شعار سال: این روزها ۸۰ هزار تاکسی در خیابانهای کلانشهر تهران در حرکت هستند و هزاران هزار مسافر تهرانی را جابهجا میکنند؛ با راهاندازی سیستم عظیم حملونقل و توسعه تاکسیرانی زندگی پیچیده پایتختنشینی هموارتر شده است. راستی تا به حال به این فکر کردهاید چه کسی برای نخستین بار طرح تاکسیرانی را در تهران به راه انداخت؟ شاید باورش برایتان سخت باشد که بدانید حدود ۶۵ سال گذشته بنیانگذار سیستم تاکسیرانی یک خانم بوده است. البته او یک زن از طبقه عامه مردم نبود و به لیاقت و کاردانی در تاریخ مشهور و نهمین دختر مظفرالدین شاه قاجار «اشرف الملوک» ملقب به «فخرالدوله» است. البته گذشته از قدرت و ثروت فخرالدوله، حضورتاکسیها در تهران خودش داستانی دارد شنیدنی؛ قبل از اینکه خودروها بهعنوان وسیله حملونقل عمومی وارد تهران شوند کالسکهها و درشکهها تنها وسیله جابهجایی شهروندان درتهران بودند. در آن شرایط اتومبیلها وسیله تجملاتی محسوب میشدند وتنها ثروتمندان برای گردش درشهر از آن استفاده میکردند تا اینکه فخرالدوله، زنی که اشرافزاده بود به واسطه تدبیری که در امور داشت و با بهرهگیری از ارثیه و مدیریت خود که به یکی از ثروتمندان تهران تبدیل شده بود به فکر رفاه حال عامه مردم افتاد و نخستین خطوط سیستم تاکسیرانی را سال ۱۳۳۲ راهاندازی کرد.
فخرالدوله همه جوانب را در زمان راهاندازی خطوط تاکسی در نظر گرفت. مثلاً برای جذب نیرو و توسعه و افزایش استفاده از تاکسی هر مرد جوانی را که درصدد تشکیل خانواده بود و به دنبال کار باشرافتی میگشت مورد حمایت قرار و به او یک تاکسی هدیه میداد. نخستین خودرویی که در تهران بهعنوان تاکسی مورد استفاده قرار گرفت «بد فورد» آمریکایی بود اما ندانسته واژه فرانسوی تاکسی روی آن گذاشته شد. پس از آن خودروهایی شامل پاودا، وُلگا، واکسهال، آستین، اوشکودا، شورولت، مسکوویچ، هیلمن، موریس، وانگارد، دکاوه، بنز، فیات، سیتروئن و... وارد بازار حملونقل مسافرشهری شدند.
اگرچه برخی منابع تاریخی نوشتهاند که فخرالدوله نخستین فرد واردکننده تاکسی به تهران نبوده است و آن را به «علی امینی» نسبت دادهاند اما در کتاب «نخستین زنان» نوشته «عذرا دژم» هم به این نکته اشاره شده که فخرالدوله نخستین کسی بوده که چنین فکری به سرش زده است. هرچند مردمی که در ابتدا از تاکسی استفاده میکردند هدفشان جابهجایی در شهر نبود بلکه دیدن شهر وگذشتن از خیابانها با سرعتی بود که قبلاً تجربه نکرده بودند؛ درست مثل اینکه با یک وسیله فرنگی به دیدن شهر فرنگ رفته بودند.
اشرف الملوک که بود
اشرفالملوک سال ۱۲۶۱ از مادری به نام سرورالسلطنه (دختر فیروزمیرزا نصرتالدوله فرمانفرما) متولد شد. مظفرالدین شاه از حاج میرزا علی خان امینالدوله، صدراعظم وقت خواست که پسرش را مجاب کند تا با نهمین دخترش، اشرفالملوک (فخرالدوله) ازدواج کند. از همان دوران بود که اشرفالملوک وارد شرایطی شد که باید اندیشه و سیاست خود را به کار میگرفت تا بتواند پیشینه خانوادگی خود را حفظ کند. او با تدبیر و کاردانی، خود و خانوادهاش را از آشفتگیها وگرفتاریهای سیاسی خلاص کرد؛ گرفتاریهایی مثل عزل پدرشوهرش توسط دربار، خلع برادرزادهاش احمدشاه از سلطنت و...
اشرفالملوک مورد تحسین رجال سیاسی زمان خود بود. به نحوی که حتی رضا خان درباره او گفته بود: «قاجاریه یک مرد و نیم داشت؛ مردش فخرالدوله، نیم مردش آقا محمدخان قاجار بود.»
فخرالدوله اواخر عمر خود بر اثر ازدست دادن پسرش، حسین امینی دچاراندوه فراوان و در باغ الهیه ساکن بود؛ او در دی 1334 در 70سالگی براثر سکته قلبی درگذشت ودرگورستان ابنبابویه شهرری به خاک سپرده شد.
سایت شعار سال، با تلخیص و اضافات برگرفته از سایت روزنامه همشهری، تاریخ انتشار 31 تیر 97، کد مطلب: 23899، www.newspaper.hamshahri.org