شعار سال :
پاسخ‌دهنده؛ حمید آذرمند
پرسش‌‌کننده؛ مرتضی کاظمی

پرسش: "آیا درست است سیاست‌گذار برای وضع مالیات دارای قدرت مطلقه و نامحدود باشد؟"
منظور این است آیا دولت‌ها مجاز باشند هر مقدار و از هر کس و در هر زمان تشخیص بدهند به‌صورت اجباری مالیات بگیرند؟

حمید آذرمند:
پاسخ من با صراحت، منفی است.. دولت تنها نهادی است که اختیار و توان اخذ مالیات دارد ولی این اختیار باید در چارچوب قانون و در جهت منافع جامعه باشد. برای ورود به بحث ابتدا اشاره ای به کارکرد مالیات می‌شود.به بیانی ساده و با اغماض می توان برای مالیات دو کارکرد اصلی قائل شد: تامین مالی دولت و بهبود توزیع درآمد.دولت مسئول تولید هر آنچیزی است که جامعه به آن نیاز اساسی دارد ولی بازار توان یا انگیزه تولید آن را ندارد؛ از جمله امنیت، نظم، بهداشت عمومی، آموزش پایه و زیرساختهای عمومی، که به عنوان کالای عمومی می شناسیم.

تولید این اقلام پرهزینه است و اغلب خدماتی است که بهایی در قبال آن دریافت نمی‌شود. محل تامین مالی این کالاها، مالیات است. بنابراین، به میزانی که یک جامعه، خواستار زیرساخت، امنیت ، بهداشت، آموزش و سایر کالای عمومی با کیفیت باشند، قاعدتاً متناسب با آن مالیات بیشتری نیز باید پرداخت کنند.

کارکرد دوم مالیات، بهبود توزیع درآمد به نفع دهک‌های پایین است. کاملا طبیعی است که بخشی از جامعه نیاز به حمایت های اجتماعی و کمک های دولتی دارند که تامین منابع آن از محل مالیات است.
در کشورهای دارای منابع زیرزمینی عمده، لازم است که نحوه هزینه کردن منابع زیرزمینی براساس یک قاعده مالی تعیین شود. (این موضوع به مجال دیگری برای بحث نیاز دارد)

نظام مالیاتی در اقتصاد ایران بسیار ناکارآمد و غیرمنصفانه است. مهمترین ضعف نظام مالیاتی ایران آن است که طیف بسیار گسترده از فعالیتهای اقتصادی و درآمد ایجاد شده عملاً زیر پوشش مالیات نیست. انواع معافیت‌های مالیاتی قانونی، انواع سوءاستفاده ها از معافیت های مالیاتی، بنگاه های زیرمجموعه بخش عمومی که مالیاتی متناسب با در آمدشان پرداخت نمی کنند، درآمدهای حاصل از نگهداری دارایی و امثال آن، در مجموع پوشش مالیاتی را کاهش داده اند.
از طرف دیگر، نحوه هزینه کرد مالیات ها به اندازه کافی شفاف نیست. بخشی از مالیات پرداخت شده به جای افزایش کیفیت کالاهای عمومی، صرف ماموریت های موازی بخش عمومی، ردیف های بودجه ای غیرضروری و پرداخت های انتقالی غیر شفاف می شود.
در شرایط فعلی، که درآمدهای نفتی به عنوان پوشش دهنده ناکارایی های دولت، کاهش یافته است، لازم است نظام مالیاتی کشور اصلاح شود، به طوری که معافیتهای مالیاتی تماماً حذف شود، تمامی شرکتها و بنگاه های زیرمجموعه بخش عمومی مالیاتی متناسب با درآمدشان پرداخت کنند، امکان فرار مالیاتی به حداقل برسد و در مقابل تمامی مخارج دولت شفاف شود.
در نهایت تاکید می شود که دولت باید برای تمامی سیاستهای مالیاتی خود، کاملا شفاف عمل کرده و پاسخگو باشد.

*حمید آذرمند پژوهشگر و تحلیل‌گر اقتصادی

برگرفته از فضای مجازی