وقوع پدیده ریزگردها که از روز جمعه از بیابان‌های عراق و عربستان آغاز شده و با باد نسبتاً شدید به سمت ایران وزیدن گرفته همانگونه که انتظار می‌رفت بسیاری از استانهای مرزی و مرکزی ایران را هم فرا گرفت. ریزگردها آسمان اصفهان، کرمانشاه، ایلام، کردستان، بوشهر، خوزستان، کهگیلویه و بویراحمد، چهارمحال و بختیاری و مرکزی را هم غبارآلود کرده و روز گذشته مدارس برخی شهرهای کهگیلویه و بویراحمد از جمله گچساران و بهمئی را هم به تعطیلی کشاند.اما در گوشه شرقی کشور در سیستان با اینکه شدت غبار در روزهای شنبه و یکشنبه 18 برابر حد مجاز اعلام شد هیچ مدرسه و اداره ای تعطیل نشد مگر تعدادی از مدارس در هیرمند. در همین حال تلاش خبرنگار «ایران» برای گفت‌و‌گو با مدیرکل محیط زیست و استاندار سیستان و بلوچستان بی‌نتیجه ماند و احمدعلی کیخا، نماینده مردم زابل نیز پرسش خبرنگار «ایران» را به بهانه شرکت در جلسه بی‌پاسخ گذاشت. اما یکی از کارشناسان هواشناسی سیستان و بلوچستان گفت: توفان میزان غلظت ذرات معلق در هوای شمال استان (زابل، هیرمند، زهک، نیمروز و هامون) را در شبانه روز گذشته به 18 برابر حد مجاز و 6 برابر حد بحرانی رساند. علی ملاشاهی به ایرنا گفت: غلظت ذرات معلق در هوای منطقه سیستان واقع در شمال استان در این مدت 2 هزار و 780 میکرو گرم بر متر مکعب گزارش شده است و سرعت وزش باد در سیستان به 86 کیلومتر بر ساعت رسید که مشکلات زیادی را برای مردم منطقه به همراه داشت.

در همین حال بارانی زاده، رئیس اداره منابع طبیعی شهرستان هیرمند در گفت‌و‌گو با «ایران» در توصیف گرد و غبار شدید روز گذشته گفت: شرایط هوا در شهرستان ما از تمامی شهرستان‌های پنجگانه سیستان بحرانی‌تر است چون در بالادست هیرمند کانون‌های بحرانی زیادی واقع شده که نبود زراعت در اراضی کشاورزی رها شده، خشکسالی، بستر خشک و بی‌آب هامون و بیابان‌های افغانستان این وضعیت را تشدید کرده است اما با همه وخامت اوضاع امروز همه ادارات در شهرستان باز بودند. این مقام افزود: از مجموع 110 هزار هکتار وسعت اراضی شهرستان هیرمند حدود 70 درصد آن جز کانون‌های بحرانی است که نیازمند اقدامات بیابانزدایی است اما هنوز اعتبارات ما برای بیابانزدایی در سال جاری در سطح ملی و استانی تخصیص نیافته است.

* واکنش سازمان مدیریت بحران به ریزگردها

همزمان با وقوع گرد و خاک شدید در تقریباً نیمی از گستره کشور، معاون وزیر کشور و رئیس سازمان مدیریت بحران نیز در حاشیه دومین روز از هفتمین کنفرانس بین‌المللی مدیریت یکپارچه ریسک در اصفهان گفت: 80 درصد ریزگردها منشأ خارجی دارد و با توجه به وسعت کار و محدودیت‌های مالی دولت نمی‌توان انتظار داشت این مشکل در زمان کوتاهی حل شود. به گفته اسماعیل نجار تلاش‌های گسترده بین‌المللی صورت گرفته است تا این کشورها وادار به کنترل ریزگردها شوند و امید است با کمک مجامع بین‌المللی مقداری از این مشکلات حل شود.

* توفان سیستان منشأ داخلی و خارجی دارد

رضا بیانی مدیرکل دفتر مهندسی سازمان جنگل‌ها و مراتع کشور نیز در توصیف تصاویر ماهواره‌ای روز گذشته به «ایران» گفت: تصاویر ماهواره‌ای لندست نشان می‌دهد که گرد و غبار شدید روز یکشنبه در خوزستان و بوشهر با منشأ عربستان بوده که بیشترین شدت آن در جزیره خارک، ماهشهر و اهواز است اما منشأ گرد و خاک استان‌های غربی کشور از سمت بصره، موصل و ناصریه عراق بوده است. او تأکید می‌کند: روز گذشته در منطقه سیستان هم شاهد گرد و غبار بسیار شدیدی بودیم و تصاویر ماهواره‌ای نشان می‌دهد منشأ غبارهای زابل و زهک و هیرمند از سمت استان نیمروز در افغانستان است در همین حال توده‌ای از غبار هم از غرب پاکستان به سمت شهرستان سراوان حرکت کرده که در حال انتقال به سمت زاهدان است. بیانی با اشاره به داده‌های ماهواره‌ای می‌گوید: به جز کانون‌های ریزگرد خارجی که عامل بروز ریزگردهای سیستان بوده کانون‌های داخلی‌مان هم در دو سه روز گذشته باعث بروز ریزگرد شده به ویژه در محدوده دریاچه‌های خشک شده هامون و جازموریان و شرق استان کرمان در محدوده کویر شهداد و همچنین یک ریزگرد محلی هم در جنوب تربت جام و تایباد در خراسان داریم که با ورود توده غبار وارده از مرز افغانستان در هم آمیخته است.

* از کانون‌های ریزگرد داخلی غافل نشویم

نماینده شبکه تشکل‌های زیست محیطی استان خوزستان در گفت‌و‌گو با «ایران» با بحرانی توصیف کردن هوای خوزستان در روزهای اخیر می‌گوید: 10 سال است که شاهد وقوع ریزگردها در خوزستان هستیم اما در سال‌های اخیر به دلیل اینکه کانون‌های بحران داخلی احیا نشدند و شاهد افزایش سدسازی و محدود‌سازی حقابه تالاب‌ها و کاهش رطوبت سطحی به ویژه در هورالعظیم بودیم گاهی در برخی مواقع ریزگردها تشدید هم شده است.

هژیر کیانی افزود: متأسفانه ما تشکل‌های مردم نهاد غیر دولتی هیچگاه دسترسی به اطلاعات درست نداریم و هر چه می‌دانیم همان‌هایی است که دولتی‌ها می‌گویند؛ مثلاً می‌گویند منشأ ریزگردها خارجی است و ما باید بپذیریم. حتی در مورد کانون‌های بحرانی خارج از ایران هم باز اطلاعات ما محدود به همان چیزهایی است که دولتی‌ها می‌گویند ولی معتقدیم اگر وزارتخانه نیرو بپذیرد که حقابه تالاب‌ها را تأمین کند حداقل کانون‌های تولید ریزگرد داخلی تا حدی تثبیت و کنترل می‌شود.

او می‌افزاید: خوشبختانه رویکرد دولت یازدهم در بحث ریزگردها از ناحیه خانم ابتکار و آقای ظریف خوب بوده اما باید بپذیریم که صرفاً تغییر رویکرد کافی نیست و باید برای کنترل مناطق بیابانی در خارج از ایران همگرایی بیشتر و البته برنامه جامع عملیاتی داشته باشیم. برای همین نباید چون منشأ عمده ریزگردهای خوزستان خارج از ایران است از کانون‌های داخلی غفلت کنیم. اگر در بیرون از کشور بهانه زیاد است اما حداقل کانون‌های داخلی را که می‌توانیم کنترل و تثبیت کنیم. این فعال محیط زیست خاطرنشان می‌کند: ریزگردهایی که امروز ما در خوزستان شاهد آن هستیم نتیجه چند دهه سدسازی در ایران و عراق و به ویژه ترکیه است که منطقه میانرودان را به بیابان تبدیل کرده و این نتیجه همان «هجوم توسعه» یا به عبارتی «جعل توسعه» در بخش مدیریت منابع آب است که مسبب اصلی بحران امروز است.

با اندکی اضافات و تلخیص برگرفته از روزنامه ایران، صفحه 4، تاریخ انتشار: دوشنبه 12 مهر 1395، شماره: 6326.