شعار سال: جمله کوتاه و نگران‌کننده است؛ سد جوان شیرین دره مانه و سملقان، به گل نشسته است و انباشت رسوب در مخزن آن، تهدیدی برای این سد است که آب آشامیدنی شهر 210 هزار نفری بجنورد را تأمین می‌کند. انباشت گل و لای در سد شیرین دره، همچون تیغی، گلوی شهروندان بجنورد و ساکنان 15 روستای مسیر خط انتقال آب این سد را می‌فشارد و این تلخ‌کامی‌ها هر از چند گاه، چهره‌ای جدید را برای مردم خراسان شمالی نشان می‌دهد.

رهاسازی آب، مرهمی برای سد

شرکت آب منطقه‌ای خراسان شمالی، اواسط اسفندماه سال 95، نسبت به رهاسازی آب سد شیرین دره اقدام کرد و علت آن را پیشگیری از سرریز آب سد و پیامدهای ناخواسته آن اعلام کرد که البته این اقدام بی‌ارتباط با خارج کردن گل و لای از مخزن سد نبود. در این اقدام، بخشی از آب سد شیرین دره، پانزدهم تا هجدهم اسفند به صورت مدیریت شده خارج و دریچه تحتانی سد با ظرفیت 20 مترمکعب در ثانیه، آب سد را خارج کرد.
14 سال از بهره‌برداری سد شیرین دره گذشته است، اما زنگ خطر کاهش عمر مفید این سد از سال‌ها قبل به صدا درآمده و کارشناسان نسبت به آن ابراز نگرانی کرده‌اند؛ البته بر اساس اعلام صاحب‌نظران، بالا بودن میزان رسوب‌گذاری در مخزن این سد در همان آغاز اجرا هم مطرح شده، اما در این مدت میزان گل و لای وارد شده به مخزن، بیش از میزان پیش‌بینی شده بوده است. افزایش رسوب و انباشت گل و لای در مخزن سد شیرین دره، عمر مفید این سد را تهدید می‌کند. میزان گل و لای در برخی سیلاب‌ها به حدی است که آب سد برای آشامیدن قابل مصرف نیست و شرکت آب و فاضلاب استان به ناچار آن را از مدار مصرف خارج می‌کند. همین مهرماه امسال بود که جاری‌شدن سیلاب و ورود گل و لای به مخزن سد شیرین دره، شرکت آب و فاضلاب خراسان شمالی را ناگزیر به خارج کردن آب این سد از مدار آشامیدنی شهر بجنورد کرد. مدیرعامل شرکت آب و فاضلاب خراسان شمالی در این باره گفت: گل و لای موجود در آب سد، چند برابر وضعیت نرمال بود و به همین علت از مدار خارج و سبب قطع آب بخشی از شهر شد. غلامحسین ساقی اظهار داشت: 400 تا 450 لیتر بر ثانیه از آب آشامیدنی مورد نیاز شهروندان بجنورد از سد شیرین دره تأمین می‌شود. وی افزود: آب آشامیدنی مورد نیاز شهروندان بجنورد روزانه 600 لیتر بر ثانیه است که این رقم در روزهای پرمصرف تابستان به بیش از یک‌هزار لیتر بر ثانیه می‌رسد. بر اساس این گزارش، تغییر مزه آب آشامیدنی در شبکه بجنورد پاییز امسال و سال 95 هم رخ داد که سبب گلایه شهروندان بجنوردی شد که مدیرعامل شرکت آب و فاضلاب خراسان شمالی، افزایش رسوب و گل و لای را از عوامل دخیل در تغییر کیفیت عنوان کرد و گفت: علت تغییر کیفیت آب، افزایش رسوب منتقل شده به سد از بالادست و بالا آمدن سطح کف دریاچه و نزدیک شدن لایه بی‌هوازی به دریچه آبگیری از سد است.

فقر مراتع و فرسایش خاک

یک کارشناس ارشد زمین‌شناسی هم با اشاره به فرسایش پذیر بودن خاک حوضه آبریز سد شیرین دره گفت: این حوضه آبریز نسبت به فرسایش بسیار حساس است و بخش زیادی از گستره این حوضه از واحدهای زمین‌شناسی حساس به فرسایش مانند سازندهای شیلی و مارنی و لسی تشکیل شده که شرایط را برای تشدید فرسایش فراهم کرده است. بهمن هوشمند، از بین رفتن مراتع در بالادست سد شیرین دره را از دیگر عوامل برای افزایش میزان آورده رودها به سد عنوان کرد و افزود: در این منطقه، شغل بیش‌تر مردم دامداری است که البته به‌صورت سنتی و رمه‌ای انجام می‌شود. این کارشناس رسمی دادگستری در مهندسی آب اظهار داشت: حضور بیش از حد دام در مراتع و از بین رفتن پوشش گیاهی سبب شده تا خاک منطقه به هنگام بارندگی‌ها به‌ویژه بارندگی‌های سیل‌آسا فرسایش یابد. وی خاطرنشان کرد: در این زمینه طرح مدیریت جامع منابع طبیعی در بالادست این سد در حال اجرا است و تلاش داریم در این طرح، از وابستگی مردم به مراتع و طبیعت کاسته شود. وی گفت: یک مشکل مهم، سنتی بودن دامداری و وابستگی زیاد دام مرتع است و باید با استفاده از تسهیلات بانکی، کمک دولت، ایجاد مشاغل جدید همچون صنایع دستی، زنبورداری یا ترویج پرورش دام سنگین، از چرای دام در مراتع کاسته شود. وی افزود: در سال 87، مطالعات مرحله توجیهی آبخیزداری در این حوضه پایان یافته و در ادامه امور مطالعاتی، تاکنون 70 درصد از کل مساحت حوضه مزبور مطالعات تفصیلی‌-اجرایی آبخیزداری به انجام رسیده است. این کارشناس ارشد زمین‌شناسی گفت: به علت کمبود اعتبار تاکنون در بخش‌های کمی از حوضه آبخیز این سد عملیات اجرایی آبخیزداری انجام شده است.

میزان رسوب بیش از حد پیش‌بینی شده است

مدیرعامل شرکت آب منطقه‌ای خراسان شمالی هم با تأیید وجود مشکل افزایش میزان رسوب‌گذاری در سد شیرین دره گفت: میزان رسوب‌گذاری در هر سد، به هنگام طراحی برآورد می‌شود، اما میزان رسوبی که وارد مخزن سد شیرین دره شده، بیش از میزان پیش‌بینی است. سیدابراهیم علوی اظهار داشت: برای کنترل اثرات سیلاب و برای کاهش میزان رسوب‌گذاری در مخزن سد، باید به اجرای طرح‌های آبخیزداری در بالادست سد سرعت داده شود؛ البته در این زمینه طرح‌هایی در دست پیگیری است.

اجرای طرح‌های آبخیزداری سد شیرین دره در اولویت قرار گرفت

سرپرست سازمان مدیریت و برنامه‌ریزی خراسان شمالی گفت: اختصاص اعتبار برای اجرای طرح‌های آبخیزداری در حوضه آبریز سد شیرین دره، در اولویت قرار گرفت. احسانعلی عالی اظهار داشت: در راستای اجرای سند سازگاری با کم‌آبی، 210 میلیارد ریال اعتبار برای طرح‌های آبخیزداری بالا دست سد شیرین دره و راز و جرگلان پیشنهاد شده است. وی افزود: 50 میلیارد ریال از این اعتبار از منابع استانی و 160 میلیارد ریال از منابع ملی برای طرح‌های مزبور تأمین می‌شود. سرپرست سازمان مدیریت و برنامه‌ریزی خراسان شمالی گفت: حوضه آبریز سد شیرین دره به عنوان حوزه فرسایش‌پذیر در استان، در اولویت اجرای طرح‌های آبخیزداری است.

افزایش رسوب‌گذاری در سد شیرین‌دره نگران‌کننده است

معاون حفاظت و بهره‌برداری شرکت آب منطقه‌ای خراسان شمالی با ابراز نگرانی از افزایش میزان رسوب‌گذاری در سد شیرین دره شهرستان مانه و سملقان گفت: تداوم این روند تهدیدی برای کاهش عمر مفید مخزن سد است. وحید واسطه اظهار داشت: سد شیرین دره، سد جوان استان است، اما انباشت رسوب و گل و لای در آن، سبب کاهش عمر مفید آن و نگرانی مسئولان و مردم شده است. وی افزود: فرسایش خاک در بالادست سد شیرین دره افزایش یافته است و به همین علت، در بارش‌های سیل‌آسا، رسوب و گل و لای زیادی وارد مخزن سد می‌شود. واسطه خاطرنشان کرد: در سیل مهرماه امسال، میزان رسوب وارد شده به سد بیش از سیلاب‌های گذشته بود و این افزایش میزان آورده رودها، نشان از افزایش میزان فرسایش خاک دارد.
وی گفت: سرعت و دبی سیلاب زیاد بود و به همین علت، بخشی از رسوب ته‌نشین و انباشته شده در مخزن هم دچار آشفتگی شد و همین امر سبب گل‌آلود و غیرقابل مصرف‌شدن آب برای آشامیدن شد. واسطه اظهار داشت: دریچه‌های تحتانی سد شیرین دره سه مرتبه باز و آب رها‌سازی و در این بازگشایی‌ها، رسوب و گل و لای بیش‌تری از سد خارج شده است. واسطه با بیان این‌که برای کاهش رسوب‌گذاری در مخزن سد، اداره کل منابع طبیعی و آبخیزداری استان باید به اجرای طرح‌های آبخیزداری در بالادست سد شیرین دره سرعت دهد، اظهار داشت: سرعت اجرای طرح‌های آبخیزداری در بالادست سد شیرین دره کند است.

کاهش حجم مفید سد شیرین دره

معاون حفاظت و بهره‌برداری شرکت آب منطقه‌ای خراسان شمالی گفت: انباشت رسوب و گل و لای در مخزن سد شیرین دره، حجم مفید این دریاچه را 14 میلیون مترمکعب کاهش داده است. واسطه اظهار داشت: 14 سال از آغاز بهره‌برداری از سد شیرین دره سپری شده و در این مدت سالانه یک میلیون مترمکعب گل و لای و رسوب وارد مخزن این سد شده است. وی گفت: بر اساس مطالعه مشاور، سالانه 600 هزار مترمکعب رسوب‌گذاری در مخزن سد شیرین دره پیش‌بینی شده بود، اما در این سال‌ها سالانه 400 هزار مترمکعب بیش‌تر از پیش‌بینی‌ها گل و لای وارد مخزن سد شده است. به گفته معاون حفاظت و بهره‌برداری شرکت آب منطقه‌ای خراسان شمالی، اکنون ظرفیت مفید سد شیرین دره با 14 میلیون مترمکعب کاهش به 62 میلیون مترمکعب رسیده است.

34 میلیارد ریال اعتبار برای حوضه‌های آبریز سدها

معاون آبخیزداری اداره کل منابع طبیعی و آبخیزداری خراسان شمالی هم با تأکید بر این‌که فرسایش خاک یک تهدید جدی برای سدها است، گفت: اجرای طرح‌های آبخیزداری در بالا دست سدها از اولویت‌های این اداره کل است. محمد فرامرز با بیان این‌که سطح آبریز در بالادست سدهای استان 496 هزار و 450 هکتار است، گفت: اکنون طرح‌های آبخیزداری در 72 درصد از حوضه آبریز سد بیدواز، 51 درصد از بالا دست سد بارزو و هفت درصد از حوضه آبریز سد شیرین دره انجام شده است. وی خاطرنشان کرد: امسال برای اجرای طرح‌های آبخیزداری در بالادست سدهای استان 34 میلیارد ریال از منابع ملی و استانی اعتبار اختصاص داده شده است.
معاون آبخیزداری اداره کل منابع طبیعی و آبخیزداری خراسان شمالی گفت: سد شیرین دره در شهرستان مانه و سملقان یکی از سدهای جوان استان است که 14 سال پیش به بهره‌برداری رسیده، اما بالا بودن میزان رسوب‌گذاری در مخزن آن سبب نگرانی است. فرامرز اظهار داشت: عمر مفید سد شیرین دره در این سال‌ها به علت بالا بودن میزان آورده رودها و افزایش رسوب‌گذاری در مخزن، دچار تهدید شده است.
وی با بیان این‌که حوضه آبریز سد شیرین دره از حوضه‌های فرسایش‌پذیر استان است، گفت: قرار بوده تا متناسب با اجرای سد شیرین دره، طرح‌های آبخیزداری در بالا دست انجام شود، اما در این سال‌ها همواره با کمبود اعتبار روبه‌رو بوده‌ایم و این طرح‌ها مطابق برنامه پیش نرفته است. وی تصریح کرد: کمبود اعتبار سبب شده تا اجرای طرح‌های آبخیزداری در بالا دست سد شیرین دره بسیار کند باشد. معاون آبخیزداری اداره کل منابع طبیعی و آبخیزداری خراسان شمالی گفت: حوضه آبریز سد شیرین دره 160 هزار هکتار وسعت دارد که 110 هزار هکتار از این سطح مطالعه شده است و طرح‌های آبخیزداری تنها در هفت درصد از سطح مطالعه شده اجرایی شده است. سد شیرین دره در 65 کیلومتری شمال غربی شهر بجنورد در محدوده شهرستان مانه و سملقان قرار دارد و یکی از بزرگ‌ترین سدهای خراسان شمالی است که بر روی رودخانه شیرین دره، یکی از سرشاخه‌های رود اترک ساخته شده است. این سد با هدف کنترل و مهار سیلاب‌ها، تأمین آب آشامیدنی مورد نیاز برای شهر بجنورد و روستاهای مسیر خط انتقال، آب مورد نیاز صنایع و تامین آب لازم برای بهبود و توسعه کشاورزی زمین‌های پایین دست ساخته شده است. عملیات ساخت این سد در مهرماه سال 75 آغاز شد و در فروردین ماه سال 84 به بهره‌برداری رسید.

شعار سال، با اندکی تلخیص و اضافات برگرفته از روزنامه سبزینه، تاریخ انتشار 14 آبان 97، شماره: 57361