شعار سال: مردم استان سیستان و بلوچستان پس از تحمل دو دهه خشک‌سالی و اثرات جانبی آن بی‌صبرانه منتظر دریافت خبرهای صحیح و علمی درباره پروژه آب‌های ژرف در منطقه سیستان هستند. حدود یک‌سال است که موضوع استفاده از آب‌های ژرف به‌عنوان یک منبع آب جدید به تیتر بسیاری از رسانه‌های کشور تبدیل شده است و هر از چندگاهی هم اخبار ضد و نقیضی در این‌خصوص به گوش می‌رسد. اما در این میان مردم مرزدار استان سیستان و بلوچستان و به‌خصوص منطقه سیستان به‌دلیل این‌که نخستین چاه آب ژرف در این منطقه از کشور حفر شده است و همچنین با توجه به وقوع دو دهه خشک‌سالی در این منطقه درباره این اخبار بسیار حساس‌تر هستند. با توجه به این‌که عمده فعالیت اقتصادی و معیشتی مردم سیستان در طول تاریخ برمبنای فعالیت‌های کشاورزی و دامداری استوار بوده است؛ از همین رو استمرار بیش از دو دهه خشک‌سالی سبب شده که این روزها وضعیت معیشتی مردم مرزنشین این منطقه بسیار سخت و بحرانی شود. از سوی دیگر با توجه به استمرار خشک‌سالی و کمبود آب در این منطقه بسیاری از کشاورزان و دامداران در نقاط روستایی سیستان و بلوچستان مجبور شده‌اند تا زمین‌ها و احشام خود را رها کنند و به حاشیه شهرها مهاجرت کنند.

حدود ۵۰۰ هزار نفر از مردم سیستان در حاشیه شهرها زندگی می‌کنند

با توجه به آخرین آمار در حال حاضر حدود ۵۰۰ هزار نفر از مردم سیستان و بلوچستان در سکونت‌های غیررسمی و حاشیه شهرهای‌ زاهدان، چابهار، کنارک، ایرانشهر و زابل با کم‌ترین امکانات و در فقر مطلق زندگی می‌کنند. البته موضوع در منطقه سیستان بسیار پیچیده‌تر است؛ زیرا با توجه به این‌که ورودی آب رودخانه هیرمند در سال ۹۶ حدود ۹۸ درصد کاهش داشته است و همین‌طور عدم آبگیری هامون به‌عنوان کانون اصلی شن‌های روان و ریزگردها، بیماری‌های تنفسی و چشمی نیز طی چند سال اخیر در این منطقه افزایش چشمگیری داشته است. از سوی دیگر با توجه به این‌که آب مورد نیاز حدود ۵۰ درصد از جمعیت استان سیستان و بلوچستان از طریق رودخانه هیرمند و چاه‌نیمه‌ها تأمین می‌شود این عدم دریافت حقابه قطعاً موجب بروز مشکلات عدیده‌ای در آینده می‌شود. علاوه‌بر همه این مسائل کاهش نزولات جوی هم موجب شده خشک‌سالی و بی‌آبی امسال در سیستان و بلوچستان به اوج خود برسد؛ به‌گونه‌ای که براساس آخرین آمارها ۱۰۰ درصد مساحت سیستان و بلوچستان امسال دچار خشک‌سالی همه ‌جانبه شده است. همه این موارد و آثار جانبی آن مسئولان را مجبور کرده تا برای ماندگاری مردم در این منطقه به‌دنبال چاره‌ای باشند؛ از همین رو مدتی است که در بین مسئولان و کارشناسان حوزه آب استفاده از راه‌های جایگزین همچون انتقال آب بین حوضه‌ای، باروری ابرها، بهره‌برداری از آب‌های ژرف و مواردی از این دست برای رفع بخشی از مشکل کم‌آبی مطرح شده است. از همین رو سال گذشته وزارت نیرو به‌دلیل مواجهه با بحران کم‌آبی در ایران در پروژه‌ای جدید، موضوع اکتشاف آب در ذخایر ژرف زمین را شروع کرد و بالاخره هیئت دولت با صدور بخشنامه‌ای مقرر کرد مبلغ ۲۵۰ میلیارد ریال اعتبار از محل منابع قانون تشکیل سازمان مدیریت بحران کشور، برای تأمین آب شرب اضطراری استان سیستان و بلوچستان در قالب انجام حفاری آب ژرف در اختیار وزارت نیرو قرار بگیرد.

استحصال آب از دریا بهترین راه برای رفع مشکل بی‌آبی است

رئیس سازمان مدیریت بحران کشور نیز در سفری که دی‌ماه سال گذشته به چابهار داشت در جمع مدیران شورای هماهنگی ستاد بحران سیستان و بلوچستان زمانی‌که مدیران استانی مهم‌ترین دغدغه این استان را بی‌آبی عنوان کردند، گفت: استفاده از آب‌های دریا و آب‌های ژرف تنها راه نجات از بی‌آبی در این استان و کشور است که می‌تواند بسیاری از مشکلات را در بلندمدت حل کند. اسماعیل نجار شیرین‌سازی آب دریا و استحصال آب از دریا را به‌عنوان مطمئن‌ترین، بهترین و کم‌هزینه‌ترین راه برای رفع مشکلات بی‌آبی و تأمین آب کشاورزی و صنعت به‌شمار آورد. وی بر احداث آب‌شیرین‌کن در کنار دریا تأکید کرد و افزود: ۲۵ میلیارد تومان اعتبار برای استحصال آب‌های ژرف در استان سیستان و بلوچستان نیز پیش‌بینی‌شده است. مدتی پس از این اظهارات بالاخره مطالعات شناسایی ذخایر جدید آب در مناطق ژرف و عمیق ایران آغاز شد تا پس از شناسایی ظرفیت‌های آبی کشور، از طریق نقشه‌های سطحی زمین‌شناسی و مطالعات ژئوفیزیک عملیات حفاری در جست‌وجوی منابع تجدیدپذیر آب در مناطق اولویت‌بندی شده کشور انجام شود. طبق برآوردهای انجام شده مناطقی مانند سیستان و بلوچستان، خراسان جنوبی و کرمان در اولویت حفاری برای رسیدن به آب ژرف قرار دارند، از همین‌رو کار اکتشاف آب‌های ژرف برای نخستین‌بار در منطقه سیستان آغار شد و حفاری نخستین چاه آب‌ ژرف در دشت سیستان در فروردین ۹۷ اجرایی شد. اما از همان روزهای ابتدایی طرح این موضوع و حتی قبل از هر اقدامی اظهارنظرهای عجیب و گاهی ناامید‌کننده مطرح شد و برخی از مسئولان رده بالای دولتی بدون ارائه دلیل قانع‌کننده‌ای با آن مخالف کردند، با وجود این کار ادامه پیدا کرد تا این‌که چاه آب ژرف در منطقه سیستان به آب رسید.

چاه آب ژرف در منطقه سیستان به آب رسید

وزیرکشور در سفری که تیرماه به استان سیستان و بلوچستان داشت، در نشست شورای اداری منطقه سیستان در فرمانداری زابل با اشاره به این‌که چاه ژرف در سیستان به آب رسید، گفت: در حال حاضر ۳۵ لیتر آب بدون پمپ از عمق دوهزار و ۵۰۰ متری از طریق این چاه به سطح زمین می‌آید که امیدواریم نتایج بسیار خوبی نیز به همراه داشته باشد. عبدالرضا رحمانی‌فضلی با تأکید بر این‌که تحقیقات در این‌خصوص همچنان ادامه دارد، گفت: به گفته مجری طرح این میزان آب در چند روز آینده به ۱۰۰ لیتر در ثانیه نیز افزایش می‌یابد. اما پس از انتشار این خبر برخی از افراد و طرفداران آن‌ها با دستپاچگی برای این‌که بتوانند این موفقیت را به‌نام خود ثبت کنند با وجود این‌که بسیاری از کارشناسان بر ادامه روند تحقیقات تأکید داشتند با مصاحبه‌ها و نشست‌های خبری خود اخباری را مطرح کردند که به گفته بسیاری از کارشناسان صحت علمی نداشت. اما با وجود همه این تأیید‌ها و تکذیب‌ها ناگهان اخباری بسیار نگران‌کننده‌تر درباره جمع‌آوری دکل حفر این چاه و بهره‌برداری از آب‌های ژرف در بین مردم منطقه مطرح شد که بسیاری از مردم سیستان و بلوچستان را نگران کرد. خوشبختانه پس از ورود رسانه‌ها و همچنین جریانات مردمی ازجمله تشکل‌های دانشجویی این پروژه مجدداً آغاز به کار کرد و مسئولان دولتی هم بر ادامه این روند این پروژه تحقیقاتی تأکید کردند.

نامه رئیس کمیسیون آموزش و تحقیقات مجلس درباره آب‌های ژرف

چند روز قبل محمدرضا عارف، رئیس کمیسیون آموزش و تحقیقات مجلس شورای اسلامی، نامه‌ای خطاب به معاون رئیس‌جمهور و رئیس سازمان برنامه و بودجه کشور برای تأمین اعتبار فوری تکمیل مطالعات طرح اکتشافاتی سیستان و حفاری چاه‌های تمدیدی به تعداد سه‌حلقه در محدوده مطالعاتی سیستان و بلوچستان نوشت. عارف با ذکر مصوبات کمیسیون آموزش، تحقیقات و فناوری مجلس مبنی‌بر ضرورت مطالعه و تحقیقات برای توسعه فناوری آب‌های ژرف، مصوبات این کمیسیون را تشریح کرد:

الف- کار مطالعات تا مرحله نهایی بنابر صلاح‌دید معاونت علمی و فناوری ریاست‌جمهوری ادامه یابد.

ب- سازمان برنامه و بودجه نسبت به تأمین منابع اعتبار طرح اقدام لازم را مبذول کند.

ج- با توجه به ماهیت وظیفه‌ای معاونت علمی و فناوری برای توسعه فناوری‌ها، نسبت به تغییر و تحول چاه اکتشافی سیستان یک، به معاونت علمی و فناوری ریاست‌جمهوری اقدام شود.

د- به‌منظور تکمیل مطالعات اولیه لازم است معاونت علمی و فناوری ریاست‌جمهوری نسبت به حفاری سه حلقه چاه تمدید (توصیفی) در محدوده مطالعاتی سیستان اقدام کند.

روند مطالعات اکتشافاتی آب‌های ژرف

نادرقلی ابراهیمی، دبیر ستاد توسعه فناوری‌های آب، خشک‌سالی، فرسایش و محیط‌زیست معاونت علمی و فناوری ریاست‌جمهوری، درباره نامه رئیس کمیسیون آموزش و تحقیقات مجلس به رئیس سازمان برنامه و بودجه اظهار کرد: در این نامه، روند اکتشافات آب‌های ژرف در سیستان و بلوچستان تصریح شده است. وی با تأکید بر این‌که معاونت علمی قبل از این نامه، پروسه مطالعه آب‌های ژرف را آغاز کرده بود، گفت: این مطالعات با هماهنگی وزارت نیرو و معاونت علمی بوده و بدون تعلل انجام شده است. براساس توافقاتی که بین معاونت علمی و وزارت نیرو شده بود ضروری می‌دانیم که پروسه مطالعات آب‌های ژرف به اتمام برسد و این مهم‌ترین بحث بین معاونت علمی و وزارت نیرو است. ابراهیمی خاطرنشان کرد: در نامه دکتر عارف به دکتر نوبخت آمده است که وزارت نیرو، چاه آب‌های ژرف در سیستان و بلوچستان را تحویل معاونت علمی بدهند و معاونت علمی مراحل اجرایی را طی کند. این پروسه تا بعد از دستور نوبخت و اجرایی شدن زمان‌بر است و هنوز به آن قسمت نرسیده‌ایم. دبیر ستاد توسعه فناوری‌های آب، خشک‌سالی، فرسایش و محیط‌زیست معاونت علمی و فناوری درباره بودجه این مطالعات اکتشافاتی گفت: هنوز بودجه‌ای از سوی سازمان برنامه و بودجه برای طرح منظور نشده و تاکنون معاونت علمی برای جلوگیری از وقفه این پروژه تأمین اعتبار کرده است. وی گفت: امیدواریم که موارد مربوط به تأمین اعتبار بودجه هم در نظر گرفته شود و کار سرعت بگیرد؛ اما در مجموع نکته‌ای که در این میان بسیار حائز اهمیت است این است که با توجه به وجود بحران آب در کشور و استان سیستان و بلوچستان استفاده از روش‌های جدید برای تأمین و همچنین استفاده بهینه از آب یک ضرورت است؛ از همین رو با توجه به این‌که دستیابی به آب‌های ژرف در دستورکار دولت قرار گرفته امیدواریم این مهم موجب تأمین منابع آبی پایدار برای این خطه از کشور شود و صد البته در این میان باید به نظرات کارشناسان نیز توجه شود تا خدای نکرده تنها امید مردم سیستان به ناامیدی تبدیل نشود. همچنین با توجه به این‌که این پروژه یک پروژه تحقیقاتی است اگر اطلاع‌رسانی‌ها درباره آن شفاف و به‌صورت مستمر باشد قطعاً از انتشار شایعات و اخبار ضد و نقیض جلوگیری می‌شود؛ اما متأسفانه آن‌قدر اطلاع‌رسانی در این‌خصوص ناقص است که در تماسی که چندی پیش با غلامرضا گنجی، سرپرست فرمانداری شهرستان زابل داشتیم این مقام مسئول کاملاً درباره آخرین وضعیت پروژه آب‌های ژرف اظهار بی‌اطلاعی کرد.

سایت شعار سال، با اندکی تلخیص و اضافات برگرفته از سایت روزنامه سبزینه، تاریخ انتشار 26 آذر 97، کد مطلب: 59312، www.sabzineh.org