شعارسال:  دانشگاه آزاد اسلامی با در اختیار داشتن درصد بالایی از جمعیت دانشجویی کشور می‌تواند یکی از اصلی‌ترین نهادها برای پاسخگویی به نیازهای کشور تلقی شود، دانشگاهی که دو سال اخیر گام‌های جدی را برای سوق دادن دانشجویان به نگارش پایان‌نامه‌های کاربردی برداشته است، هرچند هنوز تا رسیدن به نقطه مطلوب فاصله زیادی وجود دارد، هرچند مشکلاتی نیز در سر راهبردی‌سازی پایان‌نامه‌ها وجود دارد، مشکلاتی که مهم‌ترین آنها به گفته پنج مسئول دانشگاه آزاد اسلامی عدم ارتباط‌گیری صنعت با دانشگاه‌ها، نبود ‌انگیزه لازم میان دانشجویان و نگاه تکلیفی صرف به آنها، عدم نظارت دانشگاه‌ها به روند انجام پایان‌نامه‌ها و عقب ماندن صنعت از دانشگاه‌ها برای احصای نیازهایشان هستند، مشکلاتی که راهکارهایی نیز برای رفع شان وجود دارد که شاید بتوان اصلی‌ترین آنها را آشتی صنعت و دانشگاه و احصای نیازهای هر استان و جهت دهی پایان‌نامه‌ها برای رفع آنها برشمرد اما آن‌طور که چند تن از مسئولان واحدهای مختلف دانشگاه آزاد اسلامی گفته‌اند، واحدهای مختلف عزم جدی برای تحقق این مساله دارند که در ذیل متن کامل این گفت‌وگوها آمده است.

امکان کاربردی‌سازی در همه پایان‌نامه‌های دانشجویی وجود ندارد

مرتضی موسی‌خانی، رئیس دانشگاه آزاد اسلامی واحد قزوین درباره برنامه‌های این واحد به‌منظور کاربردی‌سازی پایان‌نامه‌های دانشجویی گفت: «هیچ‌گاه نیاز به کاربردی‌سازی همه پایان‌نامه‌های دانشجویی نبوده است، چراکه برخی از آنها عناوین‌شان به‌گونه‌ای است که اصلا ظرفیت کاربردی‌سازی در آنها وجود ندارد.»

او در توضیح بیشتر این مساله اظهار داشت: «برای تاثیرگذاری دانشگاه‌ها بر سرنوشت کشور و به تبع آن رفع مشکلات جامعه نیازمند کاربردی‌سازی پایان‌نامه‌ها هستیم تا از این طریق دانشجویان گامی در جهت رفع نیازها برداشته باشند و برای این امر نیز دانشگاه‌ها باید در ابتدا نیازهای منطقه خود و جامعه‌شان را احصا کرده و بعد برای کاربردی‌سازی پایان‌نامه‌ها گام بردارند.»

رئیس دانشگاه آزاد اسلامی واحد قزوین بیان داشت: «ما نیز در واحد خودمان در وهله اول در حال احصای نیازهای استان‌مان و بعد از آن کل کشور هستیم و از سوی دیگر به همه مدیران گروه‌های آموزشی ابلاغ کرده‌ایم پایان‌نامه‌های دانشجویی را براساس نیازهای منطقه و جامعه و رفع آنها هدایت کنند، با این حال باید به این مساله اشاره کرد که پایان‌نامه‌های دکتری می‌توانند شروع بسیار خوبی برای انجام پروژه‌های موثر در جامعه تلقی شوند که شرط آن نیز برخورداری از پشتوانه تحقیقاتی خوب برای آنهاست.»

موسی‌خانی درباره نقش کاربردی‌سازی پایان‌نامه در تحول علم در دانشگاه آزاد اسلامی تصریح کرد: «تحول علم دامنه متفاوت و وسیعی بوده که خود شامل مولفه‌های مختلفی است، با این حال کاربردی‌سازی پایان‌نامه‌ها می‌تواند در تحقق این امر اثرگذار باشد. به‌عبارت دیگر، دانشگاه‌های کشور نباید صرفا به آموزش یک‌سری مفاهیم انتزاعی به دانشجویان و در مقابل ارائه پایان‌نامه‌های تئوریکال از سوی آنها اکتفا کنند، چراکه برای تاثیرگذاری در کشور و رفع مشکلات جامعه نیازمند جهت‌دهی به پایان‌نامه‌ها هستیم که این مساله در واحد ما دنبال می‌شود.»

او با بیان اینکه حوزه کشاورزی و صنعت جزء نیازهای اصلی منطقه قزوین به‌شمار می‌روند، گفت: «ما در این واحد دانشگاهی امکانات تحقیقات خوبی ازجمله مراکز تحقیقاتی و آزمایشگاه‌ها را برای دانشجویان و اساتید فراهم کرده‌ایم که فرصت‌های خوبی برای کمک به امر تحقیق دانشجویان محسوب می‌شود و حتی اعلام کرده‌ایم که اگر دانشجویی تحقیقی داشته باشد که از سوی مرکزی به او سفارش شده باشد، آماده هر نوع سرمایه‌گذاری در آن و حتی انجام کارهای دوجانبه با سایر سازمان‌ها برای به ثمر رسیدن این‌گونه پایان‌نامه‌ها هستیم.»

کاربردی‌سازی پایان‌نامه‌ها به تحول علوم ختم خواهد شد

عبدالله رحیمی، معاون آموزشی دانشگاه آزاد اسلامی واحد اراک درباره برنامه‌های این واحد برای کاربردی‌سازی پایان‌نامه‌ها گفت: «برای تحقق این مساله جلسه‌ای را با حضور مدیران گروه‌های آموزشی مختلف واحد برگزار کردیم که براساس آن قرار شد گروه‌های مخلتف نیازسنجی‌ای از مشکلات استان اراک داشته باشند تا بتوانیم پایان‌نامه‌های دانشجویی را در راستای رفع این نیازها کاربردی‌سازی کنیم.»

او ادامه داد: «یکی دیگر از برنامه‌هایمان این است که برای هر دانشجویی که وارد واحد دانشگاهی‌مان می‌شود از همان ابتدا استاد راهنما مشخص شده و حتی موضوع پایان‌نامه‌اش نیز انتخاب شود و این موضوع صرفا به ترم‌های پایانی حضور دانشجو ختم نشود.»

معاون آموزشی دانشگاه اراک درباره تاثیر کاربردی‌سازی پایان‌نامه در بحث تحول علوم اظهار داشت: «قطعا این مساله می‌تواند گام جدی برای تحقق تحول علوم باشد، چراکه متاسفانه امروزه اکثر پایان‌نامه‌های ما صرفا تکلیف‌محور بوده و دانشجو پایان‌نامه خود را به‌گونه‌ای انجام می‌دهد که نمره‌ای بگیرد و این بخش از دوران تحصیلش را به اتمام برساند و همین موضوع باعث شده در حال حاضر امکان رفع هیچ‌کدام از مشکلات کشور براساس پایان‌نامه‌ها مهیا نباشد و این موضوع مختص همه گروه‌های آموزشی اعم از علوم پایه، فنی و مهندسی، علوم انسانی و... است.»

رحیمی درباره تسهیلات واحد اراک برای نگارش پایان‌نامه‌ها تصریح کرد: «ما تمامی آزمایشگاه‌های خود اعم از آزمایشگاه بتن، شیمی، میکروبیولوژیک و... را برای انجام کارهای تحقیقاتی که برای نگارش هر پایان‌نامه‌ای نیاز است در اختیار دانشجویان می‌گذاریم و هیچ‌گونه محدودیتی نیز در این زمینه قائل نیستیم.»

معاون آموزشی واحد اراک به بحث تجاری‌سازی پایان‌نامه‌ها نیز اشاره کرد و گفت: «درست است که این بخش از موضوع برعهده معاونت پژوهشی است، اما نباید فراموش کرد که صرفا دانشگاه‌ها نمی‌توانند برای تجاری‌سازی پایان‌نامه‌ها به‌سراغ صنایع بروند، بلکه صنعت باید به‌سراغ دانشگاه آمده و علاوه‌بر اعلام نیازهای خود، به تجاری‌سازی پایان‌نامه‌ها نیز کمک کند.»

او درهمین زمینه افزود: «دانشگاه‌های کشور امروز در جایگاهی هستند که توانایی پاسخگویی به تمام نیازهای صنعت کشور را دارند، اما تحقق این مساله نیازمند آن است که خود صنایع به‌سراغ دانشگاه‌ها آمده و نیازهایشان را با آنها در میان بگذارند تا دانشگاه‌ها نیز بتوانند پایان‌نامه‌های دانشجویان خود را جهت‌دهی کرده و در راستای حل نیازهای صنایع قرار دهند. به‌عبارت دیگر، نباید تنها منتظر باشیم این موضوع از سوی دانشگاه‌ها پیگیری شود.»

نتیجه پایان‌نامه‌ها فقط منتهی به قفسه‌های کتابخانه نیست

علی یعقوبی‌پور، رئیس دانشگاه آزاد اسلامی واحد سیرجان درباره کاربردی‌کردن پایان‌نامه‌ها و تسهیلات در نظر گرفته شده برای آنها سخت گفت. او با بیان اینکه پایان‌نامه‌ها براساس اولویت‌های پژوهشی واحدهای صنعتی و معدنی مخصوصا اولویت‌های پژوهشی مجتمع صنعتی گل‌گهر است، گفت: «یک نسخه از پایان‌نامه براساس تفاهمنامه‌ای که بین موسسه، استاد رهنما و دانشجو منعقد شده است تحویل شرکت، موسسه یا شرکتی که این اولویت را مطرح کرده است داده می‌شود و برای همین منظور به این سمت حرکت کردیم که نتیجه پایان‌نامه‌ها فقط منتهی به قفسه‌های کتابخانه نشود بلکه گره‌ای را از مشکلات صنعت یا سازمان‌های خدمت‌رسان باز کند.»

او درباره سختگیری‌هایی که در این واحد برای ارائه پایان‌نامه‌ها انجام می‌شود صحبت به میان آورد و گفت: «موضوع پایان‌نامه حتی اگر براساس اولویت‌های پژوهشی نیز باشد در ایران‌داک کتابخانه علوم و تحقیقات و هم بین دانشجویان سرچ می‌شود که تکراری نباشد. اگر تکراری باشد هم استاد راهنما و هم دانشجو باید تغییراتی را در آن لحاظ کنند. بعد از آن به شورای آموزشی گروه ارسال می‌شود که گروه و دانشکده نظر خود را اعمال می‌کنند. سپس شورای پژوهشی دانشکده و پس از آن شورای پژوهشی واحد، کنترل‌های لازم را انجام می‌دهند که هم موضوع و هم پروپوزالی که تهیه می‌شود که پایه هر کار تحقیقی است از قوام مناسبی برخوردار باشد.»

او با بیان اینکه حساسیت‌هایی را نیز در بحث تعیین داوری و همچنین جلسات دفاع داریم، ادامه داد: «جلسات دفاع با ناظر تحصیلات تکمیلی که ترجیحا یکی از اعضای هیات‌علمی است، برگزار می‌شود. درواقع ناظر باید اجازه برگزاری جلسات دفاع را بدهد و این موضوع کمک می‌کند دانشجو بداند جلسه دفاع و روند دفاع از پایان‌نامه یک فرآیند واقعی و جدی است.»

یعقوبی‌پور درباره نتیجه کاربردی‌کردن پایان‌نامه‌ها در تحول عملی دانشگاه گفت: «یکی از خلأهایی که در دانشگاه آزاد اسلامی داریم این است که نتوانستیم ارتباط واقعی خود را با فضا و سازمان‌های بیرون به نحو احسن برقرار کنیم. کاربردی‌کردن پایان‌نامه‌ها شاید یکی از کانال‌هایی باشد که بتواند توانمندی و ارتباط‌های ما را در ارتباط با صنعت و... برقرار کند؛ چراکه یک دیوار بی‌اعتمادی در سال‌های قبل بین دانشگاه و صنعت برقرار شده است. این روند می‌تواند توان علمی دانشگاه را افزایش دهد.»

رئیس دانشگاه آزاد اسلامی واحد سیرجان در پایان گفت: «برای پایان‌نامه‌هایی که جنبه کاربردی دارند علاوه‌بر کمک‌های آن سازمان مورد نیاز که اولویت پژوهشی خود را اعلام کرده است ما نیز کمک‌هزینه‌ای را در زمینه کارهای آزمایشگاهی آنها به دانشجو پرداخت می‌کنیم.»

پایان‌نامه‌های حوزه کشاورزی مورد حمایت قرار می‌گیرند

مظاهر نیکخواه، رئیس دانشگاه آزاد اسلامی واحد شهرکرد درخصوص کاربردی‌کردن پایان‌نامه‌ها گفت: «با مدیران گروه تحصیلات تکمیلی جلساتی برگزار شد و مشکلات را رصد کردیم تا دانشجویان و اساتید بتوانند در طرح‌های خود این مشکلات را مورد ارزیابی و رصد قرار دهند و پایان‌نامه‌های خود را براساس آن ارائه دهند تا پایان‌نامه‌ها بتوانند مشکلاتی را در جامعه حل کنند.»

نیکخواه معتقد است پایان‌نامه‌ها، مقالات و پژوهش‌هایی که در دانشگاه انجام می‌شود باید برای کشور مفید باشد به‌گونه‌ای که هر طرح پژوهشی کاربرد، خط و جهت‌گیری مشخصی داشته باشد.

او ادامه داد: «درواقع ما تلاش می‌کنیم طرح‌هایی را که متناسب با وضعیت دانشگاه و همچنین قابلیت کار در دانشگاه را داشته باشد، شناسایی کرده و آنها را به اعضای هیات‌علمی معرفی کنیم.»

رئیس دانشگاه آزاد اسلامی واحد شهرکرد در پاسخ به این سوال که پایان‌نامه‌ها بیشتر در چه حوزه‌هایی هستند، گفت: «بیشتر در بخش طرح‌های اقتصادی و در بحث کشاورزی و اولویت‌های کشاورزی مدنظر است. همچنین در رشته‌های میکروبیولوژی و حوزه‌هایی است که بتواند مشکلی از جامعه و البته صنعت حل کند. البته دانشجویان بیشتر موظفند پایان‌نامه‌هایی را ارائه دهند که بیشتر مربوط به مسائل استانی باشد.»

نیکخواه در بخش دیگری از سخنان خود با بیان اینکه استادان و دانشجویان موظف هستند از امکانات واحد استفاده کنند، ادامه داد: «امکاناتی را در اختیار دانشجویان، اساتید و مدیران گروه قرار می‌دهیم. اساتید و کسانی که در آزمایشگاه‌ها کار می‌کنند حتما باید از امکانات آزمایشگاه واحد استفاده کنند چون اکثر این امکانات در واحدها وجود دارد. بقیه واحدهای استان هم باید از آزمایشگاه واحد شهرکرد استفاده کنند. درواقع بیشتر دنبال این موضوع هستیم که آزمایش‌ها در خود واحد انجام شود.»

رئیس دانشگاه آزاد اسلامی واحد شهرکرد همچنین گفت: «کاربردی‌کردن پایان‌نامه‌ها نشان می‌دهد واحدهای دانشگاه آزاد اسلامی این کارایی را دارند که مشکلات جامعه را حل کنند و اگر به این سمت حرکت کنیم و کیفیت مدنظر باشد، مطمئنا نتیجه خواهد داد.»

او همچنین گفت: «از پایان‌نامه‌هایی که در حوزه علوم پایه و کشاورزی هستند حمایت خواهیم کرد. همچنین امکاناتی که در دانشگاه در اختیار دانشجویان و اساتید قرار می‌گیرد تقریبا یک‌دهم قیمت آزمایشگاه‌هایی است که بیرون می‌توانند با آنها کار کنند. بنابراین دانشجویان ما راغب هستند پایان‌نامه‌های خود را به جهت ارزان بودن در سیستم دانشگاه انجام دهند.»

پایان‌نامه شناسنامه دانشجو است

محمدرضا حبیبی، رئیس دانشگاه آزاد اسلامی واحد کرمانشاه درباره اقدامات این واحد دانشگاهی برای کاربردی‌کردن پایان‌نامه‌ها گفت: «اولین قدم در واحد کرمانشاه این بود که مدیر گروه و معاون پژوهشی روی موضوعاتی که در شورای گروه و سپس در شورای پژوهش دانشگاه مطرح می‌شود تاییدیه‌‌ای دهند. برای این کار یک‌سری موضوعاتی را معرفی کردیم. موضوعات نیز به این صورت بود که با واحدهای فناور و مرکز رشد واحد هماهنگی اولیه را انجام دادیم و سپس با نهادهایی که ارتباط خوبی با صنعت دارند، تفاهمنامه‌ای را منعقد کردیم.»

حبیبی ادامه داد: «به‌طور مثال یکی از این سازمان‌ها، سازمان فنی و حرفه‌ای بود؛ ما با این سازمان طرح موضوع کرده و در استان نیز اعلام کردیم که طرح موضوع و مساله با شما و حل آن با ما. تقریبا در همه رشته‌ها نیز حدود 200 موضوع دانش‌بنیان که دغدغه امروز نهادها و سازمان‌هاست را مطرح کردیم. به دانشجوها و اساتید نیز اعلام کردیم اگر پایان‌نامه‌ها در این موضوعات باشد یک‌سری تسهیلات برای دانشجو و استاد در نظر داریم.»

او افزود: «البته قرار نیست تمام موضوعات کاربردی باشد، چراکه ‌یک‌سری موضوعات هم مرز دانشی است. بدون تعارف ما باید با صنعت آشتی کنیم؛ در این زمینه دو جلسه نیز در کرمانشاه برگزار کردیم و اسم آن را آشتی با صنعت و صنعتگران گذاشتیم. در این جلسات از صنعت‌های مختلف دعوت کردیم؛ چراکه صنعتگران معتقدند کار دانشگاهیان روی کاغذ است و دانشگاهیان نیز معتقدند صنعتگران به‌صورت آکادمیک مسائل را مطرح نمی‌کنند.»

حبیبی با بیان اینکه این جلسه در حل مشکل دانشگاهیان با صنعت تاثیرگذار بود، گفت: «در این جلسه یک‌سری صنعتگران چه از اداره استاندارد و چه از سازمان فنی ادارات شرکت کردند. تفاهمنامه‌هایی هم در جلسه منعقد شد. موضوع این تفاهمنامه‌ها همان حل مساله بود؛ همچنین چیزی حدود 18 طرح پژوهشی و تحقیقاتی در دانشگاه تعریف شد که در تمام این طرح‌ها در انتها به حل مساله آن ارگان منتهی می‌شود.» رئیس دانشگاه آزاد اسلامی واحد کرمانشاه با بیان اینکه یکی از عمده‌ترین آیتم‌هایی که همیشه مطرح کردم، مساله آشتی دانشگاه با صنعت است، گفت: «یکی دیگر از کارهایی که در واحد انجام دادیم بحث اصالت‌سنجی است، یعنی جلوی پایان‌نامه‌هایی را که از نظر محتوا با پایان‌نامه‌های دیگر اشتراک دارند، گرفته و اعلام کردیم این پایان‌نامه از نظر ما اصالت ندارد.»

او درباره آسیب‌هایی که در حوزه پایان‌نامه‌ها وجود دارد، گفت: «یکی از آسیب‌ها این است که دانشجو سردرگم است و ‌انگیزه لازم را برای اینکه این پایان‌نامه سندی برای ادامه تحصیل خود ببیند، ندارد. ما باید دانشجو را ترغیب کرده و به او اعلام کنیم این پایان‌نامه شناسنامه اوست. آسیب دوم نظارت کم در موضوع پایان‌نامه‌هاست. درواقع دو آسیب نداشتن‌ انگیزه و عدم نظارت در موضوع پایان‌نامه‌ها در دل دانشگاه وجود دارد.»

سایت شعارسال، با اندکی اضافات و تلخیص برگرفته از روزنامه فرهیختگان، تاریخ انتشار: 19آبان 1397 ، کدخبر: 156079: www.newspaper.fdn.ir