شعارسال: بنابر مطالعات و بررسیهای انجام شده چای بعد از آب، دومین نوشیدنی پرمصرفِ
جهان بهشمار میرود. محصول مذکور در زمره تولیدات استراتژیک عرصه زراعت و کشاورزی
قابل تعریف است که گردش مالی دو تا سههزار میلیارد تومانی آن در داخل کشور موید
تقاضای بالا و قابل توجه برای خرید این محصول خاص و کمنظیر است. چای را میتوان
از نمونه محصولاتی بهشمار آورد که در سفره تمامی اقشار جامعه اعم از غنی، فقیر و
طبقه متوسط وجود دارد و در اکثریت قریب به اتفاق مراسم و مجالس خصوصی، دولتی، گروهی
و خانوادگی حضور آن به چشم میخورد. این تقاضا و جذابیت بالا صرفاً منحصربه کشور ایران
نمیشود و امروزه چای از نمونه نوشیدنیهای بسیار پر مصرف در تمامی کشورهای دنیا
محسوب میشود و همین گستردگی و فراگیری وُسعت تقاضا فرصتی ویژه و کمنظیر بهشمار
میرود و قطعاً در صورت توجه مضاعف به این حوزه، میتوان از این ظرفیت به عنوان یک
مولفه حائز اهمیت برای خیزش و رانش فزاینده اقتصاد کشور بهسمت توسعه بهرهبرداری
کرد.
این ادعا زمانی قابل اثبات میشود که اساساً چای ایرانی از مرغوبترین و
ارگانیکترین تولیدات چای در جهان بهشمار میرود و این ویژگی منحصربهفرد در سایه
طبیعت، اقلیم و خاک خاص این مرز و بوم در مزارع خطه شمالی کشور، باعث شده تا چای ایرانی
به عنوان یکی از محصولات برند در عرصه کشاورزی کشور مطرح شود. بنابر گزارشهای
موجود، تاریخچه نخستین باغ چای ایران به سال ۱۲۸۰ هجری شمسی در لاهیجان
باز میگردد، نخستین کارخانه چایسازی در سال ۱۳۱۱ هجری شمسی تأسیس و راهاندازی
شد. پس از انقلاب، بنابر نگاه ویژه سیاستگذاران حوزه اقتصادی کشور شاهد توفیقات و
پیشرفتهای ارزندهای در زمینه تولید این نوشیدنی بودهایم، به نحوی که در دهه ۷۰ دو سوم چای مورد نیاز
کشور بهواسطه تولید داخلی تأمین و عرضه میشد. اگرچه چین به عنوان نخستین کشور
زادگاه چای در جهان معروف است و امروزه نیز با بیش از ۸۰ میلیون چایکار و دومیلیون
تن محصول، بیشترین و بزرگترین تولیدکننده چای در جهان بهشمار میرود، اما کیفیت
بالای چای ایرانی باعث شده تا این انحصار تا حدودی از ید و اختیار این کشور خارج
شود و به واقع ایران نیز به نوبه خود از حیث کیفی صاحب چای مناسب و مطلوبی باشد.
آنچنان که مطالعات و بررسیهای انجام شده نشان میدهد، در حال حاضر نزدیک به ۲۶ هزار هکتار باغ چای در دو استان مازندران و گیلان وجود دارد که ۲۱ هزار هکتار از آن مورد بهرهبرداری قرار میگیرد و فعالیت ۵۵ هزار چای کار در این اراضی، نمودی از اشتغالزایی قابل توجه این محصول زراعتی در خطه گیلان و مازندران است. برآوردهای انجام شده نشان میدهد در طول سال قریب به یکصد تا یکصدو و 10 هزار تن چای مصرف میشود و بهتبع در صورت عدم تأمین داخلی این محصول به ناچار واردات آن اجتنابناپذیر خواهد بود، زیرا هیچ نوشیدنی دیگری از قابلیت جایگزینسازی این محصول برخوردار نیست و حتی قهوه به عنوان یکی از نوشیدنیهای پرمصرف جهان نیز از چنین ظرفیت و توانمندی برای عرضه و تقاضا در کشور برخوردار نیست، زیرا اساساً ذائقه مردم ایران با طعم چای بهمراتب، قرابت بیشتری دارد.
تأملی بر ویژگی منحصربهفرد چای ایرانی
یکی از ویژگیهای بارز چای ایرانی به سلامت این محصول و عدم استفاده از مواد شیمیایی، سموم و غیره برای دفع آفات این گیاه معطوف میشود. محمد حسین فلاح، یکی از چایکاران سابق استان مازندران، با اشاره به مطلب فوق تصریح کرد: چایکاران فعال در دیگر کشورهای جهان بهدلیل شرایط آب و هوایی خاصی که با آن مواجه هستند، به ناچار میباید بعد از هر نوبت برداشت محصول اقدام به سمپاشی کنند، اما در کشور ایران به دلیل فصل شش ماهه برداشت و فرارسیدن مقطع خواب گیاهان در شش ماه بعدی سال، ضرورت و نیازی به سمپاشی برای دفع آفات یا بازدارندگی از بروز آن وجود ندارد و این موضوع از ویژگیهای منحصربهفردی است که برای چای ایرانی، امتیازی خاص و ویژه محسوب میشود. وی افزود: بهواسطه همین خصوصیت از چای ایرانی به عنوان ارگانیکترین چای جهان یاد میشود و بهواقع ضریب سلامت این محصول، به نسبت دیگر چایهای تولید شده در جهان در بالاترین حد ممکن قرار دارد. فلاح گفت: در سالیان گذشته فرسودگی و قدیمی بودن تجهیزات تولیدی چای در کاخانهها در فرآیند فرآوری، بر روی میزان و ضریب تولید بسیار اثرگذار بود؛ اما در سالهای اخیر با توجه به گامهایی که برای حصول پیشرفت در این عرصه برداشته شده، ضریب تولید با افزایش هرچه بیشتری همراه شده که البته این تحول را نمیتوان به تمام کارخانههای تولید چای شمال کشور تعمیم داد و همچنان هستند کارخانجاتی که با تجهیزات قدیمی به فرآوری و تولید چای مبادرت میورزند. وی افزود: واردات چای از دیگر عارضههایی است که متأسفانه همواره بهعنوان چالشی در پیشروی این صنعت مطرح بوده و قطعاً در صورت استفاده از فناوریهای روز و افزایش سطح زیرکشت میتوان ضریب واردات را به حداقل ممکن کاهش داد. این فعال سابق در حوزه تولید چای بیان کرد: دستیابی به چنین توفیقی باعث جلوگیری از خروج ارز از کشور میشود و وابستگی کشور به چای خارجی را نیز کمتر خواهد کرد؛ زیرا این محصول از نمونه اقلامی بهشمار میرود که صرفنظر از مصرف آن ناممکن است؛ زیرا مصرف این نوشیدنی به نوعی با فرهنگ غذایی و خوراکی این مرز و بوم آمیخته و عجین شده است.
وی افزود: متأسفانه فرهنگسازی لازم برای استفاده از چای ایرانی در داخل کشور بهمیزان کافی و وافی انجام نشده و امید آن میرود در سالی که از سوی مقام معظم رهبری به حمایت از کالای ایرانی مزین شده، شاهد تلاش هرچه بیشتری در این زمینه باشیم. فلاح گفت: یکی دیگر از نارساییهای پیشروی این صنعت به کیفیت بستهبندی آن باز میشود و قطعاً در صورت توجه هرچه بیشتر به این مقوله شاهد فروش و ارزش افزوده هرچه بیشتری در فرآیند عرضه آن خواهیم بود. این فعال سابق در صنعت چای گفت: بهواقع میباید میان کسانی که چای را کشت میکنند و گروههایی که چای را تولید میکنند (فعالان در عرصه کارخانجات تولید چای) تفاوت قائل شد، زیرا کم نیستند افراد و گروههایی که گمان میکنند چای آماده مصرف صرفاً در قالب یک حلقه تولید و تأمین میشود که این تلقی و تصوری اشتباه است. وی افزود: با وجود تلاش بسیار چایکاران و تولیدکنندگان چای، اما بخش قابل توجه سود حاصله نصیب واسطهها و تجار میشود که میباید با اتخاذ تدابیر ویژه، شاهد بازنگری و حصول تغییراتی جدی در میزان سوددهی فعالان این عرصه باشیم که البته طرح این موضوع به معنای نادیده گرفتن سود تجار نیست؛ اما انتظار میرود سود عادلانهتری نصیب چایکاران و چایسازان کشور شود.
توسعه شبکه آبیاری از الزامات عرصه چایکاری بهشمار میرود
بدون تردید، آبیاری و تأمین آب مورد نیاز چای، همچون دیگر محصولات و تولیدات حوزه زراعت کشاورزی و باغداری از ضروریاتی است که غفلت از آن با تحمیل خسارات و هزینههای سنگینی همراه خواهد شد. با توجه به تغییرات اقلیمی و کاهش نزولات آسمانی و ظهور و بروز پدیده خشکسالی، تجدیدنظر در سیستمهای آبیاری برای باغها و عرصههای زراعی از ضروریاتی است که توجه به آن بیش از هر زمان دیگری لازم به نظر میرسد. محمدولی روزبهان، رئیس سازمان چای کشور، تصریح کرد: بخش قابل توجهی از باغهای چای کشور در ارتفاعات و سطح شیبدار قرار گرفتهاند که بهتبع توسعه شبکه آبیاری تحت فشار در این شرایط ضرورتی جدی و اجتنابناپذیر به نظر میرسد. تأمین نقدینگی از دیگر ضروریاتی است که در سالیان اخیر همواره به عنوان یکی از جدیترین دغدغههای چایکاران و چایسازان مطرح بوده و بهتبع هر آنچه در این عرصه شاهد موفقیت بیشتری باشیم، بهتبع انگیزه فعالان این حوزه در دو بخش کاشت و تولید افزونتر خواهد شد. کاهش وابستگی این صنعت به دولت اعمال خصوصیسازی واقعی در این حوزه و جذب سرمایهگذاری از دیگر ضروریاتی است که هر آنچه در این بخش گامهای بیشتری برداشته شود به همان میزان موفقیت و توفیقات حاصل شده فزایندهتر خواهد شد و مجموع این مولفهها در نهایت چای ایرانی را به عنوان یک نوشیدنی با کیفیت در رتبههای بالاتر جهانی ارتقا خواهد داد.
سایت شعارسال، با اندکی اضافات و تلخیص برگرفته از روزنامه سبزینه، تاریخ انتشار: 22مهر1397، کدخبر: 55672: www.sabzineh.org
م.ا75