شعار سال: محمدرضا جمالی درباره شرایط حاکم بر نظام پرداخت کشور اظهار داشت: ضرب سکه و چاپ اسکناس در کنار توسعه بانکداری الکترونیک یکی از موضوع‌های حل شده در دنیاست، اما در ایران، آن را به یک معضل تبدیل کرده‌ایم. به عبارتی ترکیب مناسبی از ابزارهای مختلف باعث شده است که نه تنها امنیت در نظر گرفته شود، بلکه هزینه مبادلات و پرداخت بانکی به حداقل برسد. وی یادآور شد: در سال 96 بیش از 10 هزار میلیارد تومان از منابع بانک‌ها در نظام معیوب پرداخت به عنوان کارمزد هدر رفته، در حالی که این میزان در سال 1392 کمتر از سه هزار میلیارد تومان بوده است. وی گفت: در شرایط کنونی باید از سیاست‌گذاران پولی پرسید چرا باید این میزان از منابع کشور برای کارمزدها هزینه شود، در حالی که آمارها نشان می‌دهد 80 درصد تراکنش‌های بانکی زیر 25 هزار تومان ارزش دارد و این روند با خرد شدن بیش‌تر تراکنش‌ها در شتاب و شاپرک به میزان حداقل 30 درصد، در سال 97 رشد خواهد داشت و به بیش از 13 هزار میلیارد تومان خواهد رسید.

پول سنتی تضعیف شده است

جمالی تأکید کرد: یکی از اشکالاتی که سبب شده مردم عادی برای پرداخت‌های بسیار ُخرد به انجام تراکنش‌های رایگان روی آورند، این است که بانک مرکزی وظیفه ذاتی خود یعنی ضرب سکه و نشر اسکناس (پول خرد) را به درستی انجام نداده و حتی می‌توان گفت که این ابزار سنتی را تضعیف کرده است.

وی اظهار داشت: این عمل عامدانه بانک مرکزی سبب شده که درآمدی دو هزار میلیارد تومانی برای شتاب و شاپرک و شرکت‌های حاکمیتی ایجاد شود، در حالی که 80 درصد این درآمد از تراکنش‌های خرد کمتر از 25 هزار تومان تأمین می‌شود. این تحلیلگر سیستم‌های پرداخت در بیان چرایی اهمیت استفاده از اسکناس و مسکوک به شکل فیزیکی در یک نظام اقتصادی اظهار داشت: واقعیت این است که پول خرد و اسکناس با یک سرعت منطقی در اقتصاد گردش دارند و در عین حال در همه دنیا ارزان‌ترین ابزار پرداخت شناخته می‌شوند و وقتی مبلغ آن کم است، با سرعت مناسب حجم زیادی از معاملات صورت می‌پذیرد. پول سرعت مناسب دارد و با گردش در شریان‌ها و مویرگ‌های اقتصاد باعث توسعه اقتصادی و افزایش تولید ناخالص داخلی می‌شود؛ اکنون این ابزار در ایران جای خود را به شبه پول داده است؛ شبه پولی که البته با سرعت بالای پول می‌تواند حرکت کند. جمالی اظهار داشت: حال وقتی حجم شبه پول بالا باشد و در عین حال الکترونیکی شود، سرعت گردش آن بالا می‌رود که می‌تواند برای بازارها مشکل‌سازشود. از طرفی هم هزینه این تراکنش‌ها بالاست. وی ادامه داد: به دلیل ایجاد این شرایط است که می‌بینیم بانک مرکزی در بخشنامه‌هایی می‌خواهد سرعت حرکت پول در سپرده‌های کوتاه‌مدت بانکی را به عنوان خطرناک‌ترین سپرده‌های بانکی، کم کند، زیرا در سال‌های اخیر سپرده‌های کوتاه‌مدت فقط در ظاهر سپرده بود و در حقیقت مثل پول نقد عمل می‌کرد؛ یعنی هم می‌توانست وارد هر بازاری شود و سالی هم حداقل 10 درصد با نرخ سود علی‌الحساب به آن اضافه می‌شود. این کارشناس صنعت پرداخت یادآور شد: وقتی سالی 10 تا 15 درصد به سپرده‌های کوتاه‌مدت اضافه شود، سیاست‌گذار را با یک مشکل بزرگ مواجه می‌کند، زیرا همانند پول می‌تواند هر بازاری را به هم بریزد، کما این‌که در یک سال گذشته همین کار را کرد.

هزینه چاب یک اسکناس 80 تومان است

جمالی در ادامه یادآور شد: پول خرد، اسکناس، کارت بانکی و اپلیکیشن‌های موبایلی، ساتنا و پایا از ابزارهای انتقال پول هستند و کسب و کارهای مختلف بسته به حجم پول برای جابه‌جایی آن از ابزارهای مختلف استفاده می‌کنند. وی در بیان مضرات فراگیرشدن استفاده از تراکنش‌ها برای هر نوع نقل و انتقال پول مثال زد: فرض کنید یک اسکناس پنج هزار تومانی داشته باشیم که حداقل در 300 معامله استفاده می‌شود، در نتیجه یک میلیون و 500 هزار تومان از تولید ناخالص داخلی با آن انجام می‌شود. این کارشناس صنعت پرداخت گفت: هزینه چاپ یک اسکناس برای بانک مرکزی 80 تومان است، پس هزینه هر معامله برای بانک مرکزی 5/2 ریال می‌شود، اما اگر این اسکناس نباشد و بخواهیم 300 تراکنش بانکی انجام دهیم، با در نظر گرفتن کارمزد تراکنش بانکی به میزان 70 تومان در مجموع 21 هزار تومان کارمزد از طرف شرکت‌های پرداخت، شتاب و شاپرک به بانک‌ها تحمیل می‌شود. جمالی ادامه داد: رسوب این پنج هزار تومان در بانک‌ها با فرض نرخ سود 10 درصد علی الحساب تنها 500 تومان از کارمزد را جبران می‌کند و در نتیجه بانک‌ها به ازای نبود هر اسکناس پنج هزار تومانی و استفاده از شیوه‌های پرداخت الکترونیک، 20 هزار و 500 تومان ضرر می‌کنند که با فرض آستانه سود یک درصد از تسهیلات برای جبران این میزان، حداقل 205 هزار تومان نیز از قدرت وام دهی آن‌ها کم می‌شود.

برای شفاف‌کردن وضعیت پرداخت‌های خرد می‌توان این مثال را هم مطرح کرد: فرض کنید هر ایرانی روزانه پنج هزار تومان خرج کند؛ یعنی روزی 400 میلیارد تومان و در یک سال 146 هزار میلیارد تومان. با این محاسبه هر ایرانی معادل 10 درصد تولید ناخالص داخلی به اقتصاد کشور کمک می‌کند. به عبارتی اقتصاد ما این‌قدر اقتصاد کوچکی است که سرانه تولید ناخالص هر نفر با در نظر گرفتن تولید ناخالص داخلی حدود روزانه 50 هزار تومان است. وی توضیح داد: اگر این پنج هزار تومان از طریق چهار سکه 100 تومانی، سه سکه 200 تومانی، دو سکه 500 تومانی، یک اسکناس هزار تومانی و یک اسکناس دو هزار تومانی انجام شود، با احتساب هزینه ضرب سکه و چاپ اسکناس در مجموع به یک‌هزار و 620 تومان سرانه هر نفر می‌رسیم که برای جمعیت 80 میلیون نفری ایران حدود 130 میلیارد تومان می‌شود. به گفته این کارشناس صنعت پرداخت، حال اگر هر ایرانی به جای پول خرد این رقم را به وسیله یک تراکنش در روز انجام دهد، با فرض حداقل کارمزد 70 تومان تراکنش، ظرف یک سال به دو هزار میلیارد تومان هزینه برای تراکنش‌های خرد می‌رسیم. توجه کنید که فرض شده یک تراکنش تنها به این صورت انجام شود، در حالی که پرداخت خرد تا 500 تومان و مبالغ خردتر100 تومان هم وجود دارد. وی تأکید کرد: این ارقام نشان می‌دهد که استفاده از روش‌های الکترونیک برای مبالغ خرد از پنج هزار تومان تا 100 تومان، هزینه 15 تا 750 برابری برای اقتصاد کشور ایجاد می‌کند. جمالی گفت: با این اوصاف، سیاست پولی که در این سال‌ها اتخاذ شده، روش غلطی بوده، آن هم در شرایطی که 80 درصد تراکنش‌های پرداخت شاپرکی اصلاً توجیه اقتصادی ندارد و بیش از 50 درصد این تراکنش‌ها کم‌تر از 10 هزار تومان است. به عبارتی بانک مرکزی و نظام‌های پرداخت با سیاست‌گذاری غلط پولی، بانک‌ها را به پردازشگران پرداخت تبدیل کرده‌اند.

سایت شعار سال، با اندکی تلخیص و اضافات برگرفته از سایت روزنامه سبزینه، تاریخ انتشار 16 دی 97، کد مطلب: 60090، www.sabzineh.org