شعار سال: نصف جمعیت دو میلیون و 700 هزار نفری سیستان و بلوچستان در روستا‌ها زندگی می‌کنند و این استان به گواه وزارت کشور با ۵۱ درصد جمعیت روستانشین، روستایی‌ترین و در عین‌حال بی‌آب‌ترین استان ایران است و شاخص دسترسی به شبکه آب در روستا‌های سیستان و بلوچستان و عمدتاً در بلوچستان بنا به آمار وزارت نیرو کم‌تر از ۴۶ درصد است. به گواه شرکت آب‌وفاضلاب روستایی سیستان و بلوچستان، از میان حدود پنج‌هزار و 600 روستای بالای ۲۰ خانوار این استان، چیزی بیش‌از نصف روستاها یعنی بیش‌از سه هزار روستا فاقد هرگونه شبکه و لوله‌کشی آب هستند. عبدالاحد ریگی، مدیرعامل آب‌وفاضلاب روستایی سیستان و بلوچستان، می‌گوید: شرکت آب و فاضلاب روستایی این استان موفق شده از میان سه هزار روستایی که فاقد شبکه هستند، به یک‌هزار و ۲۵۷ روستا با ۲۵۱ هزار نفر جمعیت با ۱۱۱ تانکر آب‌رسانی کند و چیزی حدود دو هزار روستا در انتظار آب‌رسانی سقایی‌ هستند. ضمن‌این‌که خشک‌سالی‌های پی‌درپی نیز موجب شده که حدود ۵۰۰ روستای دارای شبکه دیگر نیز منابع آبی خود را از دست بدهند و در صف متقاضیان آب‌رسانی قرار گیرند.

خطر اپیدمی در کمین یک میلیون روستایی فاقد شبکه

با یک حساب سرانگشتی ساده، بنا به آمار رسمی بیش‌ از نصف جمعیت سیستان و بلوچستان؛ یعنی حدود یک میلیون و 400 هزارنفر در روستا‌ها زندگی می‌کنند و بیش‌از نصف این جمعیت نیز یعنی حدود یک میلیون نفر یا آب‌رسانی سقایی می‌شوند یا در انتظار آب‌رسانی سقایی‌ هستند یا منابع آبی شبکه خود را از دست داده‌اند و به‌تازگی به صف متقاضیان پیوسته‌اند. برکه‌ها، چاه‌ها و صدالبته گودال‌های دست‌ساز آب یا به اصطلاح محلی هوتگ، امید روستا‌های بی‌آب در بلوچستان است. منابع آبی در روستا‌های فاقد شبکه بلوچستان مورد استفاده مشترک انسان، حیوانات و احشام هستند. عضو کمیسیون بهداشت و درمان و رئیس مجمع نمایندگان سیستان و بلوچستان می‌گوید: از هزاران روستای موجود در مرکز و جنوب سیستان و بلوچستان، سه‌هزار روستای کددار فاقد شبکه آب شرب هستند که از این تعداد یک‌هزار روستا به شکل سقایی یا سیار آب‌رسانی شده‌اند. محمدنعیم امینی‌فرد می‌افزاید: اگرچه انتقال آب به صورت سیار خطرات عمده بهداشتی را در بر دارد، ولی در عین حال دوهزار روستایی که همین آب را هم ندارند، با مشکلات جدی‌تر مواجه هستند.

وی تصریح می‌کند: سرانه آبی که برای یک‌هزار روستا با آب‌رسانی سقایی وجود دارد چیزی در حدود ۱۵ لیتر است که در مقایسه با میزان آبی که هر فرد برای نیاز‌های بهداشتی خود در روز نیاز دارد، بسیار کم‌تر است؛ به‌طور معمول هر فرد در مناطق گرم و خشک برای امور بهداشتی خود روزانه ۷۰ تا ۸۰ لیتر آب نیاز دارد. از طرفی، چون شبکه آب‌رسانی در این منطقه وجود ندارد، تمامی مشکلات بهداشتی که از انتقال آب به مقصد‌های مختلف وجود دارد، موجب می‌شود همان میزان اندک آب که در اختیار مردم قرار می‌گیرد، شرایط بهداشتی نداشته باشد.

عضو کمیسیون بهداشت و درمان مجلس می‌گوید: در کنار مشکل کم‌آبی، سیستم دفع فاضلاب در روستا‌ها نیز عموماً غیربهداشتی است. پراکندگی بیش از حد جمعیت و پایین‌بودن زیرساخت توسعه نیز از عواملی است که خطر شیوع بیماری‌های عفونی را در مرکز و جنوب استان جدی کرده است. نماینده مردم ایرانشهر در مجلس خاطرنشان می‌کند: با توجه به وجود کانون‌های آندیمیک بیماری‌هایی مثل التور، وقوع شعله‌وری و ایپدمی بیماری‌های عفونی روده‌ای دور از ذهن نیست و خطر قریب‌الوقوعی است. در مرکز و جنوب استان عملاً امکان شیوع بیماری‌های عفونی مخصوصاً بیماری‌های روده‌ای خیلی بالاست و امسال هم که کمبود منابع آب تشدید شده، این مشکل بیش‌تر خواهد شد.

هوتگ‌ها در خطر

کمبود منابع آبی موجب تشدید اپیدمی فراگیر شده که به‌خاطر خشک‌سالی فراگیر در بلوچستان است. عمده منابع آبی دست‌ساز یا هوتگ‌ها هم که تنها امید مردم روستا‌های فاقد شبکه بلوچستان هستند، خشک شده‌اند یا در معرض خشک‌شدن قرار دارند. هوتِگ به گودال‌های دست‌سازی گفته می‌شود که مردم روستا‌های فاقد شبکه بلوچستان سال‌هاست از آن‌ها برای تأمین آب بهداشتی، کشاورزی و گا‌هاً حتی آشامیدنی خود استفاده می‌کنند و این آب هوتگ علاوه‌بر مصارف انسانی مورد استفاده حیوانات اهلی و وحشی منطقه نیز قرار می‌‌گیرد. در هر روستای فاقد شبکه در بلوچستان به‌طور متوسط سه تا پنج هوتگ وجود دارد. معین‌الدین سعیدی، رئیس شورای اسلامی شهرستان چابهار، می‌گوید: سهمیه آب‌رسانی سقایی برای هر نفر تنها ۱۵ لیتر در روز است که این سهمیه اندک کفاف زندگی روستاییان را نمی‌دهد و برخی روستا‌ها هم از همین سهمیه ۱۵ لیتر محروم هستند؛ بنابراین در روستا‌های بلوچستان و به‌ویژه بخش پلان و دشتیاری چابهار و تلنگ قصرقند عمده آب احشام، کشاورزی و همچنین بهداشتی مردم از گودال‌هایی تأمین می‌شود که خود مردم آن را احداث کرده‌اند و در زبان محلی به آن‌ها هوتگ می‌گویند.

سعیدی می‌گوید: عمق هوتگ‌های احداث‌شده حدود ۱۵ متر است و توانایی ذخیره بیش از ۲۰ هزار مترمکعب آب را دارند و این در حالی است با توجه به بحران بی‌آبی در روستا‌های چابهار، هوتگ‌ها تنها منبع آب مردم هستند و درصورتی‌که پرآب باشند، توانایی تأمین آب روستا‌های اطراف آن برای حداقل یک سال را دارند. سعیدی تأکید می‌کند: ازآن‌جایی‌که آب این هوتگ‌ها از طریق سیلاب‌ها و بارندگی تأمین می‌شود، با کمبود بارندگی و خشک‌سالی‌های پی‌درپی در سال‌های اخیر بسیاری از آن‌ها خشک‌شده‌اند و توانایی آب‌رسانی به مردم و احشام را ندارند. هرچه باشد، استفاده مشترک صد‌ها انسان در یک روستا به همراه حیوانات از یک منبع آبی در کنار خشک‌سالی فراگیر در بلوچستان و عدم تجدیدپذیری این منابع، یک میلیون روستایی فاقد شبکه آب در بلوچستان را در خطر اپیدمی‌های فراگیر قرار داده است که در صورتی که برای آن چاره‌اندیشی نشود، عواقب سختی خواهد داشت.

سایت شعار سال، با اندکی تلخیص و اضافات برگرفته روزنامه سبزینه تاریخ انتشار ------، کدخبر: 59025، www.sabzineh.org