فرش یکی از عواملی بود که در گذشته طبقات جامعه با آن شناخته می‌شد و شاید این عامل امروز هم دیده شود؛ فرش دستباف علاوه بر اینکه زینت هر خانه ایرانی بود نیز نشان دهنده هنر اهالی آن خانه به ویژه زنان و دختران بود.

همچنین ورود صنعت فرش بافی به عرصه اقتصادی نیز تحولی جدی در این حوزه به وجود آورد و اهمیت این کالای سنتی را چندین برابر کرد اما این صنعت عظیم این روزها حال و روز خوشی ندارند.

فرش و قالی دستباف قزوین از تاریخ، پیشینه و قدمت بالایی در تاریخ فرشبافی دنیا برخوردار بوده و میزان تولید آن در دوره صفویه به اوج رسیده است.

آنچه که امروز به‌عنوان فرش قزوین شناخته می‌شود، محصول کار هنرمندانی مانند سیدمحمد فارسیباف، خلیل رفوگر، ابراهیم لبنیات فروش، محمد کاشی، آقارضا قزوینی، محمد پریور، اصغر ساری، صادق کرمانی و محمد یزدانی در یک سده اخیر است که با ظهور شرکت‌های قالیبافی «اعتماد» و «سلامت» در آن‌ها مشغول به کار شدند و با بافتن قالی‌های ارزشمند و صادرات آن به کشورهایی مانند آلمان، آوازه فرش قزوین را جهانی کردند.

با این حال، نام قالی دستباف قزوین این روزها بیشتر برای فروشندگان و کارشناسان فرش آشناست و کمتر نامی از آن در بازار ایران و جهان شنیده می‌شود.

وجود 6هزار بافنده فرش در استان قزوین

علی اکبر کبیری اظهار می‌کند: در استان قزوین بیش از ۸ هزار بافنده دارای کارت، شناسایی شده‌اند که اکنون ۶ هزار نفر فعالند که از میان آن‌ها ۳۲۰۰ نفر بافنده روستایی هستند.

معاون بازرگانی سازمان صمت استان قزوین می‌افزاید: حدود ۹۰ تا ۹۵ درصد بافندگان استان قزوین را بانوان تشکیل می‌دهند و امسال ۱۹۵۹ نفر نیز تحت پوشش خدمات بیمه تامین اجتماعی قرار گرفته‌اند.

این مسئول عنوان می‌کند: در اجرای طرح مشاغل خانگی به تعداد ۳۹۳ نفر از قالیبافان بیش از ۲ میلیارد و ۲۵۵ میلیون تومان پرداخت شده و ۵۵۰ میلیون تومان هم در قالب ۱۳ طرح تسهیلات پشتیبان به ۹۷ نفر پرداخت شده است.

وی بیان می‌کند: همچنین از سوی صندوق کارآفرین امید مبلغ ۵۰۰ میلیون تومان به تولیدکنندگان و دایرکنندگان کارگاه‌های قالیبافی پرداخت شده است.

کبیری خاطرنشان می‌کند: در سال گذشته ۵۳۵۰ تن فرش دستباف به ارزش ۸۳۸ هزار دلار از استان قزوین به خارج از کشور صادر شد که بیشتر آن به آمریکا بود اما امسال با تشدید تحریم‌ها این کشور از بازارهای هدف حذف شده است.

اوج فرش قزوین در دوره صفویه

با توجه به تاریخ و پیشینه فرش دستباف قزوین که بیش از 200سال است شاهد خلق آثار برجسته و گرانبها توسط اساتید بنامی چون استاد اعتماد و استاد اطمینان بوده‌ایم اما به دلیل وقوع جنگ جهانی دوم و رکود اقتصادی در آلمان باعث فروپاشی این هنر و صنعت با ارزش و رها شدن آن شد.

در سال 1300 بزرگترین کارخانه تولید فرش دستباف در استان قزوین با مدیریت سید مجتبی نبوی و حاج مهدی معتمدی با 1200 بافنده از کاشان، تبریز، همدان و قزوین در کاروانسرای صالحیه شروع به کار کردند که طراحان و نقاشان فرش دستباف آن دوره از کشور آلمان نیز بوده‌اند که فرش ابریشم و گل فرنگ را تولید می‌کرده‌اند.

فرش‌های تولید شده در قزوین دارای تکنیک‌های بافت فارسی و ترکی می‌باشد و از طرح‌های شهری رایج این استان می‌توان طرح‌های شکارگاهی، لچک ترنج، گل فرنگ و قاب قابی نام برد.

طرح لچک ترنج همانند طرح کاشان بوده ( دارای زمینه لاکی و حاشیه سرمه‌ای) با این تفاوت که در نقش مایه‌های قزوینی می‌توان گل پسته، برگ مو و خوشه انگر را به وفور مشاهده کرد.

استان قزوین گرچه بعنوان محور و مرکز تولید فرش در حال حاضر نبوده اما به دلیل شرایط و ویژگی‌های فرش بومی آن در مقاطعی در کنار دیگر مراکز تولیدی فرش دستباف قرار گرفته است.

بنا به گفته تورج ژوله محقق فرش، پیشینه فرشبافی در قزوین را به 1200 سال قبل و حتی در مواردی به آغاز دوره ده نشینی (نوسنگی) نسبت می‌دهند به این ترتیب که سه پود بافی از شاخصه‌های قزوین است که تنها در سه منطقه کرمان،‌ قزوین و یزد رواج داشته از تداوم سنت 1200ساله در فرشبافی قزوین حکایت دارد و کاربرد نوع خاصی از دار به نام (دارگل) شیوه فرشبافی قزوین را به آغاز دوره یک‌جانشینی بشر پیوند می‌دهد.

بنابه مستندات و شواهد در زمان شاه طهماسب صفوی که قزوین پایتخت ایران انتخاب می‌شود،‌ با توجه به علاقه و حمایت دربار، کارگاه‌های قالیبافی در کنار دربار رونق خاصی داشته و هدایای آنان فرش‌های دستباف بوده است.

انتظارات تامین اجتماعی از بافندگان قابل اجرا نیست

مریم شاه مهدی که هشت سال در رشته فرش و تابلوفرش کار می‌کند، می‌گوید: هر روز که پیش می‌رود با افزایش قیمت مواد اولیه مواجه هستیم؛ در تولید کلی و عمده هزینه‌ها کمتر می‌شود اما تک کار گران تمام می‌شود.

وی می‌افزاید: امروز دیگر خریدار آنچنانی برای محصولات ما نیست و کسانی که در این رشته کار می‌کنند هستند فروش ندارند و با مشکلات و نبود بازار فروش دست و پنجه نرم می‌کنند.

این بافنده فرش بیان می‌کند: در بحث بیمه هم کار را به اندازه‌ای شرایط را در استان سخت کرده‌اند که بافندگان قادر به اجرای آن نیستند چراکه سازمان تامین اجتماعی از هر بافنده می‌خواهد که روزی 2هزار گره بزند در حالی که این انتظار قابل اجرا نیست.

شاه مهدی ادامه می‌دهد: این مسئله بافندگان را تحت فشار قرار داده است چراکه بسیاری از بافنده‌ها متاسفانه به خاطر سختی کار قادر به 2هزار گره در روز نیستند مگر اینکه تمام شبانه روز را پای دار باشند.

این فروشنده مواد اولیه فرش ابراز می‌کند: فرش بافان بر اثر کار زیاد دچار مشکلات جسمی می‌شوند و از آنجایی که بیشتر بافندگان خانم هستند به جز بافندگی مسئولیت‌های دیگر زندگی را هم برعهده دارند و بدون شک نمی‌توانند انتظارات بیمه را تامین کنند.

وی تصریح می‌کند: بافندگان زحمت زیادی می‌کشند اما درآمدی ندارند؛ طبق قانون هر بافنده با 8ساعت کار و هر تعداد گره‌ای که در روز توان دارد می‌تواند بیمه شود اما در استان قزوین چنین نیست.

شاه مهدی ابراز می‌کند: روش‌های جدید بافت ۱۵۰رنگ دارد و روش سنتی نیست که با ۵رنگ یک فرش ۶متری ببافند بنابراین کار دشوارتر و پیچیده‌تر شده است.

این بافنده فرش اضافه می‌کند: متاسفانه بیمه تامین اجتماعی هیچ کمکی در این راستا ندارد و روز به روز بیمه بافندگان لغو می‌شود؛ مسئولین قول پیگیری و مساعدت داده‌اند که امیدواریم زودتر به نتیجه برسد.

وی یادآور می‌شود: با افزایش 70درصدی قیمت مواد اولیه مواجه هستیم و هیچ نظارتی بر قیمت‌ها وجود ندارد؛ از آنجایی که بیشتر بافندگان از اقشار ضعیف هستند تهیه مواداولیه بسیار سخت شده است.

شاه مهدی عنوان می‌کند: مسئولین باید از قالی باف‌ها حمایت کنند چراکه این یک کار اصیل ایران است و متاسفانه به فراموشی می‌رود.

۴۰ واحد کارگاهی قالی بافی در استان قزوین دایر است

زهرا سادات شجاعی اظهار می‌کند: به طور کلی ۴۰ واحد کارگاهی قالی بافی در استان قزوین داریم که ۱۸مورد آن غیرمتمرکز و مابقی متمرکز است.

مسئول فرش سازمان صنعت و معدن و تجارت استان قزوین اضافه می‌کند: نقشی که توسط بافندگان بافته می‌شود بستگی به تولیداتشان دارد و شامل ابریشم، پشم، قالیچه و گبه است که همه از رنگ‌ها گیاهی استفاده می‌کنند.

وی می‌افزاید: در یک دوره‌ای بافت تابلوفرش بسیار زیاد شد که امروز بافندگان را به سمت فرش سوق می‌دهیم چراکه بازار تابلوفرش درحال اشباع است.

شجاعی با اشاره به فعالیت‌های خانه فرش قزوین می‌گوید: در خانه فرش کلاس‌های آموزشی رایگان بافت و طراحی برگزار می‌کنیم و درواقع یک نمایشگاه و فروشگاه دائمی است که تولیدات بافندگان را ارائه می‌کنیم.

این مسئول عنوان می‌کند: متاسفانه مشکلاتی از قبیل بیمه و افزایش قیمت‌ها و نبود بازار فروش انگیزه افراد را برای قالی بافی کم کرده است؛ بیمه از سال ۹۳ قطع شده است.

وی ادامه می‌دهد: تا سال ۹۳ حدود ۴هزار نفر بیمه شده داشتیم که متاسفانه پس از قطع شدن اکنون حدود ۲هزار بیمه شده داریم که در حال پیگیری هستیم تا دوباره بیمه را برقرار کنیم و مسئولان تلاش می‌کنند.

شجاعی ابراز می‌کند: به خاطر کمبود بودجه و بدهکاری دولت به سازمان تامین اجتماعی بیمه‌ها قطع شده است.

نقش اصیل فرش قزوین احیا می‌شود

مسئول فرش سازمان صنعت و معدن و تجارت استان قزوین یادآور می‌شود: خانه فرش قزوین از سال ۹۱ طی یک تفاهمنامه چهار جانبه بین شهرداری، سازمان صمت، مرکز ملی فرش و استانداری تاسیس و در سعدالسلطنه دایر شد.

این مسئول تصریح می‌کند: برای توسعه خانه فرش نیاز به مشارکت همه فعالان حوزه فرش داریم تا بتوانیم از توانمندی‌ها کمک بگیریم و مهمترین هدف ما احیای نقشه اصیل فرش قزوین است چراکه همچنان گران‌ترین فرش جهان همان دست باف‌های دوره صفوی در قزوین است.

وی تصریح می‌کند: فرش کالایی با ارزش افزوده بالا است که با مواد اولیه و دست مزد ارزان می‌توان به ارزش افزوده چندبرابری دست یافت و اشتغال ایجاد کرد که نیاز به سرمایه گذاری در این زمینه هستیم.

شجاعی با بیان اینکه تحریم و نبود بودجه از مشکلات عدم حمایت از بافندگان است، می‌افزاید: برخی مواداولیه وارداتی است اما اگر سرمایه گذاری شود تمامی آن را می‌توان در داخل تولید کرد.

آقای مرادی با بیان اینکه حدود ۴۰سال است که در حوزه فرش کار می‌کند، می‌گوید: از شهریورماه قیمت‌ها چند برابر شده است و این موجب کاهش استقبال از کارها می‌شود و از طرفی توان خرید مردم پایین آمده است.

وی خاطرنشان می‌کند: من در حوزه صادرات هم فعالیت داشتم اما حدود دو سال است که کنار گذاشته‌ام و علت اصلی آن هم مشکلات زیاد و عدم حمایت مسئولین بود.

این فروشنده فرش ابراز می‌کند: متاسفانه تجار خارجی فرش‌های ایرانی را که از ما خریداری می‌کنند به اسم و برند کشورهای دیگر به فروش می‌رسانند.

مرادی تصریح می‌کند: اگر امروز با رکود و نابودی صنعت فرش مواجه هستیم به خاطر سیاست‌های غلط دولت‌ها است در حالی که فرش به عنوان یکی از صادرات غیرنفتی می‌تواند سودآوری بالایی برای کشور داشته باشد.

کارآفرینان در انتظار حمایت مسئولین از بافندگان هستند

خدیجه عابدی یکی از بافندگان و کارآفرینان شهرستان تاکستان است که برای حدود 100نفر به طور مستقیم و غیرمستقیم ایجاد اشتغال کرده است.

وی می‌گوید: از سال ۱۳۸۵ کارگاه را به ثبت شرکت رساندم و قبل از آن هم کار می‌کردم؛ درواقع فرش بافی را از مادرم یاد گرفتم و از ۱۲ سالگی به طور حرفه‌ای فرش و گبه می‌بافتم.

عابدی خاطرنشان می‌کند: در گذشته نخ را از پشم گوسفندان تهیه می‌کردیم که پشم را پس از نخ ریسی، مادرم رنگ‌های گیاهی رنگ می‌کرد و بعد من و خواهرهایم مشغول بافتن می‌شدیم.

این فعال حوزه فرش می‌گوید: وقتی به طور حرفه‌ای وارد این کار شدم سعی کردم که روش‌های پیشرفته را فرابگیرم تا مخصولاتی که تولید می‌شود قابلیت صادرات داشته باشد.

وی عنوان می‌کند: به خاطر محدودیت‌هایی که وجود تنها توانستم 5نفر را بیمه کنم چراکه یارانه دولت تا همین اندازه است.

عابدی ادامه می‌دهد: مهمترین مشکل من این است که کارگاه‌های ما شخصی است و حمایت دولتی نداریم، اگر اصناف حمایت شوند بسیاری از مشکلات کشور حل می‌شود.

این کارآفرین ابراز می‌کند: بیشتر کارکنان من را خانم‌هایی تشکیل می‌دهند که از این طریق زندگی خود را تامین می‌کنند اما متاسفانه از حمایت‌های دولتی برخوردار نیستیم و بیمه‌ها را قطع کردند.

وی توضیح می‌دهد: بیشترین تولیدات ما فرش‌های تمام ابریشم در ابعاد بزرگ ۱۶متری، ۲۴متری و ۴۰متری است که صادر می‌شود.

عابدی ادامه می‌دهد: سالانه ۴۰متر فرش دستباف صادر می‌کنیم و مواد اولیه را به صورت تضمینی از خریداران فرش تهیه می‌کنیم که در نهایت باید فرش را به آن‌ها تحویل دهیم.

این کارآفرین بیان می‌کند: تسهیلات درصدهای بالایی دارد و بعد از دریافت باید بلافاصله بعد از یک ماه اقساط پرداخت شود در حالی که باید فرصتی 6ماه و یک ساله برای آماده شدن محصول و فروش آن به کارآفرین داده شود.

وی می‌افزاید: متاسفانه در این زمینه مشکلات زیاد است حتی به خاطر بازپرداخت وام مجبور شده‌ام منزل خود را بفروشم اما همچنان با چنگ و دندان کارگاه و کارگران را حفظ کرده‌ایم.

بدون شک مسئولین نباید نسبت به این گنجینه گرانبها که ریشه در فرهنگ و سنت ما دارد بی تفاوت باشند؛ اگر به فرش به عنوان صنعت دست چندم نگاه شود قطعا تار و پود این صنعت باارزش در آینده‌ای نه چندان دور از هم پاشیده خواهد شد.

امیدواریم مسئولین به گونه‌ای در صنعت فرش سیاست گذاری کنند که علاوه بر تامین و امنیت شغلی بافندگان نیز به ارزش افزوده‌ای جدا از صنعت نفت دست یابیم و از طرفی شاهد رونق صنعت فرش در راستای اقتصاد مقاومتی باشیم.

شعارسال، با اندکی تلخیص و اضافات بر گرفته از پایگاه اطلاع رسانی راه دانا ، تاریخ 16 بهمن 1397 ، کدخبر: 1456031 ، www.dana.ir