شعار سال: در آستانه انتخابات ریاست جمهوری ۱۴۰۰ زمزمه­‌های محدودیت و فیلترینگ فضای مجازی این بار از سوی برخی نمایندگان مجلس جوان و انقلابی به گوش می­‌رسد و موجی از نگرانی­‌ها را موجب شده است.

پیش از پرداختن به ضرر‌ها و پیامد‌های منفی محدودیت بیشتر فضای مجازی، بد نیست بدانیم از نظر ارتباطی و فنی، شبکه­‌های اجتماعی با پیام‌رسان­‌های آنلاین متفاوت‌اند و تلگرام، واتساپ و وایبر و نظایرآن بیشتر «پیامرسان» هستند؛ چنانچه فیس‌بوک پیامرسان نیست و در رده «شبکه­‌های اجتماعی» قرار می­‌گیرد.

برای ورود به بحث اصلی لازم است درنگی داشته باشیم به استدلال جدید دو تن از نمایندگان مجلس شورای اسلامی از جمله مجتبی رضاخواه نماینده تهران که گفته «باید پهنای باند را برای شبکه­‌های اجتماعی خارجی (مانند اینستاگرام) محدود کنیم» از جمله برای تقویت و حمایت از شبکه‌های اجتماعی داخلی!

تجربه فیلترینگ تلگرام که همراه بود با تبلیغات پرحجم برای استفاده از پیام‌رسان­‌های داخلی نشان داد این روش­‌ها نه تغییر محسوسی در استفاده مردم از پیام‌رسان­‌های آنلاین داخلی و نه شبکه­‌های اجتماعی مشابه ایجاد کرد؛ نه باعث کاهش کاربران تلگرام شد.

اکنون بعد از گذشت ۲ سال و ۸ ماه از بستن تلگرام، جدیدترین آمار‌ها نشان می­‌دهد، ایرانی­ان با حدود ۴۷ میلیون کاربر همچنان بیشترین استفاده‌کنندگان از تلگرام (البته با فیلترشکن) هستند و نه تنها به سوی پیام‌رسان‌های داخلی­‌ها نرفتند بلکه همین تعداد کابر، پیامرسان خارجی واتساپ را نیز به فهرست پراستفاده­‌ترین نرم‌افزار‌های موبایلی خود افزوده‌اند؛ تجربه‌ای که در ماجرای کوچ بزرگ از وایبر به تلگرام تکرار شده بود!

راه حمایت از پیام‌رسان­‌ها وشبکه‌های اجتماعی داخلی، بستن و محدود کردن پهنای باند و اعمال روش‌های بی‌نتیجه قبلی نیست؛ اگر مردم به نرم‌افزار‌های داخلی اقبال چندانی ندارند، دلایل کاملا مشخص و بعضا موجهی دارند که لازم است نمایندگانشان در مجلس بیش از بقیه به آن توجه کنند.

در همین زمینه نماینده دیگری استدلال کرده، بازبودن اینستاگرام در حالی که تلگرام بسته است، کاملا اشتباه است!
البته طرح فیلترینگ اینستاگرام در ابتدای شروع به کار مجلس یازدهم، در اول تیرماه امسال در زمان حضور محمد جواد آذری جهرمی وزیر ارتبطات و فناوری اطلاعات در مجلس برای دادن گزارش عملکرد و برنامه‌های آینده این وزارتخانه به نمایندگان نیز با شدت بیشتری مطرح شده بود.

همان زمان برخی از نمایندگان در صحن مجلس با فریاد‌های بلند که «نیمی از ترافیک کشور را به اینستاگرام داده‌اید» و «اینستاگرام قتلگاه اعتقادات جوانان ما شده است» و ... به شدت به وزیر توپیدند که چرا مخالف چنین محدودیت‌ها و بستن شبکه‌های اجتماعی است.

یک روز بعد (دوم تیرماه)، «حسن نوروزی» نماینده رباط‌کریم در مجلس با اشاره به احتمال فیلتر اینستاگرام توسط مجلس یازدهم به برنا گفته بود، خدا کند این اتفاق افتد. فضای باز اینستاگرام و تلگرام تهدید برای جوانان است و این برای نظام شکنندگی دارد. کمیسیون حقوقی شکل گیرد به جد دنبال فیلتر اینستاگرام خواهیم بود.

وزیر ارتباطات همان روزِ حضور در مجلس، پس از مطرح شدن انتقاد‌های شدید و تخریبی علیه خود و وزارتخانه متبوعش از سوی نمایندگان، در بحث اینستاگرام گفت: دلیل انحصار و توجه مردم به این شبکه اجتماعی، فیلتر شدن دیگر شبکه‌های اجتماعی و پیام‌رسان بوده است.

«اینستاگرام با سیاست‌های ما به قطب تبدیل شده، چون پلتفرم‌های دیگر را بسته‌ایم. اگر اینستاگرام صفحه سردار دل‌های ما را می‌بندد طبیعی است آن‌ها دولت تروریستی هستند و تروریست‌هایی در کت و شلوارند؛ در این موضوع شکی نداریم، اما اگر سردار ما را در بغداد به شهادت رساندند ما بغداد را خالی می‌کنیم؟ آیا عرصه رسانه بین‌المللی و حضور جریان‌ساز مورد تاکید رهبری را نباید ببینیم؟ کسی موافق بی‌دینی نیست، اما شما به عنوان نماینده با مخاطب‌تان چطور ارتباط برقرار می‌کنید؟»

بی‌توجهی به پیامد‌های اقدامات گذشته

ارزیابی میزان قوت و بنیان استدلال‌های موافقان محدودیت و بستن شبکه‌های اجتماعی را به مخاطبان می­‌سپاریم، فقط اینکه به نظر می­‌رسد صاحبان این استدلال‌ها نه تنها توجهی به تجربه شکست خورده­ بستن تلگرام نداشته، بلکه از پیامد‌ها و زیان‌های بستن اینستاگرام حداقل از منظر معیشت و کسب‌وکار مردم نیز بی‌توجه‌اند.

در شرایط دشوار تحریم و کرونا، شمار بالایی از کسب‌وکار‌های خانگی و غیرخانگی در بستر اینستاگرام و واتساپ انجام می­‌شود و هرگونه محدودیت در این دو ابزار ضربه دیگری بر معیشت مردم عادی و اقتصاد کشور است.

اگرچه آمار دقیقی از تعداد کاربران «اقتصادی و معیشتی» اینستاگرام و واتس‌آپ در دست نیست، اما برآورد‌ها نشان می­‌دهد هزاران خانواده از این راه کسب درآمد دارند و در این وانفسای مشکلات اقتصادی، حداقلی از درآمد را کسب می­‌کنند.

از نمایندگانی که با شعار بهبود معیشت و اقتصاد وارد خانه ملت شدند، انتظار می­‌رود به جای طرح مباحث اضطراب‌زا و خطای «آزمودن آزموده»، به فکر طرح­‌ها و لوایح کارگشا باشند.

از سوی دیگر ماجرای کرونا و مصائب‌اش نشان داد رشد و گسترش زیرساخت­‌های ارتباطی و پهنای باند اینترنتی تا چه اندازه در شرایط محدودیت و قرنطینه کارگشا بوده است؛ همین افرادی که مدام بر بستن و محدود کردن شبکه اینترنت کشور اصرار دارند، از عدم دسترسی همه مردم به ابزار ناگزیر وب در شرایط کنونی گلایه‌مند­اند.

اگر نبود پایمردی دولت یازدهم و دوازدهم در جهت رشد کمی و کیفی اینترنت، اکنون میلیون‌ها دانش‌آموز و دانشجو نمی­‌توانستند در فضای خانه، به آموزش­‌های آنلاین دسترسی داشته باشند و مصیبت کرونا دامنگیر این وجه از زندگی مردم هم شده بود؛ چنانچه شهریورماه امسال رئیس جمهوری در نشستی با مدیران ارشد رسانه‌ها، یکی از دستاورد‌های بزرگ دولت تدبیر و امید را «۳۳ برابر شدن توانمندی کشور در استفاده از شبکه اینترنت» بیان که همه می­‌دانیم حاصل ۷ سال و نیم تلاش و سیاستگذاری درست، با وجود همه مخالفت­‌ها و سنگ‌اندازی­‌ها بوده است.

استفاده نادرست معدود افراد و کاربران شبکه­‌های اجتماعی و پیام‌رسان­‌های آنلاین، مجوزی منطقی برای قطع یا محدودیت کلی و پاک کردن صورت مساله نیست؛ نگاهی گذرا به فضای مجازی حاکی از حجم بسیار بزرگی از کاربری سودمند، هدفمند، مفید و کارگشا در زمینه‌های اقتصادی، اطلاع‌رسانی، ارتباطی و حتی روان‌شناختی است و هرگز نباید آن را به بهانه برخی مضرات و سوءاستفاده­‌ها محدود کرد.

استفاده نادرست معدود افراد و کاربران شبکه­‌های اجتماعی و پیام‌رسان­‌های آنلاین، مجوزی منطقی برای قطع یا محدودیت کلی و پاک کردن صورت مساله نیست؛ نگاهی گذرا به فضای مجازی حاکی از حجم بسیار بزرگی از کاربری سودمند، هدفمند، مفید و کارگشا در زمینه‌های اقتصادی، اطلاع‌رسانی، ارتباطی و حتی روان‌شناختی است و هرگز نباید آن را به بهانه برخی مضرات و سوءاستفاده­‌ها محدودکرد.

جامعه آماری میلیونی کشور که به درستی از فضای مجازی و اینترنت در جهت کسب‌وکار، دولت الکترونیک و خدمات از راه دور، ارتباطات خانوادگی، کاهش رفت‌وآمد، آموزش رسمی و غیر رسمی و صد‌ها استفاده مفید دیگر می­‌کنند، نباید قربانی معدود کاربرانی شوند که در هر جامعه­‌ای وجود دارند.

فراموش نکنیم در سه دهه اخیر حداقل دو تجربه ناموفق در زمینه وسایل ارتباطی داشته­‌ایم که درس­‌آموز است؛ یکی ویدئو و دیگری ماهواره؛ برخورد سخت افزاری و تنبیهی در این دو نمونه چنان نتیجه عکس داد که اکنون پس از سال‌ها، هیچ کس حاضر به دفاع از آن روش­‌ها و تدابیر بی‌فایده و هزینه­‌زا نیست.
تجربه ویدئو، ماهواره، فیس‌بوک، توئیتر و این آخری، تلگرام را تکرار نکنیم و از آن درس بگیریم؛ بدون اینکه بر شدت استرس و نارضایتی کاربران کنونی اینترنت بیفزاییم.

شعار سال، با اندکی تلخیص و اضافات، برگرفته از ایرناپلاس، تاریخ انتشار: ۱۷ دی ۱۳۹۹، کد خبر: ۸۴۱۷۵۲۹۶، plus.irna.ir