شعار سال: حسن روحانی، رئیس جمهوری در آستانه هشت سالگی دولتش از یک گشایش اقتصادی در هفته آتی خبر داد. وی در جلسه هیات دولت با اشاره به جلسه اخیر سران قوا با یکدیگر گفت: در جلسه سران قوا، طرحی بحث شد و نظرات بسیار به هم نزدیک بود انشاءالله دوشنبه هفته آینده که ادامه جلسه خواهد بود، این طرح به نتیجه برسد و اگر به نتیجه برسد و اگر مقام معظم رهبری موافقت کند و ما اعلام کنیم، گشایشی از لحاظ اقتصادی در کشور به وجود خواهد آمد و دست دولت مقداری باز می‌شود.

پس از سخنان حسن روحانی، حسام‌الدین آشنا، مشاور رییس جمهوری، دقایقی پیش در توییتی به مردم پیشنهاد داد قبل از هر تصمیم اقتصادی یک هفته صبر کنند.

پس از این اظهارات گمانه‌زنی‌هایی مطرح شد که گشایش اقتصادی مد نظر حسن روحانی چیست؟ بر اساس شنیده‌ها گشایش اقتصادی مد نظر حسن روحانی، همان طرحی است که چندی پیش حسین مرعشی، سخنگوی حزب کارگزاران در دیدار تعدادی از فعالان سیاسی با روحانی به وی پیشنهاد داد.

ایده حسین مرعشی این بود که دولت با ارائه پته‌ نفتی، به قیت روز به مردم نفت بفروشد و به ازای آن سکه و دلارهای خانگی مردم را جمع‌آوری کند. تاریخ سررسید پته نیز ۳ ساله باشد. در واقع ۳ سال بعد به قیمت روز نفت در زمان سررسید، طلب خریداران پته، پرداخت شود.

اگر چه مشخص نیست که جزییات این طرح، همان پیشنهاد مرعشی باشد یا تغییر کرده است، اما گویا کلیات آن مورد پذیرش سران سه قوه قرار گرفته است و پس از تایید رهبری، حسن روحانی فردا آن را اعلام خواهدکرد.

در خصوص این ایده که در واقع همان قرارداد آتی یا معاملات آتی (Futures) نفت است، توجه به چند نکته ضروری است:

آیا تحریم‌ها لغو می‌شود؟
اگر چه هنوز جزییات فروش آتی نفت منتشر نشده است، اما زمان سررسید این قرارداد آتی، هر زمانی که باشد (مثلا دو یا سه سال دیگر) این پرسش مطرح می‌شود که آیا بنا بر این است که در منازعه کنونی ایران و آمریکا تحولی رخ دهد و توافقی حاصل شود که در سال‌های آتی امکان فروش نفت ایران در بازارهای جهانی ممکن شود؟ نفت در حال حاضر قیمت‌های پایین را تجربه می‌کند. بحران کرونا و کاهش مصرف در سراسر جهان، قیمت نفت را به حداقل ممکن رسانده است. قطعا با عبور از بحران کرونا و افزایش مصرف، رشد قیمت نفت در سال‌های آتی پیش‌بینی می‌شود. اما پرسش این است که اگر قیمت نفت در سال‌های آینده مثلا به ۶۰ دلار رسید، آیا ایران امکان فروش نفت را دارد که بتواند آنرا به قیمت روز بفروشد و پول افرادی که نفت را پیش خرید کرده‌اند، بپردازد؟

به نظر می‌رسد در پس ایده فروش آتی نفت، این فرض وجود دارد که منازعه کنونی با آمریکا و تحریم‌های اقتصادی ناشی از آن لااقل تا زمان سررسید این معامله آتی، حل و فصل خواهد شد و تحریم‌ها تا آن زمان باقی نیست و وضعیت فروش نفت ایران به روال سابق و عادی خود، باز خواهد گشت. در واقع این ایده، چنین سیگنالی به مردم می‌دهد. از این رو ضروری است در این خصوص برای خریداران، شفاف‌سازی صورت بگیرد و مشخص شود نفت در زمان سررسید، چگونه به قیمت روز، فروخته خواهد شد و پول این این معامله آتی، پرداخت می‌شود؟

آیا از اوراق پیش فروش نفت استقبال می‌شود؟
پیش فروش نفت یادآور اقدام دکتر مصدق در انتشار اوراق قرضه است. از این رو می‌توان گفت در تاریخ مسبوق به سابقه است. محمد مصدق نیز زمانی که در تحریم قرار گرفت برای جبران کسری بودجه، تصمیم گرفت از پس‌انداز مردم استفاده کند. او در پیامی که شامگاه شنبه سی ام آذرماه ۱۳۳۰ همزمان با شب یلدا از رادیو برای مردم فرستاد و فردای آن روز در روزنامه اطلاعات منتشر شد، خاطرنشان کرد: «با خرید برگ‌های قرضه ملی گذشته از این که در بهبود وضع مالی دولت کمک مؤثر می‌کند برای آتیه فرزندان خود نیز سرمایه و اندوخته‌ای فراهم سازید. پرداخت برگ‌های قرضه ملی و جایزه آن طبق قانون بیست و ششم مردادماه ۱۳۳۰ از طرف دولت تعهد شده است و کوپن‌های جایزه اوراق قرضه از ابتدای سال دوم در باجه‌های کلیه بانکها به حساب دولت قابل پرداخت می‌باشد و اصل قرضه را هم بعد از دو سال می‌توانند بابت هر نوع بدهی که به دولت داشته باشند از قبیل مالیات و حقوق گمرکی و سایر عوارض حساب کنند.»

بدون قیاس و شبیه‌سازی دولت‌های مصدق و حسن روحانی، اقدام هر دو دولت به نوعی تلاش برای تامین کسری بودجه از طریق دست پیدا کردن به پس انداز‌های مردمی است. در این خصوص یک نکته بسیار حائز اهمیت است و آن این که دولت محمد مصدق در سال ۱۳۳۰ در اوج محبوبیت و پشتیبانی مردم و احزاب سیاسی قرار داشت. امری که دولت دوم روحانی، فاقد آن است. واقعیت این است رویدادهایی مانند حوادث دی ماه ۹۶ ، گرانی بنزین و اعتراضات آبان ماه ۹۸ ، در کنار حجم گسترده اخبار مفاسد اقتصادی، دولت روحانی را در پایین‌ترین سطح مقبولیت و اعتماد عمومی قرار داده است و از این حیثت در نقطه مقابل دولت مصدق در سال ۱۳۳۰ قرار دارد. حسن روحانی در حال حاضر بر خلاف دولت مصدق، از حمایت احزاب سیاسی نیز برخودار نیست. احزاب اصلاح‌طلب از عملکرد روحانی دلخور هستند و شاید به جز حزب کارگزاران سازندگی (که مبدع طرح فروش آتی نفت نیز است) دیگر احزاب اصلاح طلب خود به منتقد حسن روحانی و دولت دوم او تبدیل شده‌اند.

حال پرسش این است که در غیاب اعتماد عمومی و پشتیبانی نخبگان و فعالان سیاسی، آیا از این طرح، استقبال خواهد شد؟

چند پرسش دیگر
در کنار موارد مطرح شده، چند پرسش دیگر نیز وجود دارد که ضروری است دولت توضیح بدهد:
۱. تاریخ سررسید پته نفتی چه زمانی است و این قرارداد آتی، چند ساله است؟ در عرف جهانی، قراردادهای آتی نفت، معمولا چند ماهه است و قرارداد آتی ۳ ساله رایج نیست. آیا بنا بر این است که طبق پیشنهاد آقای مرعشی زمان سررسید، ۳ ساله باشد یا کمتر است؟
۲. پیش خرید نفت توسط خریداران حتما باید به صورت ارزی باشد یا خریداران امکان خرید ریالی را نیز دارند؟
۳. در زمان سررسید، تسویه به چه صورت انجام می‌شود؟ به صورت دلاری؟ آیا به خریداران به قیمت روز نفت، دلار پرداخت می‌شود؟ یا معادل ریالی آن پرداخت خواهد شد؟ اگر معادل ریالی قیمت نفت در تاریخ سررسید پرداخت می‌شود، قیمت دلار بر چه اساس محاسبه خواهد شد؟ نرخ بانک مرکزی یا قیمت بازار؟
۴.تکلیف تحریم‌ها چه می‌شود؟ اگر در زمان سررسید، کشور همچنان در تحریم بود، طلب مردم چگونه پرداخت خواهد شد؟
۵. آیا اوراق پیش فروش نفت، قابل تنزیل کردن، پیش از سررسید است؟
۶. آیا این اوراق قابل خرید و فروش در بورس است؟ در صورتی که پاسخ آن مثبت است، پیامدهای آن بر بورس چیست؟

با توجه به جمیع جهات، به نظر می‌رسد، ایده فروش «پته نفتی» آخرین راهکار دولت برای عبور از تنگنای شدید مالی باشد. قطعا اگر به همه جوانب آن اندیشیده نشود، می‌تواند پیامدهای ناگواری به همراه داشته باشد و بیش از آن که گشایشی ایجاد کند، «پته دولت» را روی آب بریزد!

شعار سال، با اندکی تلخیص و اضافات برگرفته از پایگاه خبری تحلیلی دیدارنیوز، تاریخ انتشار: 17 مرداد 1399، کد خبر: 68112،  www.didarnews.ir