شعارسال: دشت 110 هزار هکتاری هراز در شهرستان‌های بابل، آمل، بابلسر، فریدون‌کنار و محمودآباد که بیش‌ترین اراضی کشاورزی به‌ویژه شالیزاری را دارند، نشان می‌دهد که بسیاری از کشاورزان بدون توجه به هشدارهای جهاد کشاورزی و آب منطقه‌ای، خزانه‌گیری برای کشت دوباره برنج را شروع کرده‌اند. هرساله شالی‌کاران این مناطق حدود 45 روز زودتر از مناطق شرقی استان کشت و کار برنج را آغاز می‌کنند و هم‌اکنون شالی این زمین‌ها در آستانه برداشت قرار گرفته است. مشاهدات نشان می‌دهد که کشاورزان این مناطق کار خزانه‌گیری را با پاشیدن بذر در گوشه‌ای از شالیزارهای خود که از قبل برای این منظور خالی گذاشته بودند، آغاز کردند. این بذرها با توجه به وضعیت گرمای هوا که مناسب‌ترین شرایط برای رشد بوته شالی است، در کم‌تر از 15 تا 20 روز آینده خزانه پرباری را برای نشاء و زیرکشت بردن دوباره شالیزارها در اختیار کشاورزان قرار می‌دهد. اگرچه نشای مجدد به‌عنوان رویکرد جدی سازمان جهاد کشاورزی مازندران از سه‌سال پیش در شالیزارهای استان رواج یافت؛ اما این سیاست به‌دلیل کمبود آب تغییر کرد و شرکت آب منطقه‌ای امسال به‌صورت جدی در چندین مرحله به کشاورزان در این‌باره هشدار داد.

یک‌گوش در و یک‌گوش دروازه

این شرکت به‌همراه سازمان جهاد کشاورزی مازندران از یک‌ماه پیش تاکنون در چندین مرحله اعلام کردند که به‌دلیل کمبود آب‌سطحی و ممنوعیت قانونی برداشت آب‌های زیرزمینی، کشاورزان باید از کشت دوم برنج خودداری کنند. البته ذکر این نکته مهم است که براساس برنامه آب منطقه‌ای و جهاد کشاورزی مازندران، کشت دوم در زمین‌هایی که در مسیر رواناب‌های رودخانه‌های پرآب قرار دارند، قابل اجراست؛ اما گزارش هواشناسی و آب منطقه‌ای نشان می‌دهد که رودخانه پر آب هراز که تنها تأمین‌کننده آب حوضه آبریز هراز است با کاهش دبی مواجه است و کشاورزان نمی‌توانند برای کشت دوم به جریان آب این رودخانه چشم داشته باشند. مسئولان کشاورزی و امور آب مازندران هشدار داده‌اند که کشت اول برنج در استان با بارش‌های مقطعی اردیبهشت و خرداد از تنش آبی گذر کرده و به مرحله خوشه‌دهی و برداشت رسیده است؛ اما کشت دوباره برنج با استفاده از رواناب‌های بیش‌تر رودخانه‌های استان ازجمله هراز تقریباً غیرممکن است. کمبود منابع آبی و پدیده خشک‌سالی تا حدی در مازندران جدی شده است که جهاد کشاورزی استان برخلاف رویکرد قبلی که مبتنی‌بر خوداتکایی تولید برنج با گسترش کشت ارقام پر محصول در کشت اول بود، به کشاورزان اعلام کرد که ارقام پرمحصولی را که نیاز آبیاری بیش‌تری در مقایسه با ارقام محلی دارند، کشت نکنند.

بنابر اعلام جهاد کشاورزی مازندران، امسال 204 هزار هکتار از زمین‌های استان زیرکشت برنج رفت؛ ولی با وجود بارش‌های مناسب ماه‌های اردیبهشت و خرداد باز هم پنج‌هزار و 200 هکتار از زمین‌های شالی‌کاری مازندران بایر ماند. همچنین کمبود آب در رودخانه‌ها و آب‌بندان‌ها سبب شد تا امسال بیش از 90 درصد از شالیزارهای استان زیرکشت سه رقم برنج کم‌محصول و کم‌آب‌بر طارم محلی، هاشمی و فجر قرار بگیرد و کشاورزان از کشت برنج ارقام پرمحصول به‌خاطر آب‌بری زیاد خودداری کنند. کشت دوباره برنج در شالیزارهای مازندران به دو صورت نشای مجدد و پرورش ساقه شالی یا دونوج انجام می‌شود. در روش اول کشاورزان اقدام به آماده‌سازی دوباره شالیزار کرده که نیاز آبی آن همانند کشت اول بالا است، ولی در روش دوم ساقه‌های باقی مانده از کشت نخست دوباره جوانه زده و پرورش داده می‌شود. در هر صورت، مهم‌ترین چالش کنونی برای انجام هر یک از دو روش، تأمین آب مورد نیاز است که به‌خاطر تشدید خشک‌سالی از یک‌سو و گسترش سطح زیرکشت مجدد از سوی دیگر خطر‌پذیری برنج‌کاری را دوچندان کرده است.

تشدید نظارت بازرسان آب منطقه‌ای

مدیرعامل آب منطقه‌ای مازندران با تأکید بر ضرورت ممنوعیت کشت مجدد شالی در استان گفت: نظارت بر ممنوعیت کشت مجدد به‌ویژه با استفاده از آب زیرزمینی افزایش می‌یابد. محمد ابراهیم یخکشی با بیان این‌که پروانه صادره بهره‌برداری از آب زیرزمینی فقط برای انجام یک کشت است و آب زیرزمینی دشت‌های استان توان تحمل اضافه برداشت را نخواهد داشت، افزود: با افزایش نظارت ضمن شناسایی متخلفان، افراد خاطی به مراجع قضایی معرفی می‎‌شوند و حداقل حکمی که برای آنان صادر می‌شود لغو پروانه بهره‌برداری، انسداد چاه و پرداخت خسارت به آبخوان برای آنان خواهد بود. مدیرعامل آب منطقه‌ای مازندران گفت: ممنوعیت کشت مجدد شالی یک تصمیم استانی برای حفظ سفره‌های آب‌های زیرزمینی و انجام کشاورزی پایدار است و همه باید مسئولانه در صیانت از منابع آب مشارکت داشته باشیم تا استان دچار مشکل نشود.

چشمداشت به آب پشت سدها ممنوع

یخکشی با اشاره به محدودیت ذخیره آب در سدها و دیگر تأسیسات آبی، یادآور شد: رهاسازی آب از سدهای استان فقط برای کشت اول صورت می‌گیرد و بعد از اتمام کشت اول هیچ آبی برای کشاورزی رهاسازی نمی‌شود و آبگیری تأسیسات برای سال آتی شروع خواهد شد. سالانه حدود دومیلیارد و 700 میلیون مترمکعب آب در بخش کشاورزی مازندران به مصرف می‌رسد که 70 درصد آن از طریق آب سطحی و 30 درصد آن از طریق آب زیرزمینی تأمین می‌شود. مدیر زراعت جهاد کشاورزی مازندران هم با اشاره به سیاست تمرکز کشت برنج در استان‌های مازندران و گیلان، گفت: کشت دوم برنج با استفاده از منابع آب‌های زیرزمینی به هیچ‌وجه پیشنهاد و حمایت نمی‌شود. حسن عنایتی افزود: دولت تدبیر و امید از سه سال پیش کشت برنج در سایر استان‌های کشور به جزو مازندران و گیلان را با هدف حفاظت از منابع آبی و جلوگیری از گسترش خشک‌سالی ممنوع کرد و جلوگیری از کشت دوم برنج با استفاده از آب‌های زیزمینی در واقع همسو با حفاظت از منابع آبی استان و تداوم کشت برنج است. وی تأکید کرد: هرگونه افزایش سطح کشت یا دوباره کاری برنج در مازندران باید با استفاده از آب‌های سطحی باشد تا مورد حمایت جهاد کشاورزی قرار گیرد. عنایتی تأکید کرد: از آن‌جایی که هزینه تولید برنج در کشت دوباره به اندازه کشت اول است، توصیه شده است تا تنها زمین‌هایی که در مسیر آب رودخانه‌های پرآب قرار دارند، کشت دوباره نشاء صورت بگیرد.

تحقق 3 ساله یک برنامه 10 ساله

قصه کشت دوم برنج در مازندران که این روزها کشاورزان شالی‌کار را به تکاپو در اوج هشدارهای کم‌آبی واداشته است، یک مسیر جهشی را در سه‌سال گذشته طی کرده تا برنامه‌ریزی تدریجی 10 ساله را محقق کند. به گفته معاون موسسه تحقیقات برنج کشور در آمل، بر اساس برنامه با توجه به اهمیت استفاده از زمین شالیزاری، رعایت مقولات زیست‌محیطی و منابع آبی با هدف خوداتکایی به تولید برنج داخلی، قرار بود سطح کشت دوباره برنج در مازندران به‌تدریج تا سال 1404 به 30 هزار هکتار برسد. عبدالرحمان عرفانی اضافه کرد: این درحالی است که شالی‌کاران حدود هفت سال زودتر از برنامه افق 1404، سطح زیرکشت دوباره برنج را سال پیش به 30 هزار هکتار رساندند و اگر به توصیه‌های فنی کشاورزی توجه نشود، با بحران آبی و زیست‌محیطی مواجه خواهیم شد. وی گفت: آنچه باعث شد تا شاهد جهش در تحقق برنامه 10 ساله در کم‌تر از سه‌سال باشیم، درایت و برنامه‌ریزی دولت تدبیر و امید با اجرای طرح‌های زیربنایی به‌ویژه مکانیزاسیون، تسطیح و یکپارچه‌سازی، ساماندهی بازار برنج، جلوگیری از واردات برنج و همچنین برخورد با تغییر کاربری غیرمجاز اراضی بوده که سبب شد تا شالی‌کاری در مازندران مقرون به صرفه و اقتصادی‌تر شده و کشاورزان را به تحرک کم سابقه وادارد. معاون موسسه تحقیقات برنج کشور افزود: شالی‌کاران مازندران سیاست‌های حمایتی دولت را با تغییرات آب و هوایی گره زده و با جلو انداختن حدود 45 روزه کشت اول، کشت دوباره را رونق دادند و امروز شاهد رسیدن به اهداف افق 1404 در زمینه مساحت زمین شالیزاری هستیم. عرفانی شرایط برای انجام کشت دوم در زمین‌های شالیزاری را مساعد توصیف کرد و در عین حال گفت: امروز شالی‌کاران فقط به فکر انجام کشت دوباره با هدف درآمد بیش‌تر هستند؛ اما غافل از این‌که اگر به توصیه‌های فنی توجه نکنند، علاوه‌بر این‌که به خاک‌های زمین‌های شالیزاری صدمه جدی وارد می‌شود، بر اثر استفاده بی‌رویه از آب‌های زیر زمینی و سموم کشاورزی، با بحران جدی زیست‌محیطی مواجه خواهیم شد.

وی توضیح داد: اگر به اصولی مانند تناوب انتخاب ارقام برنج، روش‌های کشت و نسخه گیاهپزشکی برای سم‌پاشی علیه آفات و بیماری‌ها توجه نشود، با تجمع آفات و بیماری‌ها و همچنین با از دست دادن مواد مغذی خاک، حاصلخیزی زمین شالیزاری از بین می‌رود. این کارشناس برنج گفت: متأسفانه شالی‌کاران مازندران برای انجام کشت دوم به محض برداشت اول، کاه و کلش و ساقه‌های باقی مانده را آتش می‌زنند و با استفاده از چندین حلقه چاه، به‌صورت شبانه‌روزی آب بالا می‌کشند تا در اسرع وقت شخم و شیار انجام دهند که همه این کارها برخلاف مصلحت خودشان است. وی تأکید کرد: براساس برنامه و قوانین استفاده از چاه کشاورزی فقط برای یک مرحله از کشت است و برداشت دوباره و چند باره سفره‌های زیرزمینی را خالی کرده و زمین‌های شالیزاری را به کویر تبدیل خواهد کرد. مازندران 230 هزار هکتار شالیزاری دارد که پارسال به‌خاطر کمبود آب 213 هزار هکتار زیرکشت برنج رفت و امسال نیز سطح زیرکشت به 204 هزار هکتار کاهش یافت. سالانه حدود یک‌میلیون و 50 هزار تن برنج سفید در مازندران تولید می‌شود

سایت شعارسال، با اندکی اضافات و تلخیص برگرفته از روزنامه سبزینه، تاریخ انتشار: 27تیر1397 ، کدخبر: 47377: www.sabzineh.org