شعار سال:طبق آخرین آمارهای بانک مرکزی، نقدینگی در سال 1396 با رشدی معادل 22/1 درصد به یک‌هزار و 530 هزار میلیارد تومان رسید؛ هرچند در مقایسه با رشد دوره مشابه سال 1395 برابر 1/1 درصد کاهش دارد، اما رقم آن به قدری بالاست که تهدیدی بالقوه برای همه بازارهای موازی پول است. در ماه‌های گذشته، حرکت نقدینگی سیال از شبکه بانکی به سمت بازار مسکن، ارز، طلا و خصوص سکه را شاهد بودیم و این بازارها نه تنها متلاطم شد، بلکه دلالان پس از آن‌که نظم را در این حوزه‌ها به هم ریختند و قیمت‌ها را بالا بردند، از آن خارج شدند تا عامه مردم به خاطر سود آن‌ها زیان کنند. به همین دلیل در هفته‌های اخیر زمزمه‌های افزایش نرخ سود بانکی به عنوان بازاری برای جذب بخشی از این نقدینگی بر زبان‌ها افتاده است. موافقان این کار، طرح ویژه بانک مرکزی در اواخر بهمن پارسال و افتتاح حساب‌های ویژه 20 درصدی برای ساماندهی بازار ارز را یادآور می‌شوند که توانست در مدت دو هفته حدود ۲۴۰ هزار میلیارد تومان از نقدینگی را جذب کند، اما مخالفان بر این اعتقادند در شرایطی که ترازنامه بانک‌ها در وضعیت مطلوب قرار ندارد، افزایش نرخ سود بانکی تنها به تشدید بحران در صورت‌های مالی بانک‌ها و سنگین‌شدن کفه بدهی‌های آن‌ها می‌انجامد.

کامران ندری، مدیر گروه بانکداری اسلامی پژوهشکده پولی و بانکی، در این باره می‌گوید: هرچند در زمان بروز شوک‌های تورمی، افزایش نرخ سود بانکی سیاستی مرسوم و متعارف در همه جای دنیا به شمار می‌رود، اما باید گفت که اجرای موفقیت‌آمیز این کار نیاز به یک نظام بانکی متعادل دارد. وی با بیان این‌که وضعیت نظام بانکی ایران در شرایطی متفاوت از سایر کشورها قرار دارد و تراز نبودن در حساب‌ها و صورت‌های مالی بانک‌ها مشهود است، گفت: افزایش نرخ سود سپرده بانکی زمانی می‌تواند موثر باشد که بانک‌ها و موسسه‌های مالی در سلامت کامل فعالیت داشته باشند. ندری تأکید کرد: ضعف نظارت بانک مرکزی و فساد در شبکه پولی و بانکی و حتی سوءاستفاده و فعالیت غیرحرفه‌ای بانک‌ها در سال‌های گذشته سبب شده تا بانک‌ها با یک ناترازی مواجه باشند و حجم بدهی‌های انباشته شده بانک‌ها فراتر از دارایی‌های آن‌ها برود. این کارشناس ارشد پولی و بانکی بر این باور است که نه تنها دارایی‌های بانک‌ها از نظر حجم واندازه همگن با بدهی‌های آن‌ها نیست، بلکه از نظر سررسید شدن بدهی‌ها و قدرت نقدشوندگی دارایی‌ها نیز با یک مشکل در شبکه بانکی روبه‌رو هستیم که بر شدت مشکلات بانکی افزوده است. ندری یادآور شد: در نظام کنونی، هر سپرده‌گذاری می‌تواند در هر زمان پول خود را از بانک مطالبه کند و بانک متعهد به اجرای تعهداتش است. این مشکل زمانی نمود بیش‌تری می‌یابد که بدانیم بانک‌ها بخشی از دارایی‌های خود را به صورت غیرنقد نگهداری می‌کنند؛ مانند زمین و مسکن که به صورت فوری نقد نمی‌شود. وی بخشی از این مشکل را ناشی از فساد گسترده، سوء‌مدیریت و مدیریت غیرحرفه‌ای در بانک‌ها دانست و گفت: این ناترازی چند سالی است که نظام بانکی کشور را گرفتار کرده است و از این رو در چنین شرایطی افزایش نرخ سود سپرده نه تنها نمی‌تواند اثر مثبتی را برای جذب شوک‌های تورمی داشته باشد، بلکه وضعیت بانک‌ها را وخیم‌تر می‌کند.

بانک‌های ضعیف مدافع افزایش نرخ سود هستند

با وجود این‌که شورای پول و اعتبار نرخ سود 15 درصدی را برای حساب‌های یک ساله تعیین کرده، برخی بانک‌ها به شیوه‌های مختلف این نرخ را رعایت نمی‌کنند. کافی است سری به شعب این بانک‌ها بزنید تا ببینید بسته به میزان دارایی مشتری، حتی نرخ‌های بالای 22 درصد هم پیشنهاد می‌شود. مدیر گروه بانکداری اسلامی پژوهشکده پولی و بانکی در این باره می‌گوید: جذب سپرده بیش‌تر در ترازنامه بانک‌ها یعنی بدهی بیش‌تر بانک‌ها به سپرده گذاران. بانک‌های ضعیف که توان ایفای تعهدات خود را ندارند، سعی می‌کنند نقدینگی مردم را با هر ترفندی حتی با نرخ‌های بالا جذب کنند تا از عهده تعهداتشان برآیند. به گفته این کارشناس ارشد بانکداری، بانک‌های ضعیف با هم بر سر جذب سپرده رقابت می‌کنند و بازی «پانزی» به راه می‌اندازند؛ یعنی سپرده جذب می‌کنند تا از عهده ایفای تعهد پرداخت سود بالا به سپرده گذاران قبلی برآیند. ندری تأکید کرد: نرخ سود بالا شاید در کوتاه‌مدت مشکل این بانک‌ها را با جذب سپرده حل کند، اما در بلندمدت مشکل نظام بانکی پیچیده‌تر می‌شود؛ از این رو لازم است بانک مرکزی جلوی این رقابت‌های ناسالم را بگیرد.

مدیر گروه بانکداری اسلامی پژوهشکده پولی و بانکی با این توصیف که بازار پول در لبه پرتگاهی قرار دارد که اگر نرخ سود بانکی بالا نرود نقدینگی از بانک‌ها به سمت بازارهای دیگر حرکت می‌کند، گفت: نقدینگی بسیار سیال است و به راحتی از بانک‌ها به سمت بازار ارز، خودرو، مسکن، طلا و سکه حرکت می‌کند و با توجه به حجم بالای آن (یک‌هزار و 530 هزار میلیارد تومان) می‌تواند برای هر بازاری مشکل آفرین باشد. به عقیده ندری، اگر بخواهیم نرخ سود را بالا ببریم که سرازیر شدن پول‌ها به سمت بانک‌ها را داشته باشیم، وضعیت بانک‌ها بدتر از شرایط کنونی خواهد شد و بدهی آن‌ها تشدید می‌شود. این کارشناس ارشد بانکداری تأکید کرد: از چند سال پیش کارشناسان به دولت و بانک مرکزی گوشزد می‌کردند که تدبیری برای از بین بردن ناترازی ترازنامه بانک‌ها به کار گیرد، اما چندان جدی گرفته نشد. درست است که زمان اصلاح نظام بانکی گذشته، اما هنوز تعیین تکلیف بانک‌هایی که با مشکل جدی روبه‌رو هستند، در اولویت قرار داد. وی با بیان این‌که بانک‌هایی که فعالیت ناسالم دارند و با مشکل جدی روبه‌رو هستند باید هرچه سریع‌تر ساماندهی شوند، گفت: وقتی مشکل نظام بانکی حل شد، می‌توان از نرخ سود به عنوان ابزار سیاست پولی برای هدایت نقدینگی استفاده کرد.

نمی‌توان نقدینگی را در بانک‌ها حبس کرد

مدیر گروه بانکداری اسلامی پژوهشکده پولی و بانکی توضیح داد: نمی‌توان به اتکای نرخ سود بالا، نقدینگی را در نظام بانکی حبس کرد، زیرا وقتی بازارهای موازی سوددهی بالاتری داشته باشند، سپرده‌گذار حاضر است چند درصد خسارت یا جریمه به بانک بپردازد و در مقابل سرمایه خود را به سمت مسکن، طلا و سکه و ارز ببرد. ندری درباره این‌که چرا حداکثر مدت سپرده‌های بانکی یک ساله است، گفت: در شرایط فعلی هیچ سپرده‌گذاری نمی‌خواهد سرمایه خود را بیش‌تر از یک سال در بانک حبس کند. خود شبکه بانکی نیز به این نتیجه رسیده است و به همین دلیل استقبالی از افزایش مدت سپرده‌ها نمی‌شود.