شهرستان پیشوا، تا پیش از سال ۸۹ از توابع شهرستان ورامین بود، اما در این سال از ورامین جدا و مستقل شد.

برای کسب اطلاعات بیشتر در خصوص نقش پیشوا در ادوار مختلف زمان و نیز قدمت تاریخی این شهر، با سید ابراهیم طباطبایی، از محققین منطقه به گفتگو نشستیم و از وی پرسیدیم جاده ابریشم در پیشرفت و مدنیت پیشوا چه نقشی داشته است؟

تمدن پیشوا بسیار قدمتی بیشتر از جاده ابریشم داشته است، این تمدن در هزاره های قبل از میلاد رقم خورده است.

اما نمی توان نقش عبور جاده ابریشم از این منطقه را نادیده گرفت، نقش ویژه و کلیدی اقتصاد پیشوا و با مدنیتی بسیار کهن، در مسیر شاخه ای از جاده ابریشم است که با قدمت ۲۰۰۰ ساله در مسیر تجاری کاروان های بین شرق و غرب بوده است، که کاروان ها در این مسیر از خراسان آغاز و از شهرها و آبادی های نیشابور، سبزوار، دامغان، سمنان، سردره، خوار(گرمسار)، ایوانکی، سامنات (میان کوهان)، گردنه شهیدگاه، بازار، پل حاجی، قلعه سین و ده ماسین عبور کرده و با گذر از کنار قلعه ایرج، به «ارمبو» و «فیلستان» رفته و وارد ری می شدند.

در این مسیر قنات ۳۵ کیلومتری «سناردک» با ارتفاع ۱۷۰ سانتی متر و پهنای یک متر و با آجرهای بزرگ ۲۰ در ۳۰ و قطر ۵ سانتی متر در کف و ۲ طرف دیوارها و سقف رحلی که محکم تَر از طاق ضربی است، حتی  یادآوری از ماقبل تاریخ، تا صدر اسلام و از اوایل ورود اسلام به ایران و درخشش خاص تشیع در منطقه و ظلم ستیزی مردم انقلابی این سرزمین شهیدپرورتا نقش و حرکت اساسی مردم این وادی، از حریم بارگاه جعفر ابن موسی الکاظم (ع)، به عنوان مهد انقلاب اسلامی در قیام خونین ۱۵ خرداد  مردم کفن پوش پیشوا در حمایت از رهبر عظیم الشأنشان و حمایت قاطع مردم از انقلاب و نقش ارزنده آنان در هشت سال دفاع مقدس و اهدای صدها شهید و سرداران نام آور است که حتما در فرصت خود به صورت مناسب به این مقوله که پیشوا دیار علویان است به صورت مفصل خواهم پرداخت و در این راستا همین بس که این مردم شریف، محروم، ولایت مدار و آماده شهادت هستند.

* در خصوص پیشینه تاریخی سرزمین فعلی پیشوا توضیح دهید؟

این سرزمین فعلی پیشوا، جزئی از اراضی «سناردک» و «سامنات» قدیم و پایتخت حکومت «کیخسرو» بوده است.

این شهر زادگاه «کیومرث» نخستین پادشاه ایران است، که برای مقابله با اهریمن نخستین بار از «سامنات» برخاست، «سامنات» اولین نامی است که شهر به آن نامیده شده است و منتسب به اولاد سوم «سام» ، بهنام کیومرث است، که به باور بسیاری، از این شهر برای جهان گشایی برخاست.

چنانکه فردوسی در مورد او می نویسد: «نخستین خدیوی که کشور گشود    سـر پـادشـاهـان گیـومـرث بـود.»

کیومرث، اولین پادشاه یکتاپرست ایرانی بود، که نوروز را عید گرفت و از «سامنات» ، به شط «فرات» رفت و به مرور زمان، «شوش» و «بابل» را گرفت و شهرهایی از جمله «بلخ» را بنا کرد.

* قلعه ایرج دقیقا برای کدام زمان است؟

این شهر، هویتی به قدمت ما قبل تاریخ دارد، چرا که سال ها بعد از کیومرث، «فریدون» در نزدیکی پیشوا تخت فریدون را بنا نهاد، شهر «سامنات» را آباد ساخت و بر ایران حکومت کرد.

سخن از همت مردمانی است که خوب یا بد، با تمدنی شگرف در این سرزمین زیسته اند، چرا که از سوی فریدون، ایرج بر تخت نشست و با مهندسی استثنایی، دژی بلند بنا نهاد که در کتاب «ایران و قضیه ایران» صفحه ۴۶۵ سال ۱۳۴۹ به آن اشاره شده است.

همچنان بقایای آن، یعنی همین قلعه «ایرج» پس از ۵۰۰۰ سال با دیوارهایی به ارتفاع ۱۶ متر و ضخامت  بین ۱۷ تا ۲۲ متر با ۱۱۲ برج و خندقی پیرامون آن به پهنای ۳۰ و عمق ۸ متر موجود است و بزرگترین قلعه خشت خام دنیا به حساب می آید.

در مورد قلعه ایرج آورده اند که آن را برای حفظ مملکت و حراست از آن از تطاول و حمله های تورانیان ساخته اند، جای حسرت دارد که همان بقایا را نبینید.

در شاهنامه فردوسی، آمده است که چگونه فریدون، حکومت را بین سه پسرش تقسیم کرده است و بیان می دارد، که فریدون، ایرج را به عنوان پادشاه ایران انتخاب کرد: « وزان پس چو نوبت به ایرج رسید       مـر او را پـدر شهـر ایـران گزیـد.»

سپس با توطئه برادران، ایرج کشته شد که شاید این واقعه به تصریح سفر نامه «مطلع الشمس» نوشته «محمد حسن خان صنیع الدولة» جلد۳ صفحه ۱۱۵۰، در «سامنات» رخ داده باشد.

* این طور که برخی مورخین معتقد هستند، در دوره «کیانیان» نیز پیشوا و در مجموع این منطقه، از مناطق مهم محسوب می شده است، این اعتقاد درست است؟

بله، در دوره «کیانیان» ، این منطقه یکی از مناطق مهم به شمار می رفته است، چرا که آمد و شد در این منطقه بسیار بوده و وجود ایوانکی (ایوانِ کِی خسرو و کِیکاووس) در همسایگی پیشوا، خود گواه بر این مدعا است.

* قدمت پیشوا و یا همان سامنات کهن به چه دوره ای باز می گردد؟

سامنات شهری کهن بوده و عناصر معماری و تمدن مکشوفه که این آثار را متعلق به اواخر هزاره ششم و پنجم پیش از میلاد می داند، نشان دهنده قدمت و تمدن ۸۰۰۰ ساله این شهر است.

برخی از آثار خاص این منطقه در تپه «شغالی» هویدا است و تمدن موجود در تپه «سیلک» کاشان را یک جا و در یک تپه دارد.

هنگام کاوشگری های سال ۶۳ مقداری استخوان و سفال کشف شده است، که این آثار متعلق به دوران هزاره اول پیش از میلاد است، پس از کاوشگری های بعدی مشخص شد که در زیر شهر، شهری مدفون است که از انتهای شکستگی ناهمواری های پیشوا در مرکز فعلی آغاز شده و تا «پاچنار» در شرق شهر در دامنه تپه و امتداد امامزاده ادامه دارد و این امر گویای تداوم زیست در هزاره های مختلف است.

* در دوران اسلامی نقش پیشوا چطور ادامه یافته است و آیا اصولا این منطقه در دوران اسلامی نیز اهمیت گذشته را داشته؟

در دوران اسلام افتخار قدوم متبرک و اکنون مضجع عالَم عظیم الشأن، شهید گرانقدر، برادر  تنی امام هشتم حضرت جعفر بن موسی الکاظم (ع) در این شهر مایه خیر و برکت است، که جای تامل و تفکر و اقدام عاجل در حفظ و بهره برداری و باز آفرینی ان  را داریم ‏‎و امیدواریم با ایجاد تدابیر بلند نظرانه در راستای تامین زیر ساختهای لازم شهری،  جایگاه پیشوا را به عنوان شهر شاخص استان تهران، احیاء کنند و مطالعه مختصر حاضر بتواند در شناسایی استعدادها و ظرفیت های این منطقه استثنایی، مؤثر واقع شود و در تعمیق مطالعات بعدی اثر مثبت داشته باشد.

شعارسال، با اندکی تلخیص و اضافات برگرفته ازخبرگزاری  مهر ، تاریخ انتشار: 1فروردین 1397، کدخبر:   4256132 ،www.mehrnews.com