شعار سال: پاسخ دادن به اين سئوال‌ها نيازمند توجه كافي و فهم دقيق سطح تحول شناختي، عاطفي و اخلاقي كودكان مورد نظر است. مطابق نظام " پیاژه " ، کودک وقتی فعال نباشد یعنی در وضعی فعل پذیر قرار داشته باشد، به صرف شنیدن سخن دیگران، چیزی یاد نمی گیرد. لازم است که مدرسه به او اجازه دهد تا مطابق کنش وری تحول خویش بیاموزد. از زاویه ی روانشناختی، عملیات از تصویر یعنی از انعطاف پذیری ساخت های ادراکی، بر خلاف طرز تفکر گشتالتی، سرچشمه نمی گیرند، بلکه به عکس، دارای مبنای مشترکی هستند که همان اعمالند. تحول روانی در جامعه تحقق می پذیرد. کودک کار فردی خود را با کار گروهی ترکیب می کند. با مبادله نقطه نظر خود با نقطه نظر دیگری است که عینیت خود را از هفت -هشت سالگی بنا می کند. کودک در کلاس باید با معلمی سر و کار داشته باشد که با علم آموزش و پرورش آشناست. اولین وظیفۀ تربیت، تشکیل و بنا کردن عقل است. تلاش براي آموزش زود هنگام برخي مفاهيم ارزشي و اعتقادي به كودكان نه تنها مفيد نيست بلكه مي‌تواند پيامدهاي زيانباري داشته باشد كه برخي نشانه‌هاي آن آشكار شده است. بايد از خود بپرسيم كه چرا اغلب كودكان ما از تبليغات رسمي دين و آموزه‌‌هاي مذهبي گريزان هستند. كودكان در سنين پيش دبستان و دبستان ظرفيت درك و فهم مسايل انتزاعي را ندارند و با هيچ ابزار و روشي نمي‌توان مفاهيمي مانند ايثار و شهادت را به آنها آموزش داد. اوليا حق دارند در باره حضور فرزندان خود در مكان‌ها و موقعيت‌‌هاي خاص تصميم بگيرند. فرض بر اين است كه مواد و تبصره‌هاي دستورالعمل اردوها توسط كارشناسان آگاه و متعهد آموزش و پرورش تدوين شده است. بنابراين، دخالت اراده‌هاي خارج از آموزش و پرورش در اين قبيل موارد توهيني آشكار به كارشناسان و مديران آموزش و پرورش است و كوتاه آمدن در برابر چنين توهيني دو معناي روشن دارد. شواهد متعددي از انفعال غيرقابل توجيه مسئولان وزارت آموزش و پرورش در برابر اراده‌ افراد و گروه‌هاي خارج از آموزش و پرورش وجود دارد كه اميدوارم مجال بيان آن ها در آينده نزديك فراهم شود.

چند روزي است كه دستورالعمل اردو‌هاي دانش آموزي به موضوعي داغ در رسانه‌ها تبديل شده است. محل مجادله تبصره یک و دو مندرج در صفحه 15 دستورالعمل سفرهای اردویی است .

در تبصره یک آمده است که شرکت گروهی ِ دانش آموزان در راهپیمایی ها ، نمازهای جمعه ، مسابقات ، همایش ها و مراسم خارج از مدرسه تابع ضوابط و مقررات مندرج در این دستورالعمل است.

در تبصره دو ، گفته شده که بازدید از مراکز درمانی، عیادت از جانبازان و بیماران ، مراکز انتقال خون ، گلزار شهدا و آرامستانها برای دوره های پیش دبستانی و اول و دوم ابتدایی ممنوع است. به عبارت ساده تر در تبصره یک گفته شده که شرکت گروهی همه دانش آموزان از پیش دبستانی تا یش دانشگاهی در مراسم خارج از مدرسه باید تابع ضوابط و مقررات باشد. اما تبصره 2 درباره منع حضور بچه های پیش دبستانی و کلاس اول و دوم دبستان در برخی اماکن مانند بهشت زهرا و بیمارستان و آسایشگاه جانبازان و مرکز انتقال خون است.

مفاد تبصره دو چگونه ارزيابي مي‌شود؟ حضور كودكان پنج تا هفت سال در اماكن ذكر شده چه معنايي دارد و چه پيامدهايي مي‌تواند داشته باشد؟

پاسخ دادن به اين سئوال‌ها نيازمند توجه كافي و فهم دقيق سطح تحول شناختي، عاطفي و اخلاقي كودكان مورد نظر است. كودكان اين سنين از نظر شناختي در مرحله پيش عملياتي، از نظر تحول اخلاقي در مرحله دگر پيروي و اخلاق مبتني بر پاداش و تنبيه، و از لحاظ تحول رواني- اجتماعي در مرحله ابتكار و تلاش در برابر احساس گناه و حقارت قرار دارند.

دستورالعمل اردوهاي دانش‌آموزي بدون كار كارشناسي تدوين شده است و قابل تاييد نيست مطابق نظام " پیاژه " ، کودک وقتی فعال نباشد یعنی در وضعی فعل پذیر قرار داشته باشد، به صرف شنیدن سخن دیگران، چیزی یاد نمی گیرد. چه، همان طور که می دانیم ، شناخت هایی که به آن ها نائل می گردد، حاصل درون سازی فعال اشیائی از هر نوع است. پس لازم است که مدرسه به او اجازه دهد تا مطابق کنش وری تحول خویش بیاموزد. فراهم کردن فرصتی که کودک به صورت فعال یاد بگیرد امر ساده ای نیست، چه درس دادن، حتی اگر بازده آن ضعیف هم باشد، امر ساده تری است. پس کودک نیاز به عمل دارد اما نمی توان این فعالیت را فقط از طریق آموزش " کار عملی " در مدرسه تامین کرد، همچنان که مراجعه به جنبه های عینی در نیم دوره ای که از 8 – 7 سالگی آغاز می شود، به این معنا نیست که باید تربیت را بر تصویر مبتنی ساخت. از زاویه ی روانشناختی، عملیات از تصویر یعنی از انعطاف پذیری ساخت های ادراکی، بر خلاف طرز تفکر گشتالتی، سرچشمه نمی گیرند، بلکه به عکس، دارای مبنای مشترکی هستند که همان اعمالند.

اگر کودکی خردسال در دوره پیش - عملیاتی به تمرین هایی می پردازد که مبتنی بر دست ورزی یا دخل و تصرف هایی هستند که زمینه ی شهودی وی را منعطف می سازند، اما در سن آموزشگاهی خود به آزمایش گری خواهد پرداخت، با توسل به داده های عینی به حل مسائل دست خواهد زد و سپس در عین دنبال کردن تجارب فیزیکی، خواهد توانست به طور صوری به استدلال منطقی- ریاضی بپردازد. پس با در نظر گرفتن ساخت ها ی شناختي کودک است که می توان نسبت به تجويز برنامه تربيتي او اقدام و به مؤثر بودن آن اميد بست.

تحول روانی در جامعه تحقق می پذیرد. کودک کار فردی خود را با کار گروهی ترکیب می کند. با مبادله نقطه نظر خود با نقطه نظر دیگری است که عینیت خود را از 8 – 7 سالگی بنا می کند. به عبارت دیگر، از طریق تماس اجتماعی است که خود میان بینی به تقابل مبتنی بر " هم عملی " مبدل می گردد و " من " یعنی فردیت نا هشیار به شخصیت خود پیرو ، تبدیل می شود. در همین گیر و دار است که گروه از صورت مجموعه ای متمایز به یک سازمان یافتگی منضبط و قاعده دار، چه در قالب عقلی و چه در شکل عاطفی، مبدل می شود. برای آنکه چنین بنایی بر پا گردد، کودک در کلاس باید با معلمی سر و کار داشته باشد که با علم آموزش و پرورش آشناست. و به طريق اولي برنامه ريزان آموزش و پرورش بايد از فهم علمي و دانش كارشناسي لازم براي برنامه‌ريزي و تجويز برنامه‌هاي متناسب با سن و سطح تحول اين كودكان برخوردار باشند.

وقتي به زعم پياژه، منطق به جای آنکه فطری باشد، متدرجاً ساخته و پراخته می شود، این طور باید نتیجۀ گرفت که اولین وظیفۀ تربیت، تشکیل و بنا کردن عقل است. عبارت «هر کس حق دارد از تربیت بهره مند شود»، در نخستین وهله، چنین تفسیر می شود که هر فرد بشر حق دارد که در طول پرورش خود در محیط مدرسه قرار گیرد، تا بتواند این لوازم ضروری سازش، یعنی عملیات ذهنی منطقی را برای خود، به صورت کامل، بسازد. وزير آموزش و پرورش و معاون آموزش ابتدايي ايشان، جرأت كافي براي دفاع از تصميم‌هاي مجموعه خود ندارند و با كوچكترين اشاره از طرف برخي گروه‌هاي فشار منفعل شده و تبعيت مي‌كنند

باری این پرورش، بیش ازآنچه به ظاهر می‌نماید پیچیده است، ولی احتیاج به هوشمندی وافر و کند و کاو فراوان نیست تا آنکه با مطالعۀ افراد بزرگسال و سالم، که معرف انسان متوسط شریفند، دریابیم که شخصیت های واقعاً منطقی و حاکم برعقل خود و انسانهای به حق اخلاقی، که بتوانند آگاهی خود را با تمام قوا بکار بیندازند، نادر و کمیابند. آنچه دربارۀ ابزارهای عقلی بیان گردید، با سهولت بیشتری درمورد پرورش اخلاقی افراد صادق است. در اینجا باز طبق یک نوع همگامي حیرت آوری که بین پرورش اخلاقی و پرورش عقلانی فرد وجود دارد، مسأله به این صورت مطرح می‌شود که آیا آنچه تربیت از خارج به شخص می دهد، تا قریحۀ فردی یا اکتسابی او را غنی و تکمیل کند، می تواند محدود و منحصر به انتقال سادۀ قواعد و معارف حاضر و آماده و جویده شده باشد؟ و دراین صورت آیا مقصود این نیست که پاره ای از تکالیف و یک نوع حس اطاعت، به فرد تحمیل گردد؟

بنابر آنچه بيان شد، در خصوص منع كودكان از حضور در برخي مكان ها و موقعيت‌ها، مي‌توان گفت:

1) عوامل مدرسه ممكن است كارهاي مختلفي براي كودكان انجام بدهند ولي مزیت در احترام گذاشتن به مراحل تحول شناختي و عاطفي و خواست والدين است. تلاش براي آموزش زود هنگام برخي مفاهيم ارزشي و اعتقادي به كودكان نه تنها مفيد نيست بلكه مي‌تواند پيامدهاي زيانباري داشته باشد كه برخي نشانه‌هاي آن آشكار شده است. بايد از خود بپرسيم كه چرا اغلب كودكان ما از تبليغات رسمي دين و آموزه‌‌هاي مذهبي گريزان هستند.

2) كودكان در سنين پيش دبستان و دبستان ظرفيت درك و فهم مسايل انتزاعي را ندارند و با هيچ ابزار و روشي نمي‌توان مفاهيمي مانند ايثار و شهادت را به آن ها آموزش داد.

3) اولیای كودكان در انتخاب نوع تربیت فرزندان خود حق تقدم دارند و اين شرط حوزه عمل مسئولان نظام رسمي آموزش و پرورش را محدود مي‌کند. بنابراين، اوليا حق دارند در باره حضور فرزندان خود در مكان‌ها و موقعيت‌‌هاي خاص تصميم بگيرند.

4) فرض بر اين است كه مواد و تبصره‌هاي دستورالعمل اردوها توسط كارشناسان آگاه و متعهد آموزش و پرورش تدوين شده است. بنابراين، دخالت اراده‌هاي خارج از آموزش و پرورش در اين قبيل موارد توهيني آشكار به كارشناسان و مديران آموزش و پرورش است و كوتاه آمدن در برابر چنين توهيني دو معناي روشن دارد:

1- دستورالعمل اردوهاي دانش‌آموزي بدون كار كارشناسي تدوين شده است و قابل تاييد نيست.

2- وزير آموزش و پرورش و معاون آموزش ابتدايي ايشان، جرأت كافي براي دفاع از تصميم‌هاي مجموعه خود ندارند و با كوچكترين اشاره از طرف برخي گروه‌هاي فشار منفعل شده و تبعيت مي‌كنند. اين امر به‌طور فزاينده نفوذ و اتوريته وزارت آموزش و پرورش را تضعيف كرده است. شواهد متعددي از انفعال غيرقابل توجيه مسئولان وزارت آموزش و پرورش در برابر اراده‌ افراد و گروه‌هاي خارج از آموزش و پرورش وجود دارد كه اميدوارم مجال بيان آن ها در آينده نزديك فراهم شود.

یادداشت دكتر احد نويدي

سایت شعار سال، با تلخیص و اضافات برگرفته از سایت صدای معلم، تاریخ انتشار 18 بهمن 96، کد مطلب: 11498، www.sedayemoallem.ir