شعار سال: تحريم‌هاي آمريكا عليه ايران البته پيش از اين بارها دامن کاربران ايراني را گرفته است؛ از گوگل تا اپل و بسياري وب‌سايت‌ها و خدمات ديگر در حوزه اينترنت در اين سال‌ها و هربار با تشديد تحريم‌ها عليه ايران، دسترسي کاربران ايراني را ممنوع يا محدود کرده‌اند. «اين آيتم در کشور شما در دسترس نيست» از رايج‌ترين پيام‌ها در بخش‌هاي مختلف گوگل براي ايرانيان بوده است.
همين‌طور از ابتداي سال ميلادي کنوني نيز اپل اقدام به حذف بسياري از اپليکيشن‌هاي ايراني از اپ‌استور کرده است و حتي کاربراني که تلاش کرده بودند در ايران به اپ‌استور دسترسي پيدا کنند پيامي به اين مضمون دريافت مي‌کردند که «اپ‌استور در کشور يا منطقه‌اي که شما هستيد در دسترس نيست.» اپل اقدام به حذف اپليکيشن‌هايي مي‌کرد که در آن تبادلات مالي انجام مي‌شد. در تابستان سال 96 اپل تعدادي از اپليکيشن‌هاي مهم ايراني را از اپ‌استور حذف کرد و پيامي به توسعه‌دهندگان اين اپليکيشن‌ها در ايران مي‌داد با اين مضمون: «طبق قوانين تحريم آمريكا، اپ‌استور نمي‌تواند ميزبان شما باشد و اپليکيشن شما را پخش کند يا با آنها کسب‌وکاري انجام بدهد.»

صحبت‌هاي سردار جلالي
اما چيزي که رئيس سازمان پدافند غيرعامل کشور در هفته گذشته اعلام کرد، موضوعي فراتر از محدودکردن خدمات برخي شرکت‌ها و خدمات مشخص و خاص است. صحبت سردار غلامرضا جلالي درباره قطع‌کردن اينترنت به صورت کامل بود.
گفته‌هاي رئيس سازمان پدافند غيرعامل کشور به اين شرح بود: «موضوع احتمال تحريم اينترنتي ايران به دست آمريكا در اصل يک برآورد احتمالي محسوب مي‌شود،‌ تمهيدات لازم براي مقابله با تحريم اينترنتي توسط سازمان پدافند غيرعامل،‌ وزارت ارتباطات و فناوري اطلاعات،‌ مرکز ملي فضاي مجازي و مشارکت اپراتورهاي فعال نيز در حال شکل‌گيري است.»
سردار جلالي با تأکيد بر اينکه زيرساخت‌هاي اينترنت در دست آمريكايي‌هاست، عنوان کرد:‌ آمريكايي‌ها ابزار و امکان قطع اينترنت ايران را در اختيار دارند، اما با توجه به اينکه تهديدات آنان عليه کشورمان از طريق زيرساخت‌هاي ارتباطي شکل مي‌گيرد، احتمال اتخاذ اين استراتژي کم است. آمريكايي‌ها براي تهييج افکار عمومي مردم عليه نظام جمهوري اسلامي ايران در حوزه‌هاي اقتصادي،‌ سياسي،‌ فرهنگي و نظاير اين به ابزار اينترنت نياز جدي و اساسي دارند. البته آمريكايي‌ها با قطع اينترنت در حقيقت دست خود را از تحولات داخل ايران قطع مي‌کنند.‌ با وجود همه اين احتمالات و فرضيه‌ها، سازمان پدافند غيرعامل کشور براي مقابله با استراتژي جديد دشمن در اين زمينه تمهيداتي را در دستور کار دارد و سازمان پدافند غيرعامل کشور قصد دارد با مشارکت وزارت ارتباطات و فناوري‌ اطلاعات،‌ شبکه ملي فضاي مجازي و اپراتورهاي فعال کشور در راستاي مقاوم‌سازي شبکه اطلاعات گام بردارد. بر همين اساس استراتژي‌ لازم در صورت قطع اينترنت کشورمان از سوي آمريكايي‌ها در حال شکل‌گيري است و هم‌اکنون برنامه‌ها به‌گونه‌اي در حال تدوين و اجرا هستند که در صورت اعمال هرگونه تحريم اينترنتي،‌ قطع کامل خدمات ضروري در اين حوزه اتفاق نيفتد.»
کارشناسان چه مي‌گويند؟
امير عليپور، از کارشناسان حوزه فناوري و آي‌تي، در همين رابطه که آيا اساسا امکان قطع کامل اينترنت يک کشور به دست آمريكا ممکن است اين‌طور پاسخ داد: «اول اين خيلي مهم است که ما درک کنيم اينترنت تحت مالکيت حکومت‌ها نيست؛ يعني آمريكا يا هر کشور ديگري مالکيت بر اينترنت ندارند. اينترنت سند ندارد که به نام کشور يا فرد خاصي خورده باشد و جزء اموال آن فرد يا کشور محسوب شود. از نظر سياست داخلي کشورها هم اندک کشورهايی مثل کره‌جنوبي، ‌چين،‌ روسيه و ايران خودمان هستند که اينترنت را تحت کنترل دارند و بدون حکومت شايد بشود گفت عملا اينترنتي هم نيست. در ايران مثلا، اينترنت ورودي و خروجي به صورت انحصاري در دست شرکت ارتباطات زيرساخت است و بدون اين شرکت عملا هيچ‌کس حق وارد و خارج‌کردن اينترنت را ندارد؛ چيزي که مثلا در آمريكا اساسا معني ندارد و اين شرکت‌هاي بزرگ مخابراتي هستند که اين کار را انجام مي‌دهند. بنابراين مالکيت بر اينترنت توسط آمريكا بي‌معني است». عليپور همچنين در ادامه مي‌گويد: «حتي دادگاه‌هاي اين کشور هم نمي‌توانند مانع اين کار شوند؛ به‌عنوان‌نمونه وقتي دادگاهي در آمريكا حکم داد که دامين‌هاي دات‌آي‌آر (ir.) جزء سرمايه‌هاي ايران هستند و بايد توقيف شوند، شرکت ICANN در پاسخ به دادگاه گفت اين دامين‌ها سرمايه‌ هيچ کشوري نيست و عملا دستور دادگاه را نپذيرفت. بنابراين از زاويه ديد مالکيت، کسي توان قطع اينترنت را ندارد، اما توان ايجاد محدوديت در سرويس‌ها و حتي تراکنش‌هاي مالي براي خريد ترافيک و مسائلي از اين دست را دارد.»

واکنش وزير و معاون
با طرح اين احتمال رسانه‌ها و شبکه‌هاي اجتماعي پر شد از تحليل و خبر و نظر درباره موضوع احتمال قطع اینترنت ايران به دست آمريكا. به‌همين‌دليل هم برنامه حالا خورشيد در يک تماس تلفني با محمدجواد آذري‌جهرمي، وزير ارتباطات، همين موضوع را از او پرسيد و وزير اين‌طور پاسخ گفت: «دسترسي به اينترنت در دنيا رئيس ندارد که بگوييم آمريكا رئيس اينترنت است و اينترنت ايران را قطع مي‌کند؛ اما در حوزه خدمات و سرويس‌ها، آمريكا با تحريم برخي دسترسي‌ها به خدمات به کسب‌وکار جوانان ما لطمه زد و ممکن است اين تحريم‌ها تشديد شود؛ اما جاي نگراني براي قطع‌شدن اينترنت ايران نيست.»
اشاره آذري‌جهرمي به تحريم دسترسي ايرانيان به برخي خدمات و سرويس‌ها اشاره‌اي به همان محدوديت‌هايي است که بسياري از شرکت‌هاي آمريكايي عليه کاربران ايراني اعمال کرده‌اند.
به غير از خود وزير، امير ناظمي، رئيس سازمان فناوري اطلاعات ايران و معاون او در وزارت ارتباطات و فناوري اطلاعات نيز در توييتر به اين موضوع واکنش نشان داد و درباره آن اين‌طور نوشت: «در لايه شبکه، آمريكا حکمران اينترنت نيست و امکان تحريم دسترسي ايران به اينترنت را ندارد. در لايه خدمات هم تاکنون نه تحريم‌ها کم بوده و نه راه‌حل‌ها. هرچند بايد پذيرفت امکانات هر پلتفرم يا خدمتي با هشت ميليارد کاربر، حتما بهتر از مشابه 80‌ميليوني آن است؛ اما همواره ايرانيان هم راهي پيدا کرده‌اند.»
ناظمي همچنين در توييتي ديگر در‌اين‌باره نيز اين‌طور توضيح داد»:‏محدودکردن دسترسي مردم به دانش، به ‌صورت يک‌طرفه از طرف يک کشور، حق دسترسي آزاد به اطلاعات را نقض مي‌کند. در واقعيت، تحريم‌ها مردم و نه دولت‌ها را هدف قرار مي‌دهد. چنين تحريم‌هايي فرصت‌هاي منصفانه را از شهروندان سلب مي‌کند و شکاف ديجيتالي را در جامعه‌ بين‌الملل گسترش مي‌دهد.»

چه چيزي قطع مي‌شود، چه چيزي نمي‌شود؟
با همه اين تفاسير بياييد فرض بگيريم چيزي که رئيس سازمان پدافند غيرعامل از آن حرف زده است، اتفاق بيفتد و آمريكا اينترنت ايران را به صورت کامل قطع کند. در‌اين‌صورت وضعيت اينترنت در داخل و همچنين دسترسي کاربران ايراني به وب‌سايت‌ها و خدمات اينترنتي به چه شکل رقم خواهد خورد. در‌این‌باره سجاد فلاح، عضو هيئت عامل سازمان فناوري اطلاعات، به ايلنا توضيحاتي داد که به اين شرح است: «در شبکه ملي اطلاعات دسترسي به منابع ميزباني‌شده در داخل کشور طوري طراحي شده که قابل دسترسي باشد؛ اما اگر برخي منابع از خارج از کشور ميزباني شده باشد، طبيعتا دسترسي به آن قطع خواهد شد. منظور از اينترنت وب‌سايت‌هايي است که در سراسر دنيا وجود دارد؛ اما به‌هر‌حال بخشي از اين وب‌سايت‌ها در داخل کشور وجود دارند. د‌ر‌صورتي‌که دسترسي به اينترنت بين‌الملل قطع شود، دسترسي ما به سايت‌هايي قطع مي‌شود که خارج از کشور ما هستند؛ ولي دسترسي ما به سايت‌هايي که در داخل کشور ميزباني مي‌شوند، قطع نمي‌شود؛ مثل انواع خبرگزاري‌ها، سايت صداوسيما، سايت رئيس‌جمهور، سايت دولت، سايت تأمين اجتماعي و.... اما مثلا دسترسي به سايت CNN‌ يا سايت گوگل قطع مي‌شود. همچنين دسترسي ما به سايت يونسکو يا سايت سازمان ملل قطع مي‌شود. اينکه چقدر در کار روزمره خود با سايت‌هاي داخلي در ارتباط باشيد و چقدر با سايت‌هاي خارجي سروکار داشته باشيد، تعيين مي‌کند که چقدر از قطع اينترنت از سوی آمريكا آسيب ببينيد. اگر مثلا کار شما به‌عنوان يک خبرنگار رصد خبرگزاري‌هاي داخلي باشد، هيچ آسيبي به کار شما وارد نمي‌شود؛ ولي اگر منبع خبري شما BBC يا CNN باشد، آسيب مي‌بينيد.»

زيرساخت‌هاي ارتباطي و شرايط جنگي
علاوه‌بر‌اين «محمدرضا کريمي»، مدير‌عامل يکي از شرکت‌هاي خدمات اينترنتي کشور، در گفت‌وگويي با وب‌سايت ديجياتو با تأکيد بر اينکه تهديد مورد بحث اصلا جدي نيست، گفت:«شرکت ارتباطات زيرساخت، ترافيک بين‌المللي ايران را حداقل از 12 گيت‌وي اصلي در کشورهاي همسايه تأمين مي‌کند که همگي ارتباط خوبي با ايران دارند و تحت تأثير تحريم‌هاي آمريكا قرار نمي‌گيرند؛ ضمن اينکه همواره امکان ترانزيت داده از طريق کشورهاي ديگر و تأمين‌کننده‌هاي ثالث وجود دارد و ايران به کشور يا لينک خاصي وابسته نيست. علاوه‌بر‌اين درباره سرويس DNS هم جاي نگراني نيست؛ چون اين سرويس ماهيتي بين‌المللي دارد و نهادهاي تصميم‌گيرنده آن ارتباطي با آمريكا ندارند: ضمن اينکه هم‌اکنون چند سرور ريشه DNS در کشور فعال هستند و به‌راحتي نيازهاي کاربران را تأمين مي‌کنند». خلاصه از هر نظر که نگاه کنيم، اين اقدام منطقي نيست و تاکنون هر دفعه قطعي اينترنت را تجربه کرده‌ايم، ريشه داخلي داشته است. تاريخ نشان داده که حتي در شرايط جنگي هم معمولا زيرساخت‌هاي ارتباطي آسيب نمي‌بينند؛ چون کشورهاي متخاصم از اين ابزار براي کسب اطلاعات و نفوذ سايبري بهره مي‌برند. از طرف ديگر، ارتباطات بين‌المللي يکي از پايه‌اي‌ترين موارد حقوق بشر محسوب مي‌شود و حتي در اسناد OFAC خزانه‌داري آمريكا هم اين حق به رسميت شناخته شده است.

شعار سال، با اندکی تلخیص و اضافات برگرفته از روزنامه شرق، تاریخ انتشار 5 آبان 97، شماره: 3278