شعار سال : اختلالات رفتاری و آسیب های اجتماعی با هم ارتباطی دوجانبه دارند، به طوری که گاه ریشه برخی از اختلالات رفتاری کودکان و نوجوانان، وجود آسیب های اجتماعی نظیر فقر، بیکاری، اعتیاد و ... در خانواده شان است و گاه اختلالات رفتاری در کودکان و نوجوانان زمینه ساز بروز آسیب های اجتماعی در سنین بالاتر می باشد. به طوری که مطالعات نشان داده تقریباً از هر 5 کودک و نوجوان 1 نفر در مقطعی  از کودکی اش، صرف نظر از محل و چگونگی زندگی ‏اش مبتلا به یک اختلال رفتاری - هیجانی می شود. از هر 10 کودک مبتلا به اختلالات رفتاری، فقط 2 نفر خدمات درمانی دریافت می کنند و از آن دو نفر فقط یک نفرشان درمان می شود.

چنان که ملاحظه می شود اختلالات رفتاری از سنین کودکی شروع می شوند و در صورت عدم دریافت درمان مناسب می تواند آسیب های اجتماعی متعددی را موجب شود، شناسایی درست و ارائه خدمات درمانی مناسب عامل بسیار مهمی در کاهش میزان این اختلالات و آسیب های منبعث از آنها دارد. پیامدهای اختلالات رفتاری شامل طرد شدن از جامعه و جرم و بزهکاری، مشکلات خانوادگی، شکست تحصیلی، خشونت و پرخاشگری، انواع اعتیاد و مشکلات بین فردی است. جرائم مهم نوجوانان شامل جرائم مستوجب تعزیر، ضرب و شتم عمدی، صدمه بدنی و غیر عمدی، توهین به اشخاص عادی، تهدید، تخریب اموال عمومی و خصوصی، نگهداری و مالکیت مواد مخدر و خیانت در امانت است. جرائم مجازی به منظور کسب منافع مادی، مسائل ضد اخلاقی، تسویه حساب فردی و افتخار به توانایی خود در انجام این اعمال و اذعان به سرگرمی از طریق انجام این اعمال می باشد.  

 آسیب شناسی  اجتماعی  ( social-pathology ) مفهوم جدیدی است که از علوم زیستی گرفته شده و مبتنی بر تشابهی است که دانشمندان بین بیماری های عضوی و آسیب های اجتماعی (کجرویها) قائل می شوند. واژه آسیب شناسی از دیدگاه پزشکی به فرایند ریشه یابی بیماری ها گفته می شود. به طور مثال وقتی در بدن بیمار کیست مشاهده می شود، متخصصین امور پزشکی پس از عمل جراحی و برداشتن کیست آن را به قسمت پاتولوژی می دهند تا علت به وجود آمدن آن را بررسی نمایند و از پیدایش کیست های بعدی پیشگیری کنند. بنابراین در آسیب شناسی اجتماعی نیز جامعه شناسان در صدد بررسی علل به وجود آمدن آسیب های اجتماعی هستند، تا به نحو متناسبی از شیوع آنها جلوگیری نمایند. 

آسیب اجتماعی به هر نوع عمل فردی یا جمعی اطلاق می شود که با چارچوب اصول اخلاقی و قواعد عام عمل جمعی رسمی و غیر رسمی جامعه در تعارض است و در نتیجه از نظر قانون، عرف یا اخلاق جمعی جامعه یا نوعی کجروی به حساب می آید و یا ریشه سایر کجروی های اجتماعی است. در واقع آسیب شناسی اجتماعی، مطالعه ناهنجاری ها و نابسامانی های اجتماعی نظیر  بیکاری ، فقر، اعتیاد ، خود کشی ، روسپیگیری ، رشوه خواری ، ولگردی، زورگیری ، گدایی و ... همراه با علل و شیوه های پیشگیری و درمان آنها و نیز شرایط بیمار گونه اجتماعی است.

در مورد راهکارهای اصلاح و بهبود آسیب های اجتماعی هم نظرگاه های مختلفی وجود دارد. عده ای روش انکار و پرده پوشی را تجویز می کنند و عده ای دیگر به روش های پلیسی و سرکوب اعتقاد دارند. جوامعی هم وجود دارند که به این مسائل نگرشی علمی و منطقی دارند و سعی می کنند با قبول وجود این آسیب ها، علت آن ها را با استفاده از روش های علمی بشناسند و برای حذف یا به حداقل رساندن آنها از روش های منطقی سود ببرند .

در جوامع مدرن امروز تمایل بر این است که این سیاست ها هرچه بیشتر توسط نهاد آموزش و پرورش و نهاد خانواده به جامعه تزریق شده و نهاد سیاست حداقل دخالت را در این امور داشته باشد.

باید توجه داشت الزاماَ ارائه طرح خوب و کارآمد نمی تواند تضمین کننده موفقیت آمیز بودن آن باشد، باید ابتدا با روش های مختلف طرح را برای مجریان و مخاطبان آن شناساند. عدم شناخت کافی معلمان و عوامل اداری آموزش و پرورش باعث می شود آنها در اجرای طرح مشارکت کافی نداشته باشند و این امر باعث عقیم ماندن طرح و شکست آن می شود. علاوه بر این باور مسئولان آموزش و پرورش اعم از عوامل وزارتی، مدیران کل استان ها و ... به لزوم مقابله با آسیب های اجتماعی و کارایی طرح در کاهش آسیب های اجتماعی و همکاری آنها در تخصیص اعتبارات کافی و امکانات لازم برای اجرای طرح می تواند به اجرایی شدن آن کمک کند. شکست طرح باعث می شود، مسئولین امر در کارآیی آن تردید پیدا کرده و برای حل مشکل متوسل به کارشناسان امور اجتماعی شوند و این کارشناسان لزوم ارائه طرحی دیگر را مطرح کنند و باز از نو اعتبارات زیادی جهت طراحی و ارائه طرح یا طرح های جدید تخصیص یابد و همین امر مبین وجود آسیب در طرح های متعددی است که در آموزش و پرورش طراحی یا اجرا می شود.  

تجارب قبلی در پیشگیری از وقوع جرم:

قبل از طرح نمادطرح های مختلفی برای پیشگیری از آسیب های اجتماعی تدوین و اجرا شده اند که موفقیت هایی را نیز به همراه داشته اند از جمله آنها می توان به موارد ذیل اشاره کرد: 

- طرح تحقیقاتی تدوین پیش نویس سیاست کلی پیشگیری از جرم و اصلاح مجرمین

- لایحه قضایی قانون تشکیل دادگاه اطفال بزهکار

- طرح پیشگیری از سرقت

- طرح « اقدام مناسب برای پیشگیری از وقوع جرم و اصلاح مجرمین»: لزوم نیل به راهکارهای اصلاح مجرمین با برگزاری کارگاه ها و آموزشگاه ها برای تغییر شخصیت و اصلاح رفتار و اعمال تدابیری در سطوح دبستان و دبیرستان در جنبه های مختلف آموزش و پرورش

- طرح جامع پيشگيري از وقوع جرم:

دو نهادِ وزارت راه و شهرسازي و دبيرخانه شوراي عالي شهرسازي و معماري ايران با توجه به اینکه طراحي و معماري شهري تأثير مستقيمي در نزديك شدن يا دور شدن شهروندان از يكديگر، تقويت حس صميميت و نوع دوستي و يا تضعيف آن دارد، طرح فوق را نگارش کردند. هر چند شهرنشيني از شاخص‏هاي اساسي توسعه قلمداد مي گردد؛ اما در نقطه مقابل، شهرگرايي آفت اجتماعات بزرگ است آن چنان كه افزايش جمعيت ساكن در شهرها بدون رشد زيرساخت هاي شهري از عوامل مهم رشد بزهكاري و جرائم شهري محسوب مي شود.

طرح «قاضی مدرسه»: 

مدیریت  پیشگیری از جرم دادگستری خراسان رضوی در این طرح اقدام به فرستادن قضات به مدارس و ارائه کارگاه های آموزشی در مدارس با هدف آشنا کردن کودکان با مباحث امنیت و قضایی و تدوین مواد آموزشی مورد نیاز، کرد.

طرح «توانمند سازی شهروندان در راستای پیشگیری از جرم و آسیب های اجتماعی» :

معاون اجتماعي و پيشگيري از وقوع جرم دادگستري آذربايجان شرقي، در راستای پیشگیری از جرم و آسیب های اجتماعی  با محوریت آموزش حقوق شهروندی، آموزش مهارت های زندگی، حفاظت از محیط زیست و پیشگیری از آسیب های اجتماعی اقدام به تدوین برنامه توانمندسازی شهروندان نموده است.

طرح «دیده‌بانان پیشگیری از وقوع جرم»:

ریاست مرکز مطالعات اجتماعی و جرم‌شناسی دادگستری استان لرستان اقدام به ایجاد تفاهم‌نامه و سند همکاری با سازمان آموزش‌ و پرورش، در راستای پیشگیری‌های رشد مدار و ارتقای آگاهی جامعه هدف آموزش‌ و پرورش شامل دانش‌آموزان، انجمن اولیا و مربیان و مشاوران، طرح قاضی با حضور قضات دادگستری استان کرده است.

برخی محدودیت های برنامه های داخلی

- عدم استفاده از منابع غنی دینی و فرهنگی خود در بومی سازی این برنامه ها

- تمرکز بر پیشگیری ثالثیه یا توانبخشی با شمول کودکان دارای تشخیص های مختلف یا تعیین نقطه برش بالا و عدم توجه به گروه کودکان دارای مشکلات رفتاری خفیف یا بدون مشکل

- عدم توجه به سلامت والدین و روابط خانوادگی در کنار آموزش مهارت های فرزند پروری حتی اگر برنامه آموزشی این مؤلفه را توصیه نموده باشد؛ مثلاً، اجرای سطح پنجم برنامه فرزندپروری مثبت برای زمانی که اختلالات خانوادگی یا سطح بالای استرس در والدین وجود دارد، الزامی است (ترنر و ساندرز، 2005).

- در نظر نگرفتن نگاه رشدی و چند بعدی (مثلاً رشد خود- کنترلی، رشد اجتماعی، رشد هیجانی و رشد شناختی- تحصیلی) به آسیب شناسی روانی کودکان

- به کارگیری برنامه غیر مستند یا نامشخص بودن منبع برنامه

برنامه پیشگیری آرمانی

1-جامع بوده و در برگیرنده ابعاد مختلف رشد و نهادهای مختلف شامل رسانه، مسجد، مدرسه و خانواده است. در این طرح که جنبه اجتماع محور دارد به اجتماعی کردن مقابله با آسیب های اجتماعی توجه شده است. در این زمینه می توان به نحوه پیشگیری از مصرف سیگار در اماکن عمومی اشاره کرد. چنانچه می دانید قبلا در اکثر مکان ها اعم از اتوبوس ها، مساجد، ادارات و ... سیگار کشیدن مرسوم بود. اما در اتوبوس مسافران، در مسجد نمازگزاران و در ادارات مراجعان اجازه ندادند که افراد سیگاری در این مکان ها سیگار مصرف کنند به طوری که در حال حاضر ما شاهد مصرف سیگار در اماکن عمومی نیستیم. بنابراین با رویکردی اجتماعی محور می توان در مورد سایر آسیب های اجتماعی نیز می توان مقابله کرد.   

2-  رشدمدار است، یعنی قبل از تشکیل نطفه تا 24 سالگی؛ از زمان پیش از بارداری، بارداری، شیرخوارگی، خردسالی، دبستان، نوجوانی، جوانی پیشگیری تداوم دارد. به طور مثال اختلال شخصیت ضد اجتماعی که در بزرگسالی دیده می شود، ممکن است در نوجوانی به شکل اختلال سلوک نمایان شود و در کودکی به شکل اختلال بیش فعالی یا لجبازی و بی اعتنایی مقابله ای مشاهده شود، بنابراین اگر در مراحل ابتدایی یک اختلال شناسایی و درمان شود، از بروز مشکل در سنین بعدی پیشگیری می شود.

3- خانواده مدار است، آموزش های لازم به خانواده ها جهت فرزند پروری و مدیریت هیجانات ارائه می شود.

4- مستند، قابل فهم ، بومی و ارزشی است.  به طوری که در آموزش های فاز ارتقایی به آموزش مهارت های توکل، صبر و بخشش توجه شده است.

5- نظارت و مشارکت  این برنامه با ائتلاف نهادهای آموزش و پرورش، قوه قضائیه، تعاون، کار و امور اجتماعی، سازمان بهزیستی، وزارت بهداشت، کمیته امداد، وزارت کشور، موسسه بنیاد برکت تاسیس شده است. البته همکاری عملی این نهادها با وزارت آموزش و پرورش در سطوح ملی، استانی و منطقه ای به صورت مستمر و فعال لازم است که تاحال اتفاق نیافتاده است.

خدمات و برنامه های طرح نماد:

1- آموزش های ارتقایی

2- غربالگری

3- حمایت های روانی و اجتماعی

4- خدمات مبتنی بر آی تی و خط ملی نماد (1570)

آموزش های ارتقایی به منظور مراقبت از دانش آموزان در برابر رفتارهای پرخطر، آسیب‌های اجتماعی و جرائم از طریق مداخله به موقع و موثر می باشد. بسته های ارتقایی نماد شامل:

1- بسته های ارتقایی والدین (بسته های ویژه والدین و بسته های ویژه آموزش والدین به فرزندان)

2- بسته های ارتقایی معلمان

3- و بسته های ارتقایی دانش آموزان می باشد.

در بسته های آموزشی طرح نماد بیشتر بر مهارت آموزی تأکید شده است. مهارت های آموزشی شامل موارد ذیل می‏ شوند:

* مهارت خودآگاهی

* مهارت خودمدیریتی

* مهارت مقابله با استرس

* مهارت تنظیم شناختی هیجان

* آموزش و مدیریت مشارکتی

* مهارت صبر و شکیبایی

* مهارت توکل به خدا

* مهارت بخشایشگری

* مهارت حل مسئله با رویکرد معنوی

* مهارت خیرگزینی/ حسن گزینی

کتاب هایی که به همین منظور نگاشته شده است 32 جلد است و در سامانه همگام وجود دارد و وقتی اولیای دانش آموزان با رمز خود وارد سامانه همگام می شوند در بخش نماد می توانند برای مطالعه به این کتاب های الکترونیکی دسترسی داشته باشند.

مهارت خود آگاهی

توانایی تشخیص افکار، باورها، هیجان ها، صفات شخصیتی، ارزش‌های شخصی، عادت ها، توانمندی‌ها، ضعف‌ها و نیازهای روان‌شناختی ،که رفتار آدمی را برمی انگیزاند. خودآگاهی به معنای توانایی شناخت خود، آگاهی از خصوصیات، نقاط قوت و ضعف، خواسته‌ها و انزجارهاست.

اهداف آموزش خودآگاهی:

- تدبر در خویشتن

- شناخت نیاز افراد و یافتن راه‌های مناسب برای برآورده کردن آنها

- ایجاد توانایی شناخت و تشخیص تفاوت‌های بین خود و دیگران

- پذیرش خود، پذیرش دیگران، مسئولیت پذیر بودن از دیگر آثار خودآگاهی می باشد.

مهارت مقابله با استرس

 مهارت مقابله با استرس تلاش های ذهنی و رفتاری، برای کاهش نشانه های استرس در جهت افزایش آرامش روانی فرد می باشد.

واکنش در مقابلـه بـا یـک تهدید ادراک شده (واقعی یا خیـالی) نسبت به سلامت روانی، جسمانی، هیجانی و معنوی فــرد که منجر بــه یک سلسله پاسخها و ناسازگاریهای فیزیولوژیک می شود، استرس نام دارد.

منابع استرس، بدنی جسمانی، ناکامی ها و محرومیت، باورها، عقاید و انتظارات و عوامل شخصیتی می باشند.

تکنیکهای مقابله با استرس شامل: آموزش آرمیدگی عضلانی، تنفس شکمی، آگاهی از ارتباط افکار و احساسات، مدیریت زمان، آموزش مسئله گشایی، آموزش ابرازگری و اصلاح عقاید غیرمنطقی هستند که توسط مدرسان آموزش بسته های ارتقایی (سفیران نماد) آموزش داده می شوند.

مهارت تنظیم شناختی هیجان

منظور از تنظیم هیجان این است که ما بتوانیم هیجانات مان را کنترل و احساسات مثبت مانند شادی، غرور و رضایت را افزایش و خشم و نگرانی و ترس و دیگر هیجانات منفی را کاهش دهیم. منظور ما از تنظیم هیجان، جلوگیری از ابرازِ شدید و ناگهانیِ پاسخی است که در صورت بروز آرامش، امنیت و سلامت ما و دیگران را به خطر می اندازد.

اهداف تنظیم هیجان شامل: حفط آرامش، محافطت در برابر اتفاقات و حفط سلامت روانی و جسمانی می باشد. برای تنظیم هیجانات نیز تکنیک هایی در نظر گرفته شده است که در بسته های آموزشی ارائه می شود.

 مهارت خودمدیریتی

منظور از مدیریت خود، توانایی فرد برای نظم دادن به احساسات، مقابله با مشکلات، نیاز ها و اتفاقات پیش بینی نشده و تلاش برای رسیدن به اهداف صحیح و مورد قبول جامعه است. مدیریت بر خود، در تلاش است تا توانمندی فرد برای نظارت و کنترل بر رفتارش را تقویت کند.

عوامل موثر بر خودمدیریتی شامل: عوامل شخصی، عوامل بیرونی و اجتماعی و مدیریت نتایج می باشد.

تمرین های خودمدیریتی شامل: مدیریت اعتماد به نفس، خودپذیری، دیگری پذیری، خود ابرازی، آگاهی از افکار منفی، توجه به خود و رفتار و خودتقویتی می باشد.

مهارت صبر

آموزش مهارت صبر مبتنی بر مبانی دینی و فرهنگی کشور ما برگزیده شده است و شاید در آموزه های روان شناختی معادل تاب آوری باشد.

مفاهیم صبر: صبر به معنی تحمل کردن، خود را باز داشتن و خودداری کردن، مقاومت در برابر سختی‌ها و از دست ندادن تاب و قرار،  صبر به شکل انتظار کشیدن، صبر کردن به معنای تأمل کردن و پرهیز از شتابزدگی و عجله در کارها، صبر کردن به معنای مهار خشم خود، به معنی مداومت در انجام کارها و ناامید و سرخورده نشدن، به معنای پرهیز از قضاوت عجولانه و پیشداوری کردن و صبر کردن در مقابل وسوسه‌های گوناگون می باشد.

فوائد صبر: افزایش سلامت جسمی و روانی، خودداری از افراط و تفریط، بهبود تمرکز، پرورش معنوی، بهبود روابط بین فردی و ارزشمندی است.

 به منظور آموزش مهارت صبر تأکید بر به کارگیری محرک های کلامی برای صبوری، معرفی الگوهای دینی، تاریخی و الگوهای زنده صبر، تقویت مثبت رفتارهای صبورانه، تقویت منفی (رهایی از پیامدهای منفی با صبوری کردن)، تقویت تفکیکی رفتارهای صبورانه، تقویت رفتارهای نا همساز با رفتارهای غیر صبورانه، مشارکت در بحث های کلاسی و گروهی و صبر برای ارائه نظرات خود و تحمل نظرات دیگران، به کارگیری روش های آرام سازی، استفاده از خودگویی های مقابله ای و خودنظارتی ( انجام تکالیف منزل- یادداشت کردن رفتارهای صبورانه خود در موقعیت های زندگی) در نظر گرفته شده اند.

 مهارت بخشایشگری

بخشایشگری به معنی تمایل فرد رنجیده به گذشت کردن از قضاوت منفی، انتقام‌جویی و یا بی‌تفاوتی نسبت به کسی  است که غیرمنصفانه او را رنجانده است، می باشد. شیوع مشکلات برون ریزی شده (خشم، خشونت، پرخاشگری و خصومت، درون ریزی شده (اضطراب، افسردگی، گوشه گیری) و مشکلات اجتماعی (جرم و بزهکاری و اعتیاد) در بین دانش آموزان باعث شده است که با اتکا به مبانی دینی و بومی بر آموزش این مهارت تأکید شود. هدف از آموزش این مهارت، تغییر ارتباط بین ما و کسانی که به ما آسیب رسانده‌اند، می‌باشد.

بنیان های اساسی برنامه های بخشایشگری شامل: همدلی، احترام، سخاوتمندی، عشق معنوی و مهربانی و ارزش ذاتی انسان می باشد و در مفاهیم روان شناختی می تواند معادل شفقت درمانی باشد.

مهارت حل مسئله با رویکرد معنوی

در فرایند حل مسأله با رویکرد معنوی افراد بر اساس نظام جهت‌گیری از پیش موجود خود، راهبردهایی در حل مسأله انتخاب می‌کنند که رویکرد معنوی دارد. جست و جوی امر مهم و معنادار در زمان‌های استرس‌زا بدون شک شامل ایمان آنها نیز می‌شود.

مهارت حل مسأله با رویکرد معنوی شامل 3 سبک می شود که شامل:

- سبک اشتراکی ؛

فرد معتقد است که باید به‌صورت فعالانه‌ای د‌ر جهت حل مشکل خود تلاش و کوشش کند و خداوند نیز در این جریان به او کمک و یاری خواهد کرد.

- سبک واگذاری به خدا ؛

در این نوع حل مسأله، فردخود را بی اختیار یافته و  منتظر می‌ماند تا خداوند مصلحت خویش را به وی نشان دهد.

- سبک خود راهبری شده ؛

فرد معتقد است خداوند به او عقل سلیم، منطق و تفکر داده است و وظیفه اوست که مسائل و مشکلات خود را حل کند

- مهارت حل مسئله با رویکرد معنوی ؛

پیدا کردن معنی در مواجهه با اوضاع غیرقابل توصیف و اغلب ناگوار، به‌دست آوردن کنترل، به دست آوردن آرامش به‌علت نزدیکی به خدا، احساس پشتیبانی خدا به‌عنوان پایگاه امن و پیدا کردن جرأت اقدام به مسائل بزرگ،  و تفسیر پیامد و دادن معنای الهی به اتفاقات و مسائل گوناگون می باشد.

مهارت توکل بر خدا

توکل عبارت است از نگرش و حالتی که موجب می‌شود شخص در تمام کارهایش بر خداوند متعال، اعتماد کند و این اعتماد در دل او آرامشی ایجاد می‌کند که در اثر حوادث زندگی دچار لغزش و شک و تردید نمی‌گردد، شخص متوکل از هر چه غیر خداست نظر و امیدش را برمی‌دارد و ذهن خود را متوجه و معطوف خداوند می کند.

پیامدهای توکل بر خدا شامل:

- کسب آرامش درونی

- جرأت پیدا کردن برای مواجهه با مشکلات و ناهمواری‌های زندگی

- آمادگی برای رشد معنوی و ابراز وجود

- معنا دادن به اتفاقات زندگی و پیدا کردن معنا در ناهمواری‌ها، رنجها و سختی‌ها

- ایجاد ارتباط عملی باوجود متعالی

- رها شدن از ترس های واهی که مانعی در راه اقدام به کارها اساسی و رسیدن به اهداف زندگی می‌باشد.

- حرکت عملی به‌سوی پیوند عمیق‌تر در سیر و سلوک معنوی (تفویض، تسلیم و رضا)

- هماهنگ ساختن تدریجی انگیزه‌ها و خواسته‌ها با قوانین خداوند متعال در اثر ایجاد هماهنگی با قوانین متعالی معنوی

- تعادل در ابعاد زندگی فردی، اجتماعی، روانی و معنوی

- پیوند تدریجی فرد به خود متعالی و حرکت به‌سوی خودشکوفایی تمام عیار در زندگی می باشد.

مهارت خیرگزینی

خیرگزینی مهارتی است که سبب می شود تا فرد خِیر و آن چیزی را که دارای اولویت است و بهتر است؛ بشناسد و انتخاب کند. توان خیرگزینی در کودکی، مبدایی برای شروع دوره بعد یعنی حسن گزینی در نوجوانی است و اخلال در این دوره، سرمنشا وارد شدن لطمات و نقصان های رشدی در سال های بعدی زندگی است.

 مهارت حسن گزینی

به معنای بهره مندی انسان از توان اختیاری خود در نزول خیرات و برکات که در نهایت زندگی او تحت تأثیر برکات حسن فرار می گیرد.

مراتب و مراحل حسن گزینی شامل: همراهی علم و عمل، انجام عمل خیر و تبدیل عمل خیر به حسن، خلق بهترین حسن، احسان به دیگران و خُلق حَسَن و هنرنمایی با خَلق حسنه می باشد.

مهارت های مشارکتی

مشارکت کودک به معنای فرصتی است که وی برای بیان دیدگاه خویش، تأثیر بر تصمیم گیری‌ها و نیز ایجاد تغییر دارد. کودکان در هر سن و با هر توانایی حتی چنانچه منزوی و در حاشیه باشند، حق حرف زدن در مواردی که به آنان مربوط است را دارند.

- تکنیک های آموزش و مدیریت مشارکتی

- بحث در گروه های کوچک

- مخالفت سازنده

- یادگیری مشارکتی

- تحقیق گروهی

بارش افکاری و برخی از تکنیک های دیگر می باشد که به مشارکت کودکان و نوجوانان در تصمیم گیری های مربوط به خود و زندگی کمک شان می کند.

با وجود اینکه آموزش مهارت های فاز ارتقایی طرح نماد مورد استقبال معلمان، اولیا و دانش آموزان قرار گرفته است و ارزیابی های مختلف صحت این امر را نشان داده است، ولی در فرایند اجرا با توجه به شرایط مدارس مختلف اشکالاتی نیز به همراه داشت. به طوریکه در آموزش به دانش آموزان، از بین آنها افرادی به عنوان همتا انتخاب می شوند و مهارت های فاز ارتقایی به آنها آموزش داده می شود و آنها به سایر دانش آموزان این مهارت ها را انتقال می دهند. با اینکه آموزش همتایان دارای ثمرات زیادی است ولی مسأله انتخاب آنها و قرار دادن آنها در کلاس های ویژه باعث می شود آنها از کلاس های درسی خود در مدارس بازمانند و بروز مشکلات درسی شان مانع شرکت آنها در این جلسات می شود، علاوه بر این در همه مدارس مکان مناسبی برای ارائه آموزه های فاز ارتقایی وجود ندارد. در زمینه آموزش به والدین نیز مشکل نبود مکان مناسب و همچنین انگیزه پایین والدین برای شرکت در کلاس ها مانعی برای اجرای طرح است. اغلب پدران و برخی از مادران شاغل هستند و نمی توانند در کلاس ها شرکت کنند و حضور کم رنگ آنها در کلاس ها باعث می شود محتوای آموزشی به درستی انتقال پیدا نکند. بنابر تجربه شخصی در آموزش به معلمان ارائه تکنیک های طرح نماد مورد استقبال قرار گرفت ولی برخی از مهارت ها نظیر صبر، توکل، بخشایشگری و خیرگزینی نیازمند غنی سازی محتوایی و تکنیکی داشتند.

فاز غربالگری

برای شناسایی دانش آموزان دارای مشکلات گوناگون نیاز به استفاده از ابزارهای خاصی است که از جمله پرسشنامه ها و مشاهدات علمی. در این بخش از طرح نماد پرسشنامه هایی که دارای روایی و پایایی لازم هستند باید توسط دانش آموزان، والدین و معلمان تکمیل شوند و از طریق نمراتی که دانش آموزان کسب می کنند به شناسایی مشکلات رفتاری آنها مبادرت ورزید. علاوه بر پرسشنامه ها مشاهدات معلمان و حتی والدین نیز می تواند به شناسایی دانش آموزان مشکل دار کمک کند به همین منظور ثبت مشاهدات نشانگان محور و موارد اورژانسی در سامانه همگام مورد توجه واقع شده است و مدیران مدارس باید موارد مشخص شده را در صورت مشاهده ثبت نمایند.    

آزمون سلامت روانی- رفتاری

شناخت دانش آموزان در ابعاد جسمی، اجتماعی، روانی و رفتاری به منظور طراحی برنامه های آموزشی و اقدامات درمانی باعث شده است یک آزمون جامع برای دانش آموزان دورۀ اول متوسطه اجرا گردد و با ترسیم نیمرخ روانی- رفتاری برای آنها بر اساس داده های آزمون سلامت روانی- رفتاری امکان ارائه خدمات روان شناختی برای شان فراهم گردد.

 آزمون سلامت روانی – رفتاری دارای ابعاد فردی، نگرش به حانواده، نگرش به مدرسه، حمایت های روانی- اجتماعی، نحوه گذران اوقات فراغت و مسائل و مشکلات مرتبط با دانش آموز می باشد.

در بعد عوامل فردی به هیجانات، رفتارهای پرخطر، افکار منفی، خودآگاهی و طرح ریزی تحصیلی- شغلی و روش‏های مقابله با استرس اعم از هیجان مدار و مسأله مدار توجه شده است که خرده مقیاس های عزت نفس، خوش بینی و امید، نشاط و شادکامی، افسردگی، اضطراب و خشم، افکار سایکوتیک را در بر می گیرد. در بعد نگرش به خانواده خرده مقیاس های نظارت خانواده، جو عاطفی خانواده و پیوند و دلبستگی نسبت به خانواده مورد توجه قرار گرفته اند.

در بعد نگرش به مدرسه: خرده مقیاس های رضایت کلی از مدرسه، نگرش و عاطفه نسبت به مدرسه، نگرش به دبیران و معلمان، سازگاری با مدرسه، مدرسه فرصتی برای پیشرفت و انگیزه پیشرفت در مدرسه مورد تأکید قرار گرفته است. و در ابعاد اوقات فراغت و مسائل و مشکلات دانش آموز به سؤالاتی در ارتباط با این موضوعات پرداخته شده است. پس از پاسخگویی دانش آموزان به این سؤالات پروفایل وضعیت سلامت روانی- رفتاری دانش آموزان در اختیار مشاوران مدارس قرار می گیرد و آنها با توجه به نتایج این آزمون و همچنین انجام مصاحبه های روان شناختی نسبت به تشخیص، در مان و یا ارجاع دانش آموزان دارای مشکلات روانی- رفتاری اقدامات لازم را به عمل می آورند. همچنین امکان گزارش گیری آماری برای کارشناسان مناطق و مسؤلان مشاوره در استان و وزارت فراهم است.

خدمات روانی- اجتماعی

 به دنبال شناسایی دانش آموزان دارای مشکلات حاد اورژانسی و نیازمند ارائه خدمات مرتبط با فوریت های روانی – اجتماعی تیم فوریت های روانی- اجتماعی که شامل، روانپزشک، پزشک، روان شناس، مشاور، مددکار و کارشناس مسائل حقوقی است متناسب با نیاز، وارد عرصه می شود و با ارائه خدمات اضطراری، بحران های به وجود آمده برای دانش آموزان را مدیریت می کند و تا رفع مشکل با ارائه خدمات مددکاری موارد را پیگیری می نماید.

با شناسایی مشکلات دانش آموزانی که دچار شرایط اورژانسی نیستند، و یا از طریق مشاهدات نشانگان محور، آزمون‏های غربالگری نماد و یا آزمون سلامت روانی-رفتاری مورد شناسایی قرار گرفته اند، ابتدا مشاور مدرسه و در صورت نبود مشاور از طریق معلم منتخب و یا رابط هسته های مشاوره که با مسائل روان شناختی و کمک به فرایند حل مشکلات آشنایی دارد، خدمات اولیه ارائه می شوند و در صورت عدم رفع مشکل، دانش آموز مورد نظر به هسته ها یا مراکز روان شناختی و مراکز مشاوره ارجاع داده می شود. در مراکز مشاوره و خدمات روان شناختی و هسته های مشاوره مناطق دانش آموز دارای مشکل مورد بررسی دقیق قرار می گیرد و در صورتی که مشکل او جنبه خانوادگی داشته باشد به مراکز مشاوره خانواده انجمن اولیا و مربیان ارجاع داده می شود، در صورتی که مشکل ایشان جنبه روانپزشکی داشته باشد به مراکز خدمات بهداشتی و علوم پزشکی و در صورت نیاز به خدمات مددکاری به سازمان بهزیستی و سایر سازمان های مرتبط ارجاع داده می شود. اگرمشکل جنبه روان شناختی داشته باشد مشاوران و روان شناسان حاضر در هسته های مشاوره اقدام به ارائه خدمات روان شناختی به دانش آموز تا مرتفع شدن مشکلات وی می نمایند. به منظور ارتقاء توانمندی مشاوران و روان شناسان حاضر در مراکز روان شناختی و هسته های مشاوره تدوین کنندگان طرح نماد اقدام به طراحی پروتکل های درمانی مبتنی بر رویکرد شناختی- رفتاری نموده اند که خود می تواند راهنمای مناسبی برای ارائه خدمات روان شناختی باشد.

 خدمات خط ملی نماد (1570)

به منظور تسهیل در دسترسی (دانش آموزان، کارکنان و والدین) به خدمات راهنمایی، مشاوره، روان درمانی و مددکاری اجتماعی و همچنین تسریع در ارائه خدمات مرتبط با فوریت های روانی- اجتماعی و کیفیت بحشی به این خدمات با بهره گیری از متخصصان آموزش دیده و جامعیت بخشی به خدمات درمان و حمایت های روانی و اجتماعی مورد نیاز دانش آموزان با رویکردی ائتلافی و سیستمی و بلاخره به منظور پیشگیری، کنترل و کاهش آسیب های اجتماعی دانش آموزان، وزارت آموزش و پرورش اقدام به راه اندازی خط ملی نماد نموده است.

خدمات پیش بینی شده از طریق این خط ملی (1570) شامل ارائه خدمات مشاوره ای (تحصیلی، سازگاری، مسیر زندگی و ...)، دریافت گزارش و مداخله در فوریت های روانی اجتماعی نظیر خودکشی، خشونت و کودک آزاری، سوء استفاده های جنسی، فرار، بدسرپرستی، فقرشدید، بی سرپرستی و بی پناهی، بزهکاری و مصرف مواد می باشد. همچنین ارائه خدمات راهنمایی تلفنی به دانش آموزان و خانواده های آنها و ارائه خدمات مددکاری نیز از جمله خدمات مورد توجه در راه اندازی این خط بوده است. در ارائه خدمات فوریتی به دانش آموزان علاوه بر مداخله به موقع و سریع تیم فوریت های روانی - اجتماعی آموزش و پرورش به طور همزمان و در صورت نیاز از خدمات خطوط پلیس 110، اورژانس 115 و اورژانس اجتماعی 123 استفاده می شود. پیگیری وضعیت دانش آموز مورد نظر از طریق متخصصان روانشناسی و مشاوره آموزش و پرورش و مددکاران اجتماعی تا کنترل، کاهش و رفع مشکل تداوم می‏یابد.

چنانچه ملاحظه می شود طرح نماد در نوع خود جامع و عملیاتی بوده و در صورت حمایت مسئولین وزارتی و استانی و سایر دستگاه ها از آن می تواند در پیشگیری و کنترل آسیب های اجتماعی در مدارس موفقیت آمیز عمل کند. اما انتخاب و به کارگیری نیروی انسانی متخصص، آموزش مستمر و مداوم آنها تهیه امکانات لازم اعم از خودرو مناسب برای انجام خدمات فوریتی و اورژانسی، پرداخت متناسب و به موقع هزینه خدمات ارائه شده توسط نیروی انسانی از ملزوماتی است که به موفقیت طرح کمک می کند.

شعار سال ، با اندکی تلخیص و اضافات برگرفته از سایت صدای معلم ، تاریخ انتشار 12 فروردین 1400 ، کد خبر : 20680 ، sedayemoallem.ir