شعار سال: ایران در دهه 60 رشد جمعیتی بالایی را تجربه کرد و کسانی که در این دهه متولد شدند در هر برهه از زندگی خود با کمبود‌هایی مواجه بودند. سال‌های اول زندگی‌شان با کمبود شیر خشک آغاز شد، به سن مدرسه که رسیدند در مدارس چند شیفته ثبت‌نام کردند و به‌سختی روی نیمکت‌های سه، چهار نفره کنار هم نشستند. درسشان که به پایان رسید و می‌خواستند وارد دانشگاه شوند، با کمبود ظرفیت دانشگاه‌ها مواجه شدند. در ادامه هم اشتغال مسئله اول دهه شصتی‌ها بود اما عملا فرصت شغلی کافی برایشان فراهم نشد. این مشکل و معضل همین‌طور دامن‌گیر متولدان این نسل بود و خواهد بود تا به پیری برسند. این نسل تا 33 سال دیگر پا به دوران سالمندی می‌گذارند. با توجه به سرشماری سال 95، درحال‌حاضر نزدیک به 10 درصد جمعیت کشور سالمندند؛ سالمندانی که طبق شواهد با مشکلات زیادی از جمله مشکلات رفاهی و بهداشتی رو‌به‌رو هستند. طبق پیش‌بینی‌ها این تعداد تا سال 1430 به بیش از 30 درصد خواهد رسید و اگر از همین حالا مسئولان به فکر حل مشکلات رفاهی، بهداشتی، امنیت مالی و حمایت اجتماعی آنها نباشند، بار دیگر آنها در سنین سالمندی دچار بحران و کمبود خواهند شد.
به دنبال این سؤال که مسئولان چه برنامه‌ای برای سالمندان در سال 1430 دارند، به سراغ مهین سادات عظیمی، رئیس اداره سلامت سالمندان وزارت بهداشت رفتیم. او ابتدا درباره جمعیت سالمندان کشور می‌گوید: «جمعیت سالمند بر اساس سرشماری سال 95 نزدیک به 9.28 درصد است؛ یعنی از 79‌میلیون جمعیت کشور هفت ‌میلیون‌و‌ 400‌هزار نفر سالمند داریم. پیش‌بینی می‌شود جمعیت سالمند ایران تا هفت سال دیگر به 10 درصد و تا سال 33 سال دیگر، یعنی تا 1430، به بیش از 30 درصد برسد. وضعیتی که برای ایران در سال 1430 پیش‌بینی می‌شود این است درصد جمعیت سالمند ایران از میانگین جهان و آسیا بیشتر خواهد بود. زمانی که ما می‌گوییم بیش از 30درصد جمعیت سالمند خواهد بود؛ یعنی تقریبا از هر سه نفر ایرانی یک نفر سالمند خواهد بود.»
عظیمی ادامه می‌دهد: «وقتی سن افراد بالا می‌رود خطر ابتلا به بیماری‌های غیرواگیر مانند بالارفتن فشار خون، قند خون، بیماری‌های عضلانی یا پوکی استخوان زیاد می‌شود. تغذیه نامناسب، نداشتن فعالیت فیزیکی، استعمال دخانیات و استفاده از الکل می‌تواند خطر ابتلا به بیماری‌های غیرواگیر را با بالارفتن سن افزایش دهند. پس اگر ما در طول زندگی از این عوامل خطر پیشگیری کنیم، می‌توانیم سالم پیر شویم. مطالعات نشان داده است که اگر افراد زندگی سالمی نداشته‌اند اما در سالمندی شیوه زندگی‌شان را تغییر دهند و سالم زندگی کنند، باز هم این کار می‌تواند اثرات مثبتی برای آنها داشته باشد و می‌تواند جلوی پیشرفت بسیاری از بیماری‌‌هایشان را بگیرد. اگر ما مداخلات بهداشتی را به‌موقع و میزان کافی انجام دهیم لزوما سالمندی با بیماری و هزینه‌های پزشکی همراه نخواهد بود.»
او در بخش دیگری از سخنانش درباره برنامه اداره سلامت سالمندان وزارت بهداشت می‌گوید: «در اداره سلامت سالمندان وزارت بهداشت دو برنامه اصلی درباره آموزش شیوه زندگی سالمندی در دوره سالمندی و مراقبت‌های ادغام‌یافته سلامت سالمندان هست. با رعایت شیوه زندگی سالم می‌توان سالم پیر شد یا در صورت وجود بیماری عوارض آن را کنترل کرد و جلوی ناتوانی را گرفت. در واقع اینکه فرد در طول زندگی، چگونه زندگی کرده است، وضعیت سلامتی دوران سالمندی او را مشخص می‌کند.
اما حتی اگر در سالمندی هم شیوه زندگی سالم به‌کار گرفته شود، باز هم مؤثر است و از بروز یا پیشرفت ناتوانی جلوگیری می‌کند. این آموزش‌ها به دو شکل آموزش گروهی و چهره‌به‌چهره در خانه‌های بهداشت، پایگاه سلامت و مراکز جامع سلامت درخصوص تغذیه، فعالیت بدنی، مراقبت از کمر و زانو، مراقبت از پاها، پوکی استخوان، پیشگیری از حوادث، بهداشت دهان و دندان، یبوست، بی‌اختیاری ادرار، یائسگی، استرس، حافظه، خواب، روابط زناشویی، رانندگی، استعمال دخانیات، ترک سیگار و سایر موارد برحسب نیاز سالمند بر اساس مراقبت‌های انجام‌شده، به سالمندان داده می‌شود. در بحث آموزش زندگی سالم آموزش‌ها به صورت گروهی و چهره‌به‌چهره انجام می‌شود در بحث مراقبت‌های ادغام‌یافته به ارزیابی، تشخیص و درمان بیماری‌های غیرواگیری که در سالمندان شایع است، می‌پردازیم. تلاش ما این است که افراد در سنین بالا به خانواده وابسته نباشند و به صورت مستقل زندگی کنند».
براساس آخرین آمارهای سازمان ملل در سال گذشته میلادی، ۹۶۰‌میلیون نفر معادل ۱۳ درصد از ساکنان کره زمین از ۶۰سالگی عبور کرده‌اند، جمعیتی که سالانه سه درصد به تعداد آنها افزوده می‌شود؛ افزایش جمعیت سالمندان تا جایی پیش خواهد رفت که براساس گزارش‌های سازمان ملل تا سال ۲۰۵۰ حدود یک‌چهارم یا بیشتر تمامی نقاط جهان به‌جز آفریقا را سالمندان تشکیل می‌دهند. پیش‌بینی می‌شود شمار سالمندان تا سال ۲۰۳۰ به 1.4 ‌میلیارد، تا ۲۰۵۰، 2.1 ‌میلیارد و تا سال ۲۱۰۰، به 3.1 ‌میلیارد نفر برسد. تعداد زیادی از کشور‌ها با روند پیرشدن جمعیت در کشورشان روبه‌رو هستند و هر یک از آنها برنامه‌هایی برای خود دارند؛ به‌طور مثال در کشور ترکیه نخستین برنامه پنج‌ساله توسعه آنها برای مواجهه با پیرشدن جمعیت به مراقبت‌های بهداشتی از سالمندان توجه داشت. در این برنامه اعتباراتی برای تجهیزات و نیازهای خانه‌های سالمندان تخصیص داده شده بود. ارائه خدمات به افراد سالمند به نهادهای دولتی و عمومی محدود نشده بود، بلکه سازمان‌های داوطلبانه در این رابطه نیز تشویق به همکاری شده بودند. این سیاست‌ها در دیگر برنامه توسعه دنبال‌شده در این کشور نیز ادامه داشت. حکومت انگلستان نیز سالمندی را برای سال‌های طولانی است که تجربه می‌کند. اهمیت روز‌افزون سالمندان روی اقتصاد و خدمات دولتی در انگلستان باعث شده طرح‌های متعددی برای بهبود آگاهی نسبت به سالمندی و در نتیجه خدمات بهتر ارائه شود. برای مثال حکومت انگلستان یک گروه تخصصی از وزرا در زمینه سالمندان دارد. کمیسیون سلطنتی مراقبت‌های بلندمدت نتایج را منتشر می‌کند و یک گروه ویژه هم وجود دارد که روی سالمندی فعال کار می‌کند و گزارش‌های متعددی را در این زمینه منتشر می‌کند.
به گفته محسن سلمان‌نژاد رئیس دبیرخانه شورای ملی سالمندان کشور در ایران نیز باید برای سالمندان منابع مالی مشخص شود. او می‌گوید «اگر برای یک سالمند منابع مالی مشخصی تعریف نشود، بسیار سخت می‌تواند با یک حقوق بازنشستگی زندگی کند. به همین خاطر باید صندوق‌ها و منابع مالی مشخصی برای آنها تعریف شود. آنها در دوران جوانی و میانسالی باید ثروت خود را به دوران پیری منتقل کنند تا در زمان پیری دچار مشکل نشوند. بخشی از این راهکار‌ها در بسیاری از کشور‌‌ها اجباری است و بخشی دیگر ارادی؛ به‌عنوان مثال در بسیاری از کشور‌های پیشرفته بیمه‌ مراقبت‌ طولانی‌مدت وجود دارد. زمانی که فرد در سنین بالا نیاز به مراقب پیدا می‌کند، بیمه هزینه آن را پرداخت می‌کند. این بیمه زمانی پرداخت می‌شود که در سنین جوانی و میانسالی هزینه آن را از طریق بیمه‌ها پرداخت کرده باشید. بنابراین ما باید به دنبال چنین راهکار‌هایی باشیم.»
او با بیان اینکه سالمندان کشور درحال‌حاضر وضعیت چندان خوبی ندارند؛ ادامه داد: «می‌توان راهکارهایی ارائه داد که سالمندان دو تا سه دهه آینده وضعیت بهتری داشته باشند. سند ملی سالمندان چراغ راهی است برای اینکه سالمندان در دهه‌های آینده شرایط بهتری را تجربه کنند. در این سند ما از تجربیات دیگر کشور‌ها استفاده کرده‌ایم و در آن راهکارها و اهداف را مشخص کرده‌ایم. خوشبختانه چند ماه گذشته در حال بررسی نظام حقوقی سالمندان بودیم؛ پیش‌نویس آن هم تهیه شده. اگر بتوان در آینده لایحه‌هایي تقدیم مجلس كرده و بخش‌هایی که نیاز به قانون دارد را سریع‌تر جلو ببریم می‌توان شاهد بهبود شرایط سالمندان در کشور بود. با توجه به رشد سالمندان در کشور بسیار مهم است که از همین حالا به فکر شرایط سالمندان سال‌های آینده باشیم.»

سالمندان تنها
شهلا کاظمی‌پور، استاد دانشگاه و جمعیت‌شناس پیش از این درباره وضعیت تأهل سالمندان در کشور چنین توضیح داده بود: «درحال‌حاضر از میان سالمندان ۶۰ سال به بالا ۹۱ درصد از مردان و ۵۴ درصد زنان متأهل و دارای همسر هستند. مهم‌ترین دلیل تنهازیستی سالمندان نیز به علت فوت همسر است و تنها 1.4 درصد به دلیل طلاق، بدون همسر هستند». او در ادامه با بیان اینکه 8.5 درصد از ۲۴‌ میلیون خانوار کشور در سال ۹۵ یک‌نفره بودند، به تشریح میزان خانوارهای تک‌نفره در میان سالمندان پرداخت و گفت: «حدود پنج ‌میلیون خانوار در کشور هستند که سرپرست آنها بیش از ۶۰ سال دارد. همچنین حدود ۲۲ درصد از خانوارهای دارای افراد ۶۰ سال به بالا به صورت یک‌نفره زندگی می‌کنند. به عبارت دیگر این افراد قوم و خویشی ندارند و تنها زندگی می‌کنند که در این حالت بر میزان مشکلات آنها نیز افزوده می‌شود و نیاز به مراقبت بیشتری دارند.»

شعار سال، با اندکی تلخیص و اضافات برگرفته از روزنامه شرق، تاریخ انتشار 10 مهر97، شماره: 3257