شعار سال: پای صحبت قدیمی‌ها و موسفیدکرده‌های یوسف‌آباد که بنشینی، حتماً از روزگار باشکوه این محل برایتان می‌گویند و فصل مشترک خاطرات همه آنها رفت‌وآمد به دره سرسبز انتهای خیابان مستوفی است. این دره چراگاه گاومیش‌هایی بود که چرخ‌های آسیاب یوسف‌آباد را به حرکت درمی‌آوردند و به همین دلیل در همان روزگار به دره گاومیشی معروف شد. دره گاومیشی با گذر زمان به باغ گاومیشی تغییر نام داد و به بخشی از هویت محله تبدیل شد،

اما با قطع درختان و عبور تونل رسالت از میان دره، فقط نامی از آن باقی مانده است. تفرجگاهی که قدیمی‌ها آن را با چنارهای قدکشیده‌ و درختان توت، انجیر و انارش می‌شناختند حالا به محلی برای تولید انواع آلودگی‌های زیست‌محیطی تبدیل شده و ساکنان ساختمان‌های اطراف تونل رسالت از این وضعیت بسیار ناراضی‌ هستند.

ساکنان قدیمی پایتخت خوب می‌دانند که در دهه 30 نام یوسف‌آباد با باغ‌های پردرخت خیابان مستوفی گره خورده بود. درختانی که در باغ گاومیشی ریشه کردند و قد کشیدند، اما تعداد زیادی از آنها برای ساخت تونل رسالت قطع شدند و یکی پس از دیگری سقوط کردند. این همه ماجرا نیست؛ چراکه با ساخت تونل و افزایش روزافزون‌ تردد خودروها، ساکنان این محدوده رنگ آرامش را ندیده‌اند و آلودگی‌های زیست‌محیطی ناشی از عبور هزاران خودرو از تونل رسالت، آنها را به صرافت انداخته تا به محله‌های دیگر کوچ کنند. صدای سرسام‌آور خودروها معمولاً از ساعت 6 صبح شروع می‌شود و تا نیمه شب ادامه دارد و ساکنان ساختمان‌های نوسازی که پنجره‌های دوجداره دارند هم از صدای زیاد خودروها در امان نیستند. اگر به‌طور میانگین هر دقیقه 100 خودرو از تونل رسالت عبور کند،

هر ساعت 6 هزار خودرو و طی 24 ساعت بیش از 140 هزار خودرو از این نقطه گذر می‌کنند که حتی در مقایسه با میزان‌ تردد خودروها در تونل‌های توحید و نیایش، یک رقم شگفت‌انگیز است. شاید به همین دلیل، تفاوت قیمت واحدهای مسکونی اطراف تونل با سایر نقاط یوسف‌آباد به حدود 4 میلیون تومان رسیده است. «فخرالدین گلپایگانی» که خانه‌اش در ضلع جنوبی تونل قرار دارد، قطع درختان این محدوده را نقطه شروع نارضایتی اهالی می‌داند و می‌گوید: «دره گاومیشی یکی از بزرگ‌ترین باغ‌های تهران بود و درختان توت و انار و انجیر فراوانی داشت و از ضلع شمالی تا جایی که امروزه به بزرگراه شهید همت تبدیل شده هم زمین‌های گندم‌کاری بود.

روند تخریب باغ گاومیشی از سال 1376 شروع شد و درختان را یکی یکی قطع کردند تا مسیر ساخت تونل هموار شود.» از بزرگ‌ترین باغ روزگار قدیم یوسف‌آباد، حالا تعدادی درخت باقی مانده که بخشی از آن به پارک باغچه‌بان در ابتدای خیابان 53 تبدیل شده و قسمت دیگر آن طی چند سال اخیر در تیررس سودجویان قرار گرفته است. گلپایگانی تلاش اهالی برای جلوگیری از قطع شبانه درختان و محافظت از بقایای باغ خاطره‌انگیز یوسف‌آباد را روایت می‌کند: «چند سال قبل عده‌ای که برای ساخت‌وساز در این محل با مدیران وقت شهرداری به توافق رسیده بودند،

شبانه به اینجا هجوم آوردند و چندین درخت را قطع کردند، اما اهالی از خانه‌هایشان بیرون آمدند و جلو آنها را گرفتند. بعد هم شکوائیه‌ای برای مدیران وقت شهرداری فرستادیم تا جلو قطع درختان و ساخت‌وساز در فضای 3 هزار متری که از باغ گاومیشی باقی مانده، گرفته شود. همه ساکنان اطراف تونل معتقدند برای کاهش آلودگی صوتی باید فضای باقیمانده را درختکاری کنند، اما اگر مراقبت اهالی نبود همین چند اصله درخت را هم قطع کرده بودند.»

پیشنهادی برای مدیران شهرداری

با ساخت تونل رسالت، باغ گاومیشی که در سال‌های دور جلال و شکوهی داشت به دو تکه تقسیم شد و با افزایش ساخت‌وسازهای بی‌رویه در معرض نابودی کامل قرار گرفت. مسئله مهم‌تر اینکه تونل رسالت درست در میان 3 محله توانیر، نظامی گنجوی و یوسف‌آباد محصور شده و بخشی از ساکنان این محله‌ها که خانه‌های آنها در همسایگی تونل قرار دارد، در معرض بیماری‌هایی قرار دارند که محصول آلودگی‌های زیست‌محیطی ناشی از‌ تردد بیش از حد خودروهاست. از تفرجگاه قدیمی یوسف‌آباد، حالا فقط نام باغ گاومیشی به یادگار مانده و برادران عجایبی که وارث املاک پدرشان هستند، نمی‌خواهند بقایای این میراث قدیمی به سرنوشت سایر باغ‌های قدیمی پایتخت دچار شود.

«اسماعیل عجایبی» روند تخریب تدریجی این باغ را روایت می‌کند و می‌گوید: «ساخت تونل در سال‌های قبل از پیروزی انقلاب طراحی شد و قرار بود از خیابان 45 عبور کند، اما با توجه به وجود مراکز تجاری و بناهای مذهبی محل ساخت آن تغییر کرد و مرز بین محله‌های یوسف‌آباد و ده‌ونک برای اجرای این طرح انتخاب شد. به این‌ترتیب باغ 60 هزار متری که پدرم در شیب تپه‌ها و به‌صورت سنگ چین و پلکانی ساخته بود در معرض تخریب قرار گرفت. با قطع تعداد زیادی درخت و ساخت تونل، ساکنان اطراف آن به جای گرد و خاک، وسایل خانه را از دوده پاک می‌کنند و تا شعاع 500 متری تونل رسالت به‌عنوان آلوده‌ترین نقطه منطقه شناخته شده است. در کشورهای پیشرفته از نوعی سازه پلاستیکی برای پوشش دهانه ورودی و خروجی تونل‌ها و مهار آلودگی‌های زیست‌محیطی استفاده می‌کنند،

اما تونل رسالت مثل سایر تونل‌های پایتخت سال‌هاست به حال خود رها شده و کسی به فکر مهار این آلودگی‌ها و نجات جان ساکنان اطراف تونل نیست.» ساخت یک مرکز خرید جمع و جور در ضلع غربی تونل، زنجیره مشکلات ساکنان اطراف تونل رسالت را تکمیل کرده و به محل مناقشه بین پیمانکاران و ساکنان یوسف‌آباد تبدیل شده است. عده‌ای می‌گویند ساخت این بنای دو طبقه در کریدور تهویه هوا به آلودگی زیست‌محیطی این محدوده دامن می‌زند، اما پیمانکاران بر این باورند که به‌زودی در این محل پارکینگ مکانیزه‌ای با ظرفیت 40 دستگاه خودرو راه‌اندازی می‌شود و با احتساب اشتغالزایی برای عده‌ای که در بخش‌های مختلف این مرکز مشغول کار خواهند شد باید نیمه پر لیوان را دید.

جای خالی چنارها

با احتساب حدود 200 ساختمانی که دور تا دور تونل رسالت قرار دارند و با در نظر گرفتن تعداد میانگین ساکنان واحدهای مسکونی این ساختمان‌ها، بالغ بر 3 هزار نفر در آلوده‌ترین نقطه منطقه زندگی می‌کنند و به‌طور مستقیم در معرض انواع آلودگی‌های زیست‌محیطی قرار دارند. از این‌رو رسیدگی به مشکلات زیستی و اعتراض‌های به حق بخشی از ساکنان محله‌های یوسف‌آباد، نظامی گنجوی و توانیر باید مورد توجه مدیران شهری قرار بگیرد، اما در بازه زمانی 11 ساله‌ای که از ساخت تونل رسالت گذشته هیچ اقدامی برای کاهش این مشکلات انجام نشده است.

«ولی نجاتی» معـاون حمل‌ونقل و ترافیک شهردار منطقه 6 از اجرای طرح مطالعاتی درباره راهکارهای کاهش آلودگی زیست‌محیطی اطراف تونل رسالت خبر می‌دهد و می‌گوید: «تحقیقات ابتدایی توسط کارگروهی متشکل از کارشناسان حمل‌ونقل و ترافیک و محیط‌زیست در حال انجام است و بهترین مدلی را که در کشورهای دیگر برای مهار آلودگی‌های زیست‌محیطی اطراف تونل‌ها اجرا شده، پیشنهاد خواهیم داد.

علاوه بر این پیشنهاد ما کاشت درخت در فضای مناسب ضلع شمالی تونل است که سال‌هاست متروکه مانده؛ چراکه کارشناسان محیط‌زیست از کاشت درختان پهن‌برگ نظیر افرا، اقاقیا و چنار به‌عنوان راهکار اساسی برای کاهش آلودگی صوتی در کلانشهرها نام می‌برند.» مدیران شهری و قریب به اتفاق ساکنان اطراف تونل رسالت، توسعه فضای سبز و کاشت درخت را تنها نسخه برای کاهش آلودگی‌های زیست‌محیطی این محل می‌دانند، اما به نظر می‌رسد موضوع حفاظت از ده‌ها درختی که از باغ گاومیشی به یادگار مانده هم نباید مغفول بماند.

سایت شعار سال، با اندکی تلخیص و اضافات برگرفته از روزنامه همشهری ، تاریخ انتشار 29 فروردین 97، کدمطلب:12570، www.newspaper.hamshahri.org