شعار سال: چند روز پیش بود که پیامکی همگانی از سوی وزارت بهداشت توجه عموم را به موضوعی جلب کرد که تا پیش از این، رسانه‌ها نسبت به وقوع و بحرانی شدن آن هشدار داده بودند: «خشونت خانگی». خشونت خانگی با مصادیقی چون کودک آزاری، همسرآزاری، شوهرآزاری، سالمند آزاری و معلول آزاری پدیده‌ای تازه در جامعه ایران نیست. خشونت‌هایی که یا به صورت فیزیکی یا روانی توسط افرادی از خویشاوندان یا آشنایانی که رابطه نزدیکی با یکدیگر دارند رخ می‌دهد. اولین بار اما بحرانی‌تر شدن این پدیده در دوران قرنطینه خانگی به سبب مصون ماندن از خطر ابتلا به کرونا در کشورهایی چون فرانسه، چین، اسپانیا، کاندا، استرالیا و هند گزارش شد و آنتونیو گوترش، دبیرکل سازمان ملل نسبت به افزایش مهلک خشونت علیه زنان به عنوان یکی از مهم‌ترین گروه‌های مورد آسیب در جریان قرنطینه خانگی و تعطیلی‌های ناشی از شیوع ویروس کرونا هشدار داد. فرانسه یکی از کشورهایی است که به دنبال اعمال محدودیت تردد در مجامع و تاکید بر قرنطینه خانگی با افزایش ۳ برابری خشونت‌های خانگی مواجه شده است. کشوری که پیش از این نیز آمار بالایی از خشونت علیه زنان را در کارنامه داشت. برزیل عنوان کرده تقاضا برای کمک در برابر خشونت‌های خانگی، ۴۰ تا ۵۰ درصد افزایش یافته، اسپانیا، کانادا و استرالیا هم از این موضوع در امان نمانده‌اند. چین، اولین کشور آسیایی که خود اولین قربانی کرونا در جهان بوده، پس از پیروزی بر کرونا با صف‌های طولانی متقاضیان طلاق مواجه شده است و اما دومین کشور آسیایی یعنی هند در همان هفته‌های نخستین قرنطینه خانگی با افزایش 2 برابری خشونت خانگی روبه‌رو بوده. در ایران اما گرچه مدیرکل مشاوره و امور روانشناختی بهزیستی از افزایش تماس‌ها با خط مشاوره بهزیستی (سامانه1480) خبر داده، اما در مقابل معاون امور اجتماعی سازمان بهزیستی معتقد است که آمار تماس با اورژانس اجتماعی (سامانه 123) و اعلام خشونت‌های خانگی تغییر محسوسی نداشته است. براساس گفته‌های حبیب الله مسعودی فرید، معاون امور اجتماعی سازمان بهزیستی، عمده تماس‌هایی که با سامانه 123_ سامانه‌ای برای گزارش مشکلاتی از قبیل خشونت خانوادگی، اختلافات حاد خانوادگی، همسرآزاری، کودکان کار و خیابانی، خودکشی، طلاق و دیگر آسیب‌های اجتماعی_ گرفته شده، در خصوص چگونگی فعالیت این خطوط بود و نه برای گزارش خشونت. بنابراین به گفته او، خشونت خانگی در روزهای گذشته افزایش نداشته است، با این حال استخراج آمار برای مقایسه میزان خشونت خانگی با مدت مشابه سال قبل ادامه دارد.
با این حال اما در سامانه 1480_صدای مشاور بهزیستی که وظیفه راهنمایی ممدجویان را برعهده دارد_ وضعیت متفاوت بوده است. براساس گفته‌های بهزاد وحیدنیا، مدیرکل مشاوره و امور روانشناختی بهزیستی کشور، شرایط خاص کرونا موجب شده تا روزانه 4 هزار تماس با صدای مشاور بهزیستی کشور از ساعت 8 صبح گرفته شود که بیشتر آنها مربوط به استان‌های تهران و فارس و کمترین مربوط به استان‌های یزد و خراسان جنوبی بوده است. او در بخشی از صحبت‌هایش گفته که ۵۰ درصد تماس‌هایی که با این سامانه برقرار شده، مربوط به کرونا بوده و تماس گیرنده‌ها در این ارتباطات از نگرانی‌های خود برای اعضای خانواده و ترس از مرگ سخن گفته‌اند. اما از این آمار چیزهایی دیگری هم استخراج شده، تماس زوجین و بیان اختلافات خانوادگی. به گفته او، میزان تماس‌های زوجین مربوط به اختلافات خانوادگی در دوران قرنطینه و کرونا با صدای مشاور بهزیستی نشان می‌دهد آمارهای اختلافات بین زوجین، 3 برابر افزایش یافته است. به طور مثال برخی اختلافات زوجین مربوط به اختلافات بر سر مسائل رعایت اصول بهداشتی و هنگام بیرون رفتن یکی از اعضای خانواده است.
در میان این آمار اما آماری از کودک‌آزاری، سالمند‌آزاری یا معلول‌آزاری دیده نمی‌شود. هرچند محمدرضا محبوب فر، پژوهشگر آسیب های اجتماعی در گفت‌وگو با رکنا از افزایش 5 برابری خشونت علیه کودکان خبر داده است. او این درباره گفته: «قرنطینه خانگی شرایط خاص خود را دارد. انسان‌ها به آن عادت نداشته و دراین شرایط قرار نداشتند. حال که در یک وضعیت اضطرار قرار گرفته‌اند، آمارها از افزایش اختلافات خانوادگی در قرنطینه‌های خانگی خبر می‌دهد و این خشونت خود را در خشونت علیه زنان، علیه مردان و به ویژه خشونت علیه کودکان نمایان شده است. به گفته او، طی مدتی که مردم در خانه بسر می برند کودک‌آزاری افزایش چشم‌گیری داشته که با توجه به کشمکش‌های زوجین این شرایط به کودکان نیز تسری پیدا کرده است.
اما همه ماجرای و نگرانی‌ها درباره خشونت خانگی در دوران کرونا و قرنطینه خانگی به موضوع افزایش آمار ختم نمی‌شود و مهم‌تر از افزایش آمارهای آن، نحوه مواجهه با عملان و قربانیان خشونت و مداخله در این ماجرا است. علی محمد عطابخش، مدیرکل بهزیستی استان یزد درباره روال کاری در اورژانس اجتماعی یا همان سامانه 123 که وظیفه دریافت گزارشات مربوط به خشونت خانگی و پیگیری وضعیت قربانی خشونت را برعهده دارد، این است که «کارشناسان و مشاوران اورژانس اجتماعی در مواقع همسرآزاری، خشونت خانگی، کوک آزاری تلاش می‌کنند به صورت تلفنی به آنان کمک کنند و در صورت حاد بودن مشکل با تیم خدمات سیاراجتماعی اقدام به مداخله حضوری در محل می‌کنند و پس از بررسی موضوع و ارزیابی روانشناختی و اجتماعی مراجع، خدمات مربوطه را ارائه می‌کنند.» اما به گفته او، تنها در موارد خاص و بر حسب ضرورت است که اقدامات مداخله‌ای با همکاری مراجع انتظامی و قضایی صورت می‌گیرد.
گرچه اورژانس اجتماعی برای مداخل در موارد خشونت خانگی مثل خشونت علیه زنان دست بازتری دارد اما مداخله در موارد کودک‌آزاری آنچنان کار ساده‌‌ای نیست. هرچند «کودک‌آزاری» یک جرم عمومی تلقی می‌شود و نیاز به شاکی خصوصی ندارد و اگر اورژانس اجتماعی یا هرکس دیگر به قوه قضائیه و دادگستری مورد کودک‌آزاری را گزارش کند، قوه قضائیه موظف به پیگیری آن است اما مداخله اورژانس اجتماعی عموما در این زمینه با مشکلاتی روبه‌رو است؛ چرا که قانون صراحتا پدر را ولی کودک می‌داند‎. با این حال اما مداخله اورژانس اجتماعی در امر کودک‌آزاری یا هر گونه خشونت دیگری در جامعه ایران امیدوارکننده است. با این حال اما مبارزه با خشونت خانگی و محافظت از جان قربانیان خشونت خانگی تنها به خلاهای قانونی ختم نمی‌شود.
نکته اساسی‌تر در این روزهای بحرانی که سایه شوم کرونا بر سر همه سایه افکنده، نحوه محافظت از قربانیان خشونت و دور کردن قربانیان از فضایی است که خشونت در آن اتفاق می‌افتد. گرچه تا کنون مسئولان امر در این باره سخن نگفته و از جزئیات کمک‌رسانی اورژانس اجتماعی به قربانیان خشونت خانگی در این روزها پرده برداشته‌اند، اما مهم‌ترین سوال این است که چگونه اورژانس اجتماعی بر این مسائل ورود می‌کند و قربانیان را از مهلکه خشونت رها می‌سازد؟ آیا مسئولان بهزیستی مکانی را برای انتقال قربانیان خشونت در این روزها در نظر گرفته‌اند؟

شعار سال، با اندکی تلخیص و اضافات برگرفته از روزنامه ابتکار، تاریخ انتشار 24 فروردین 99، شماره: 154322