شعار سال: سوال مهمی که در خصوص بخشنامه منع بهکارگیری کودکان در کار زباله گردی مطرح است، تکلیف کار و معیشت این کودکان پس از اجرای طرح است. کودکان زبالهگرد نان آور خانوادههای خود هستند و اندک دستمزدشان را برای آنها میفرستند، در ابلاغیه شهرداری اشاره نشده که با اجرای این طرح و بیکار شدن کودکان زباله گرد تکلیف معیشت آنها و خانوادههایشان چه خواهد شد؟ آیا شهرداری فکری برای گرسنگی و فقر این کودکان و خانوادههایشان کرده است؟
پس از تلاش چند ساله فعالان حوزه حقوق کودک در مبارزه با کار کودکان به ویژه زباله گردی، شهرداری تهران به مساله به کارگیری کودکان زباله گرد توسط پیمانکاران شهرداری واکنش نشان داد و با صدور بخشنامهای این کار را ممنوع اعلام کرد. پیروز حناچی در این خصوص گفت: هدف شهرداری تهران از ممنوعیت کار کودکان زباله گرد و به کارگیری آنها توسط پیمانکاران، محدود به خیابان نیست و نظارت بر گودها و گاراژها را نیز شامل میشود.
معاونت اجتماعی سازمان بهزیستی نیز با استناد به طرح «حمایتهای اجتماعی از کودکان کار و خیابان، برنامه اقدام و عمل با رویکردی خانواده محور» که مقرر بود از سال ۹۸ اجرایی شود، اعلام کرده در اجرای بخشنامههای جدید شهرداری تهران، همکاری خواهد کرد. اینکه شهرداری نسبت به این مساله حساس شده نکته مثبتی است، اما جا دارد در ارتباط با شیوه اجرای بخشنامه منع بهکارگیری کودکان توسط پیمانکاران و همچنین طرح جمع آوری ۴۰۰۰ هزار کودک زباله گرد از سطح خیابان، شهرداری تهران به چند سال پاسخ دهد.
وضعیت کار و معیشت کودکان چه میشود؟
سوال مهمی که در خصوص بخشنامه منع بهکارگیری کودکان در کار زباله گردی مطرح است، تکلیف کار و معیشت این کودکان پس از اجرای طرح است. کودکان زباله گرد نان آور خانوادههای خود هستند و معمولا اندک دستمزدشان را برای آنها میفرستند، در ابلاغیه شهرداری اشاره نشده که با اجرای این طرح و بیکار شدن کودکان زباله گرد تکلیف معیشت آنها و خانوادههایشان چه خواهد شد؟ آیا شهرداری فکری برای گرسنگی و فقر این کودکان و خانوادههایشان کرده؟ آیا شهرداری در خصوص سامان دادن به وضعیت معیشت کودکان زباله گرد، همکاری سازمانهای دیگر را جلب کرده؟ با اجرای این طرح و محو شدن کودکان از سطح خیابان آیا شاهد افزایش کار زیرزمینی کودک که به مراتب سختتر و ناایمنتر از زباله گردی است نخواهیم بود؟ نکته بعدی داشتن شیوه اجرای بخشنامه است، آیا شهرداری تهران برای خارج شدن کودکان زباله گرد از چرخه کار کودک طرحی دارد که کودکان با از دست دادن درآمد اندک فعلی خود به سایر مشاغل پرآسیب و کم درآمد جذب نشوند؟

منظور شهرداری از تغییر سیستم جمع آوری زباله چیست؟
در بخش دیگر ابلاغیه شهرداری تهران آمده است، تغییر سیستم جمع آوری زباله ضروری است. منظور از این طرح چیست؟ اگر منظور این است که مخازن ذخیره زباله جمع شوند که کودکان کار جایی برای زباله گردی نیابند، این کار به روشنی پاک کردن صورت مسئله است. زیرا دلیل وجود کودک زباله گرد، بودن مخازن زباله نیست که با برداشتن آنها مشکل کار کودک حل شود. دلیل وجود کودک زبالهگرد وجود حاشیه نشینی، چرخه نامناسب کار و فقر و بیکاری است نه مخازن ذخیره زباله.
مساله دیگر در خصوص تفکیک زباله این است که ایران اساسا تکنولوژی تفکیک زباله از مبدا را ندارد. نکته بسیار مهم دیگر در این خصوص ذینفعان کسب و کار زباله است، یعنی کسانی که در محور کسب و کار زباله قرار دارند و سودهای کلانی از قبل این تجارت سیاه میبرند، از آن چنان قدرتی برخوردارند که شهرداری و محیط زیست و سایر سازمانها از پس اعمال نفوذهای آنها بر نمیآیند. در نتیجه، این گروه قدرتمند و سرمایه دار اجازه انجام تفکیک زباله از مبدا را نمیدهند. ثروت اندوزی این گروه که به قیمت تیره روزی کودکان زباله گرد ممکن شده در واقع نوعی اقتصاد غیرقانونی است که به مرور زمان قانونی شده است.
اجرای طرح جمع آوری کودکان نتیجه ناگزیر منع بهکارگیری توسط کارفرما
شهرداری تهران تصمیم دارد برای سی و چهارمین بار طرح شکست خورده جمع آوری کودکان کار با استفاده از زور را اجرا کند. به نظر میآید از دید شهرداری تهران ۳۳ بار آزمودن یک طرح برای پذیرفتن اشتباه بودن و بی ثمر بودن آن کافی نیست. البته اجرایی کردن بخشنامه ممنوعیت زباله گردی کودکان و منع بکارگیری آنها توسط پیمانکاران بدون توجه به شیوههای اجرایی طرح و در نظر گرفتن پیامدهای آن، عملا راهی جز محو کردن کودکان زباله گرد از سطح خیابانها پیش روی شهرداری نمیگذارد. اگر شهرداری قصد داشته باشد که این بخشنامه را به هر قیمت اجرایی کند، احتمالا تنها کاری که انجام میدهد اقدام به دستگیری کودکان و زدودن آنها از چهره شهر است. معاونت در شرایطی که طرحی برای شغل و معیشت و گرسنگی خانواده کودک وجود ندارد، راهی جز حذف کردن و دستگیر کردن کودکان پیش روی خود نمیبیند، تازه این مرتبه از مردم هم خواسته شده که در طرح دستگیری کودکان زباله گرد مشارکت کرده و به محض دیدن آنها به ۱۳۷ گزارش دهند. از معاونت اجتماعی شهرداری تهران هم خواسته شده است که اقدامات لازم برای حمایت از کودکان کار و خانوادههای آنها را انجام دهد. این در حالی است که خبرها از بحران شدید مالی در شهرداری تهران و کسری بودجه شدید در این نهاد بدهکار حکایت دارند. شهرداری با کدام بودجه و توان امکان کمک و حمایت موثر از کودکان کار و خانوادههای آنها را دارد.

بهزیستی که در تامین اعتبار خود در مانده است!
در خصوص تامین معاش برای کودکان زباله گردی که پس از اجرای بخشنامه شهرداری بیکار میشوند، در بخشنامه آمده که شهرداری باید در جهت رفع مشکلات اقتصادی کودکان بکوشد. اما پرسش اینجاست که شهرداری با کدام امکان و اعتبار میتواند در این راستا کوشش کند؟ یا بهزیستی به عنوان سازمانی که از عهده پرداخت مستمری اندک به گروههای تحت پوشش خود برنمی آید و یکی از کم بودجهترین سازمانها در کشور است چطور میتواند مسئولیت ۴۰۰۰ کودک زباله گرد را در کنار ۲۲ گروهی که تحت پوشش خود دارد بپذیرد.
شو تبلیغاتی یا اقدام موثر اجتماعی
مدیران دولتی در ایران علاقه بسیاری به حل مسائل با صدور بخشنامه و دستورالعمل دارند. صدور این بخشنامهها در سطح مدیران ستادی در بسیاری موارد جایگزین انجام اقدامات موثر و راهی برای نمایش نوعی کارآمدی در بورورکراسی است که از فرط حجیم بودن و ناکارآمدی از انجام مسئولیتهای معمول خود نیز باز میماند. بی توجهی به روشهای تدریجی برای حل مسائل و نیز نادیده گرفتن مراحل پایلوت برای اجرای طرحها یکی دیگر از شاخصههای بوروکراسی دولت و نهادهای عمومی در ایران است. با این حال تجارب متعدد نشان میدهد که حل مسائل و معضلات پیچیده اجتماعی با صدور بخشنامهها و نمایش قاطعیت نه تنها ممکن نیست که معمولا دردی بر دردهای قبلی میافزاید و شرایط را دشوارتر از قبل میکند.
شعار سال، با اندکی تلخیص و اضافات برگرفته از پایگاه خبری - تحلیلی دیدارنیوز، کد خبر: ۶۳۳۳۷، تاریخ انتشار: ۲۶ خرداد ۱۳۹۹، www.didarnews.ir