مدیریت علمی، کارنامه درخشانی از خود به یادگار گذاشت. افزون بر آن با باور قلبی به خرد جمعی و مشارکت پذیری، در تقویت نهادهای مدنی نیز فراتر از وسع خویش نقش آفرینی کرد.
- پیام نیکنام حسینی پور،مدیرعامل خانه کتاب(در پیام تسلیت ارسالی) : دکتر قانعی ، سالها دغدغهمند ارتقای علمی كشور در حوزههای علوم انسانی و به ویژه علوم اجتماعی بود؛ استوار و وظیفهشناسانه در راه استقرار اخلاق علمی در حوزههای دانشگاهی كشور گام برمیداشت! ونظرات خود را صریح با اهل سیاست درمیان می گذاشت. راهبرون رفت كشور از وضعیت فعلی را توجه جدی به علوم انسانی میدانست؛ در برابر فسادهای علمی به شدت واكنش نشان میداد و آن را مانع از توسعه و سودمندی علوم انسانی در ایران میدانست و در همه این موضوعات، صاحب اندیشه و چهرهای موثر و تاثیرگذار بود.
- دکتر حسام الدین آشنا، مشاور رئیس جمهور(در پیام تسلیت ارسالی): نام و یاد قانعی راد در سپهر جامعه شناسی ایرانی برجا خواهد ماند.او خوب آموخت، سخت کوشید، فراوان احترام آفرید و صادقانه و شجاعانه هشدار داد.
- دکتر محمد فاضلی، عضو هیئت علمی دانشگاه شهید بهشتی(در کانال تلگرامی خود): فعالانه اندیشید، نوشت، سخن گفت تا شاید گوش شنوایی پیدا شود.کتابهای پرشمارش یادگارهای جاودانه اوست. یادگارهای مردی که هم اخلاق و اصول دانشگاه را درونی کرده بود، هم در دفاع از استقلال و آزادی دانشگاه نوشت، هم برای اعتلای علم کوشید، و هم مسئولیت اجتماعی دانشگاهیبودن را یک لحظه از یاد نبرد.
- دکتر مقصود فراستخواه،عضو هیات علمی دانشگاه : قانعی راد را می توان از نحلۀ جامعه شناسی درمانگر و سیاست ورز به حساب آورد و از اصحاب علم رهایی در مقایسه با علم ابزاری. پابه پای رویدادهای ایران ونگونبختی های یک ملت، می دوید و یکان به یکان در حد توان به سر وقت مسأله های دشوار این سرزمین می رفت و موضع می گرفت و حرف می زد تا بدانند که دانشمندان تنها برای تئوری پردازی ساخته نشده اند. قانعی راد مرد میدان حوزۀ عمومی علم و جامعه بود. عزت نفس، از او دانشمندی مغرور (به معنای بلند کلمه) به بار آورْد. هرکس به این عالم آمده است تا بلکه کاری متفاوت بکند و قانعی راد آمد بود تا نقد کند و به ستم و سیاهی و نابکاری اخم کند و نهیب بزند. محترم بود و حرمت می داشت ولی اهل تعارف و مجامله نبود، بی پروا سخن می گفت. یک عمر پربار در سنت انتقادی ایستاد و تکان نخورد، مصمم و استوار با قامتی بلند. خوش سخن با طنزهای گزنده ، تلخ از جنس دارو. این سرزمین، فرزندان دانشی خود را با خون جگر تربیت می کند و انتظار منشی گری دولتی یا تجمل گرایی تخصصی یا حتی برج عاج نشینی آکادمیک از آنها ندارد، قانعی راد از جنس فرزندان دانشی این سرزمین بود.
- سازمان عدالت و آزادی ایران اسلامی(در پیام تسلیت ارسالی) : او لحظه ای از گفتگو در مورد امر عمومی و اندیشه ورزی در این زمینه پا پس نکشید و امر عمومی را از کنشگری سلبریتی ها تا دیپلماسی فوتبال ، از فیلترینگ تلگرام تا فرار مغزها و …کاوید و تحلیل کرد و به گفت و گو گذاشت .دغدغه هایی که لحظه ای او را رها نکرد و تا آخرین روز زندگی پربارش و در قالب نشست ” مسائل توسعه علوم انسانی در ایران ” آنها را برای جامعه ایرانی فریاد کرد و اندیشه ها و تحلیل های راهبردی اش را با نخبگان و اندیشه ورزان به اشتراک گذاشت .
- ...... .
بنظر می رسد که تحلیل پیام های فوق و نشانه شناسی و نشانه یابی در محتوای بیانات شخصیت ها و فرهیختگان ، به راحتی توان انعکاس منظومه فکری، منش رفتاری ، تعهدات و دغدغه های فردی و حرفه ای دکتر قانعی راد را داشته باشد.
نویسنده : دکتر جواد محمدقلی نیا، عضو هیات مدیره شورای انجمن های علمی ایران
اختصاصی پایگاه تحلیلی خبری شعار سال