شعار سال: برنامه شب‌های هنر در شب گذشته، میزبان اختتامیه سیزدهمین دوره جایزه جلال بود. به علت شیوع بیماری کرونا این اختتامیه به صورت زنده از شبکه چهار سیما به روی آنتن رفت. در این نشست مسئولان اجرایی و علمی این جایزه به صحبت درباره این جایزه پرداختند و در آخر نیز برگزیدگان این دوره معرفی شدند.

جواد مولانیا، مجری برنامه سخنان خود را با خواندن شعری در مدح جلال آل‌احمد از مهدی اخوان ثالث آغاز کرد و بعد از آن نیز به پای گزارشی از محفل شعرخوانی دانشگاه صدا و سیما نشستیم. شاعرانی مانند میلاد عرفان‌پور، محمدحسین ملکیان و محمد توکلی در این برنامه به خواندن شعر پرداختند.

در قسمت اول این برنامه محمدرضا شرفی خبوشان میزبان دکتر محسن جوادی، معاون امور فرهنگی وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی بود. محمدرضا شرفی خبوشان در آغاز سخنانش به اهمیت جایزه ادبی جلال اشاره کرد و گفت: «جایزه جلال مهم‌ترین جایزه ادبی کشور است که زمینه‌های مهمی را موردتوجه قرار داده است که شامل بعد روایت است. جایزه‌ای با این ابعاد نیازمند توجه همگان است. ما انتظار داریم که جامعه کتابخوان و نویسندگان و دست‌اندرکاران نشر به این جایزه توجه بیشتری کنند تا بتوان این جایزه را فراگیر کرد و به اهداف خودش رساند.»

زبان یک امر پویا است
محسن جوادی نیز هدف اصلی این جایزه را ارتقای زبان و ادبیات ملی و ایرانی دانست. او با اشاره به این مسئله گفت: «این ارتقا شکل‌های مختلفی دارد و هرکاری می‌تواند گامی در این راه باشد. آنچه بر عهده جایزه ادبی جلال گذاشته‌اند، تقدیر از مولفان پیشرو و شاخص است. برای رسیدن به این هدف ابزارهای متعددی نیاز است که جایزه جلال تنها یکی از آن‌ها است. درباره ارتقای زبان باید گفت زبان یک امر پویا است و رشد آن نیز به عوامل متعدد بستگی دارد و جایزه جلال می‌تواند یکی از مهم‌ترین این عوامل باشد. ارتقای ادبیات ملی و ایرانی نیز منوط به پرداخت درست به مسائل مختلف اجتماع است.»

خبوشان با طرح پرسش «خوانده شدن آثار منتخب جایزه جلال باید یکی از اهداف اصلی باشد. آیا برنده شدن این جایزه باعث بیشتر دیده شدن این آثار شده است» بحث را ادامه داد.

ظرفیت‌سازی مناسبی برای جایزه جلال نکرده‌ایم
جوادی در جواب گفت: «آنچه مطلوب ما باشد، خیر. اما این جایزه باعث فروش بیشتر این کتاب‌ها شده است. بسیاری از این نویسندگان توانسته‌اند آثارشان را در جوامع بین‌المللی مطرح کنند. متأسفانه ما ظرفیت‌سازی مناسبی برای این جایزه نکردیم. برگزیده شدن در این جشنواره باید اعتبار بیشتری برای نویسنده ایجاد می‌کرد تا بتوان آثار بهتری پدید آورد. البته باید گفت جایزه جلال یک جایزه ملی است و تمام تشکل‌های علمی و ادبی باید کمکی برای پیشرفت این جایزه باشند.»

جایزه جلال دعوت به خواندن است
خبوشان جایزه جلال را نوعی دعوت به خواندن دانست و محسن جوادی گفت: «یکی از بهترین شیوه‌های گسترش و نمود جایزه جلال نقد است. باید فضایی ایجاد شود تا بتوان نقدهایی بر آثار برگزیده نوشت تا هم این آثار خوانده شود و هم نویسنده بتواند متوجه نقاط ضعف و قوت خود شود.»

خبوشان نیز بحث را به سوی نحوه اعتباربخشی جایزه سوق داد و جوادی در جواب گفت: «بخشی از اعتبار مربوط به کتاب است. بخش دیگر مربوط به انتخاب‌کنندگان و داوران است. ما در جایزه جلال تلاش می‌کنیم تا با تشکیل یک هیئت علمی معتبر بتوانیم اعتبار قابل‌قبولی به آثار منتخب ببخشیم. این هیئت علمی از استادان صاحب‌نام ادبیات هستند و برخی از آنان در گذشته همین جایزه را دریافت کرده‌اند.»


برندگان کتاب سال برندگان جایزه جلال هستند
جوادی مطرح کرد: «ما تلاش کردیم جدای از جنبه نقدی جایزه این مسئله را نیز برای نویسندگان فراهم کنیم و در حال حاضر برندگان جایزه جلال برندگان کتاب سال هم هستند و لوح تقدیر خود را از دست رئیس‌جمهور دریافت می‌کنند.»

ضرورت وجود جایزه‌های متعدد
جوادی درباره امکان و ضرورت ایجاد جشنواره‌ها و جوایز مختلف گفت: «هیچ جایزه‌ای جای دیگری را تنگ نمی‌کند. من موافق این مسئله‌ام، اما باید برخی از آنان به عنوان جوایز اصلی شناخته شوند. البته تعدد این جوایز نباید باعث بی‌‌ارزش شدن چنین رویدادهایی شود. شناسنامه این جایزه نیز باید مشخص باشد. یعنی داوران باید برای مخاطب شناخته‌شده باشد تا خریدار کتاب بتواند با دیدگاه آن هیئت علمی برای انتخاب آن کتاب آشنا شود. یکی از بخش‌های جانبی این دوره از جایزه جلال ادبیات دفاع مقدس است و امیدوارم این نوع ادبی نیز جایگاه خود را در جامعه پیدا کند.»

بعد از این گفت‌گو بخشی از مستند جلال در اورازان پخش شد.
بهروز جلالی، دبیر اجرایی این برنامه نیز مهمان شب‌های هنر بود. او درباره‌ زمینه‌های قانونی و چگونگی انتخاب داوران جایزه ادبی جلال صحبت کرد و گفت: «این جشنواره مصوبه شورای عالی انقلاب فرهنگی را دارد. این جایزه در همان شورا هیئت امنایی دارد که رئیس این هیئت وزیر فرهنگ و ارشاد اسلامی است. هئیت امنا هیئت علمی جایزه را انتخاب می‌کنند که به دست وزیر منصوب می‌شوند. این هیئت داوران را مشخص می‌کند. آثاری که در سال گذشته به زبان فارسی در ایران منتشر شده است و به دبیرخانه فرستاده شده است در زمینه‌ها و گروه‌های مختلف بررسی می‌شوند. کتاب‌ها در شهریور ماه پایش شدند و کتاب‌های نهایی انتخاب شد. این کتاب‌ها از اوایل مهرماه در اختیار داوران قرار گرفت و بعد از بررسی آثار، کتاب‌های برگزیده معرفی شدند.»

لالی در ادامه به تعداد آثار دریافت‌شده اشاره کرد و گفت: «موضوع آمار آثار امسال با سال گذشته تفاوت‌هایی داشت. ما نگران بودیم که با توجه به شیوع ویروس کرونا نتوانیم آثار را در اختیار داشته باشیم. اما با همکاری ناشران توانستیم این مهم را به سرانجام برسانیم. در بخش داستان بلند و رمان 820 اثر، در بخش داستان کوتاه 342 اثر، در نقد ادبی 76 اثر و در بخش مستندنگاری 474 اثر به دبیرخانه سیزدهمین دوره این جایزه رسیده است.»

در این بخش اعضای هیئت علمی سیزهمین دوره جایزه ادبی جلال معرفی شدند و ابراهیم حسن بیگی (دبیر علمی)، مرتضی سرهنگی، محمدرضا بایرامی، مریم مشرف‌الملک، مصطفی جمشیدی، ابوالفضل حری، حمید حسام، علی چنگیزی و محمدرضا شرفی خبوشان اعضای آن بودند.

ابراهیم حسن بیگی مهمان این بخش از برنامه بود. او در آغاز سخنانش به معرفی نامزدها و داوران بخش داستان بلند و رمان و داستان کوتاه پرداخت. او اشاره کرد: «داوران بخش داستان بلند و رمان سعدی تشکری، جواد افخمی، علی چنگیزی هستند. نامزدهای این بخش نیز اوراد نیمروز نوشته منصور علی‌مرادی از نشر نیماژ، با اعمال شاقه اثر محمد حنیف از نشر نیستان، خیال‌باز به قلم احمد حسن‌زاده از نشر نون نامزدهای این بخش‌اند و اثر شایسته تقدیر این بخش اوراد نیمروز نوشته منصور علی‌مرادی از نشر نیماژ است.»

بعد از اعلام اثر شایسته تقدیر پیام نویسنده نیز پخش شد. نویسنده این اثر اعلام کرد این رمان داستان زندگانی مردم کویر است.

او در ادامه به معرفی داوران بخش داستان کوتاه پرداخت و گفت: «داوران این بخش، راضیه تجار، داریوش عابدی و عبدالمجید نجفی هستند و متأسفانه آثاری که در این بخش به دست ما رسید، هیچ‌کدام دارای ویژگی‌های کیفی و فنی داستان‌ کوتاه نبودند و در این بخش هیچ برگزیده‌ای وجود ندارد. امیدوارم در سال‌های آینده شاهد ارتقای سطح این داستان‌ها شویم.»

در پایان صحبت‌های حسن‌بیگی مستندی درباره روند اجرایی جازه جلال آل‌احمد پخش شد. در این مستند اعلام شد به مناسبت چهلمین سالگرد دفاع مقدس، بخش ویژه‌ای برای تقدیر از آثار نوشته‌شده در این حوزه در نظر گرفته شده است. داوران این بخش فعالان و خبرنگاران رسانه در حوزه کتاب و ادبیات بودند. از خبرگزاری‌ها درخواست شد تا نماینده‌های خود را به دبیرخانه معرفی کنند. بر اساس تصمیم این داوران دوازده نویسنده و مستندنگار در حوزه دفاع مقدس معرفی شدند. محمدرضا بایرامی، احمد دهقان، مجید قیصری، حبیب احمدزاده، داود امیریان، قاسم‌علی فراست، داود غفارزادگان، گل‌علی بابایی، حمید حسام، اکبر صحرایی، علی موذنی و رحیم مخدومی برگزیدگان این بخش ویژه بودند. دوره آموزشی جایزه ادبی که به رسم هرساله در طول اجرای جایزه ادبی جلال آل‌احمد برگزار می‌شد، امسال در فضای مجازی برگزار شد.

مسائل جایزه ادبی جلال
علیرضا بهرامی مجری این برنامه به طرح مسائلی چالشی درباره این جایزه پرداخت و گفت: «یکی از مسائلی که در اجرای این جایزه ادبی وجود دارد، این است که در گذشته در دل جایزه کتاب سال برگزار می‌‌شد. از دوره هفتم این جایزه به بنیاد شعر و ادبیات داستانی منتقل شد و برنده جایزه ادبی جلال به عنوان جایزه کتاب سال نیز معرفی شد. باید دید این کار چه مزیتی داشت؟ مسئله دوم اینکه در دوره‌های اخیر ناشران و مولفان باید کتاب‌های خود را برای دبیرخانه بفرستند. اگر ناشری اثرش را به دبیرخانه نفرستد، وظیفه دبیرخانه چیست؟ و اینکه چه اقداماتی برای جهانی شدن این جایزه در نظر گرفته شده است؟»

جلالی در پاسخ به این سوالات گفت: «دلیل تجمیع این دو جایزه این بود که دلیلی نداشت چند جایزه‌ای که از سوی یک معاونت فرهنگی اهدا می‌شد، دارای منتخب‌های متفاوت در بخش داستان باشند. به همین دلیل است که دبیر کتاب سال دبیر جایزه جلال هم بود. درباره جمع‌آوری کتاب‌ها هم باید بگویم مرحله تجمیع آثار جایزه جلال از چند محور انجام می‌شود. یکی از آن‌ها استعلام از خانه کتاب و ادبیات ایران است. یعنی علاوه بر آثاری که از سوی ناشران و مولفان به دست ما می‌رسد، آن فهرست نیز دردسترس است و هیچ اثری از چشم ما دور نمی‌ماند. هر کتابی که از سوی ناشران فرستاده نشود، توسط دبیرخانه خریداری می‌شود. درباره سوال آخر هم باید بگویم این جایزه آیین‌نامه‌ای دارد و اجرایی شدن این آیین‌نامه در حوزه جهانی شدن نیاز به کار اجرایی بسیاری دارد که ما در حال انجام آن هستیم.»

در ادامه نیز بحث‌هایی برای ارتقای هدایای این جایزه ادبی درگرفت.
در این بخش از برنامه داوران بخش نقد ادبی جایزه ادبی جلال معرفی شدند. محمدرضا سنگری، حمیدرضا شعیری و کامران پارسی‌نژاد داوران این بخش بودند.

نامزدهای این بخش نیز شامل کتاب‌های اسطوره‌کاوی عشق در فرهنگ ایرانی به قلم بهمن‌نامور مطلق از نشر سخن، تاریخ بدن در ادبیات نوشته مهدی زرقانی از نشر سخن و حماسه مسیب‌نامه به تصحیح میلاد جعفرپور از انتشارات دکتر محمود افشار با همکاری نشر سخن، روایت‌شناسی درام به قلم پرستو محبی از نشر جام زرین و فسلفه داستان داستان به قلم احمد شاکری از پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه اسلامی بود و اثر شایسته تقدیر این بخش کتاب تاریخ بدن در ادبیات نوشته مهدی زرقانی بود. کتاب روایت‌شناسی درام از پرستو محبی نیز به عنوان اثر تجلیل‌شده معرفی شد.

در آخر نیز برگزیده‌های بخش مستندنگاری اعلام شدند. برگزیده این بخش توسط مرتضی سرهنگی اعلام شد. داوران این بخش مصطفی رحیمی، گل‌علی بابایی، سعید علامیان بودند.

نامزدهای این بخش از ری تا شام، به قلم علی مژدهی از مرکز اسناد و تحقیقات دفاع مقدس، از شریف تا لس‌آنجلس به قلم پرویز سعادتی از نشر سوره مهر، ده-هشتاد، به قلم میثم امیری، فرکانس هزار و صد و شصت به قلم فضل‌الله صابری از نشر سوره مهر. قدر مطلق یک توطئه به قلم شاداب عسکری و اسماعیل قمریان از مرکز اسناد انقلاب اسلامی، گوهر صبر به قلم طیبه پازوکی از نشر سوره مهر، مظلوم میهن محبوبم به قلم سیروس شمیسا از انتشارات شفاف بود.

این جایزه به طور مشترک به دو کتاب فرکانس هزار و صد و شصت و کتاب گوهر صبر داده شد. کتاب از ری تا شام نیز در این بخش تجلیل شد.

شعار سال، با اندکی تلخیص و اضافات برگرفته از خبرگزاری ایبنا، تاریخ انتشار: 16 دی 1399، کد خبر: 4956563،  www.ibna.ir