شعار سال: دکتر عبدالرضا فرجی راد پیرامون روابط ایران و همسایگان  اظهار داشت: کشور روسیه از طریق آب با ما همسایه است. در سال ۱۹۹۱ روسیه که همسایه ما در بخش زمینی و خاکی بود، در قفقاز و آسیای مرکزی به فروپاشی رسید و کشورهای متعددی بوجود آمد و در نهایت روسیه امروز از طریق دریای خزر با ایران همسایه شد. این باعث نشد اهمیت این کشور همسایه برای ما کم شود. روسیه قدرتی جهانی است و در تاریخ ما نقش زیادی دارد. همین نقشی که روسیه داشته نکات مثبت و منفی زیادی در ارتباط دو کشور ایجاد می کند.
 
در تاریخ ایران و در بین مردم ما نقش روسیه مثبت نیست
 
وی افزود: در تاریخ ایران و در بین مردم ما نقش روسیه نقش مثبتی نیست، بویژه اینکه در دوران تزارها در قفقاز سه منطقه که امروز سه کشور هستند در دو قرارداد گلستان و ترکمانچای از ایران جدا شد. سپس مساله دخالت های روسیه در رقابت های بین روس و انگلیس در دوران قاجار که موجب شد مردم ایران آن گرسنگی شدید را تحمل کنند و گفته می شود ده میلیون نفر از گرسنگی از بین رفتند. این مسائل در تاریخ رخ داد تا به دوره جمهوری اسلامی ایران رسیدیم. در چهل و چند سال گذشته همیشه گفته شد که مواردی مثبت و مواردی منفی در روابط ایران و روسیه وجود دارد. از موارد مثبت می توان به یک سری همکاری های نظامی با روسیه اشاره کرد که هنوز هم ادامه دارد و ما بسیاری از اقلام مورد نیاز این حوزه را از روسیه می گیریم و بعد همکاری هایی در حوزه بین المللی و سیاسی که روسیه در خصوص تحریم ها به ایران کمک می کند یا همکاری ایران و روسیه در حوزه سوریه که این همکاری نظامی موجب شد دولت اسد پابرجا بماند. نکاتی منفی نیز در رابطه دو کشور وجود دارد. روس ها در دوره گذشته کمکی به ایران نکردند. آن زمان اتحاد جماهیر شوروی به عراق کمک نظامی کرد. گفته می شود ۸۰ درصد از تسلیحات مورد نیاز عراقی ها براساس توافق ۲۵ ساله بین عراق و شوروی توسط روس ها تامین می شد. در مساله افغانستان و کودتای سویگ و انقلاب کمونیستی که در کابل رخ داد، اختلاف نظری بین ایران و شوروی ایجاد شد که صد هزار نیرو وارد افغانستان کرده بود و ایران به انقلابیون کمک می کرد و روسیه پشتیبانی کاملی از کمونیست ها داشت، طبیعتا در آن زمان روابط ایران و روسیه روابط خوبی نبود.
 
باید بدانیم روسیه همسایه ما است و ما باید در استراتژی خود روابط خوب با تمام همسایگان را در دستور کار قرار بدهیم
 
وی بیان داشت: به تحریم های آمریکا رسیدیم؛ این موضوع دو بعد دارد در یک بعد روسیه همراه با آمریکا و سازمان ملل بود و در دوره اوباما به ضرر ایران رای داد. سپس به قطعنامه های بعدی می رسیم که روس ها بعضا آن را وتو کردند و یکبار هم در قطعنامه یمن دیدیم که به نفع ایران آن را وتو کردند. مساله خزر هم وجود دارد. بعد از انقلاب و بعد از سقوط شوروی دریای خزر بین ایران و شوروی بود و امروز بین ایران و پنج کشور دیگر است و به نوعی عمل نشد که منافع ایران هم در دریای خزر آنطور که ایرانی ها می خواهند تامین شود. روس ها با چهار کشور دیگر دریا را تقسیم کردند هر چند مذاکراتی انجام شد و اتفاقاتی در سال های اخیر رخ داد و تصمیماتی گرفته شد ولی مردم ایران از این اتفاقات راضی نیستند. چون بحث در مورد توسعه ایران در دولت آینده است باید به این دقت کرد که روسیه کشور مهمی است و با غرب چه اروپاییان و چه آمریکا در تضاد قرار دارد و هر روز این تضاد ها بیشتر و بیشتر می شود. در این وضعیت باید چه رابطه ای را تنظیم کرد؟ یک نکته مهم این است که باید بدانیم روسیه همسایه ما است و ما باید در استراتژی خود روابط خوب با تمام همسایگان را در دستور کار قرار بدهیم و از این رابطه خوب بیشترین بهره اقتصادی را ببریم تا مشکلات اقتصادی کشور و مساله معیشت مردم را حل کند.
 
به نظر می رسد روس ها آمادگی کار اقتصادی بزرگ را با ایران ندارند
 
اهمیت اقتصاد در روابط بین کشورها
 
فرجی راد تصریح کرد: ظرفیت اقتصادی روسیه که بزرگترین کشور دنیا است و جمعیت قابل توجهی دارد ظرفیتی بالا نیست. در دهه های گذشته دو کشور ایران و روسیه تلاش زیادی کردند تا ظرفیت های اقتصادی خود را باز کنند و همکاری های بیشتری داشته باشند ولی هیچوقت این همکاری ها از دو میلیارد دلار بیشتر نشد که در حد همکاری ایران با برخی از کشور های کوچک همسایه است. از همین دو میلیارد هم بیش از نیمی از رقم خرید تسلیحات نظامی ایران از روسیه است، یعنی با کنار گذاشتن این خرید ها می بینیم که حجم مبادلات ما با روسیه که بزرگترین کشور دنیا است حتی از افغانستان و آذربایجان و … کمتر است و حتی در حد ارمنستان است. یک دلیل این است که به نظر می رسد روس ها آمادگی کار اقتصادی بزرگ را با ایران ندارند. اگر با ترکیه مقایسه کنید می بینید که برخی مواقع رابطه اقتصادی روس ها و ترک ها به سی تا چها میلیارد دلار در سال رسیده است و البته گاهی کمتر می شود. این رقم بسیار قابل توجه است و می تواند اقتصاد هر دو کشور را به جنب و جوش دربیاورد. در مساله سوریه تنش های زیادی بین ترک ها و روس ها بوجود آمد حتی ترک ها هواپیمای جنگی روسیه را سرنگون کردند و همه فکر می کردند درگیری بین این دو قابل پیش بینی است اما همین حجم مبادلات اقتصادی بین دو کشور مانع از ایجاد تنش و درگیری بین دو کشور شد. این نشان دهنده اهمیت اقتصاد در روابط بین کشورها است.
 
روس ها تمایل چندانی به صادرات ایران نشان نمی دهند
 
وی با بیان اینکه امروز روس ها تمایل چندانی به صادرات ایران نشان نمی دهند، گفت: در طرف ایرانی هم مشکلات زیاد است. بخش خصوصی ما از بخش خصوصی ترکیه متفاوت است، در حوزه گردشگری و توریسم با وجود مذاکرات زیادی که بنا داشت ویزا را بین تردد های دو کشور کاملا حذف کند اما هنوز ما به آن مرحله نرسیده ایم و فقط گفته می شود تورها به طور جمعی می توانند از روادید آزاد استفاده کنند. این ظرفیت وجود دارد ولی دو کشور هنوز موفق نشده اند در زمینه صادرات و واردات با هم کار کنند. روسیه و ایران مدت هاست می خواهند اتومبیلی را تولید کنند ولی هنوز به نتیجه نرسیده اند درحالیکه می بینیم با چین و یا با فرانسه در سطح متنوعی کار تولید اتومبیل صورت می گیرد.
 
روس ها اقتصاد ایران را با ثبات نمی بینند
 
نگاه روسیه به ایران بیشتر نگاهی سیاسی و استراتژیک است تا نگاه دراز مدت و عمیق به عنوان یک متحد
 
روس ها باید نگاه خود نسبت به ایران را عوض کنند
 
این کارشناس منطقه در پاسخ به اینکه آیا روس ها نگاه خوشبینانه ای به ایران ندارند یا ایران به دلیل تحریم ها نمی تواند ارتباط اقتصادی موثری برقرار کند؟ تصریح کرد: من چند عامل را می بینم؛ یکی اینکه روس ها اقتصاد ایران را با ثبات نمی بینند و مثل شرکت های رنو یا پژو نیستند که بیایند و در ایران سرمایه گذاری کنند و تحمل داشته باشند تا این سرمایه گذاری به یکباره با تحریم بین المللی از بین برود. پژو و یا رنو شرکتی ده یا بیست میلیون دلاری است. روس ها ضمن اینکه تکنولوژی پیشرفته ای ندارند و کند هستند نمی توانند این ظرفیت را ایجاد کنند. از طرفی روس ها کمی سیاسی کاری می کنند. در ارتباط با مرکز اتمی بوشهر دو دهه است که ارقامی چند ده میلیارد دلاری مطرح می شود که این ارقام قابل بررسی است. اما نیروگاهی که می خواهد ۷ درصد از برق ایران را تولید کند هنوز به نتیجه نرسیده است. تصور من این است که نگاه روسیه به ایران بیشتر نگاهی سیاسی و استراتژیک است تا نگاه دراز مدت و عمیق یک متحد که بتوان روی آن حساب کرد. به اعتقاد من ابتدا روس ها باید نگاه خود نسبت به ایران را عوض کنند. از طرفی می توان به روس ها نیز حق داد. ایران در سیاست خارجی چندان روند با ثباتی نداشته است. یک نفر می آید و گفتگوی تمدن ها را مطرح می کند، دیگری می گوید مصوبات شورای امنیت کاغذ پاره است و دنیا را بر علیه ایران می شوراند. روس ها از این فراز و نشیب بهره می برند. چون ثباتی وجود ندارد روس ها چندان علاقمند به کار با ایران نیستند.
 
روسیه در بخش هایی نتوانسته است خود را هم پا با چینی ها و اروپایی ها جلو ببرد
 
توسعه گردشگری با روسیه در زمینه توریست فرهنگی و درمانی
 
وی افزود: تکنوکرات های ایران که دولت را در دست دارند نگاهی اروپایی دارند و بیشتر دوست دارند با اروپا و آمریکا کار کنند البته ارتباط با امریکا که دهه ها است قطع شده است، این طیف اخیرا یک نگاه چینی پیدا کرده است. با تکنولوژی بهتری که چینی ها در دنیا ارائه می دهند ترکیبی از نگاه اروپایی و چینی بوجود امده است، هر چند که در دوران تحریم نگاه چینی قوی تر شد. اما هرگز نگاه روسی ندارند چون در واقعیت هم متفاوت است. روسیه در بخش هایی نتوانسته است خود را هم پای با چینی ها و اروپایی ها جلو ببرد و می توان به این نگاه در داخل کشور حق داد. اما ما می توانیم در حوزه هایی چون گردشگری کارهای بزرگی انجام بدهیم. همانطور که گردشگران روسی در سفر به ترکیه مقام اول را کسب می کنند ما در ایران از مقام اول حرف نمی زنیم چون در ترکیه گردشگران از سواحل استفاده می کنند و این آزادی در ایران وجود ندارد اما توریست فرهنگی و درمانی را می توان راه اندازی کرد. بخشی از آن جمعیت عظیم مسلمان هستند و با مکان های مذهبی آشنا هستند. این افراد با سلفی ها فرق می کنند و فرهنگ متفاوتی دارند و شهر مشهد می تواند مورد توجه این گروه گردشگر روس قرار بگیرد یا شهرهای فرهنگی ما مثل اصفهان و شیراز و توریست چمدانی و خرید می تواند مورد توجه باشد. در این حوزه کار نشده است.
 
در روابط با روسیه باید یک استراتژی متفاوت تدوین شود
 
فرجی راد ادامه داد: ما در دریای خزر ظرفیت کشتی های اتوبوسی را داریم و توریست از هر دو طرف می تواند بیاید ولی چنین فعالیت هایی اصلا وجود ندارد. بخصوص که اخیرا هزینه پرواز های هوایی بسیار بالا رفته و این مساله هم برای روس ها و هم برای ایرانی ها مهم است. درآمدهای مردم روسیه مثل اروپاییان بالا نیست و سفر های ارزان مرود توجه دو طرف است ولی ما نتوانسته ایم در این مورد کار کنیم. در مورد صنایع کوچک روسیه می تواند کمک کند و ما می توانیم استفاده کنیم. لذا در ارتباط با روسیه باید توجه خاصی داشته باشیم و یک استراتژی متفاوت تدوین شود این استراتژی باید در سطح ملی اجرا شود. باید نشست و کارهایی که می شود با روسیه انجام داد را لیست کرد.
 
نباید ملاحظات ملی در مسائل دو جانبه بین دو کشور نادیده گرفته شود
 
باید هر چه بیشتر نفت بفروشیم و آن را به زیرساخت هایی تبدیل کنیم که بتواند به ما انرژی پاک بدهد
 
وی گفت: ما امروز توافقی ۲۵ ساله با چینی ها داریم و در بندهای مختلف مشخص شده است که چه کارهایی می توان با چین انجام داد. در ارتباط با روسیه نمی توان این تنوع را در این حد روی کاغذ آورد ولی در سطح محدودتری می شود و باید همانطور که با چینی ها می شود کار کرد با روس ها هم نشست و مزیت های نسبی که روس ها دارند و ما داریم را بررسی کرد. البته باید به این مساله توجه کرد که ما در برخی بخش ها از جمله نفت و گاز با روس ها رقابت داریم و نباید ملاحظات ملی در مسائل دو جانبه بین دو کشور نادیده گرفته شود. ما هم یک رقیب هستیم و دنیای نفت و گاز دنیای عجیبی است و هر کسی باید منافع خود را تامین کند بخصوص با توجه به این نکته که سوخت های فسیلی در چند دهه آینده ارزش خود را از دست می دهند. زمانی می گفتیم باید این نفت را برای نسل های آینده نگه داریم ولی امروز مرتبا انرژی های جدید به وجود می آیند. اروپا و آمریکا تعیین کرده اند که در چندین سال آینده تمام اتومبیل های آنها برقی شود به این ترتیب میزان مصرف بنزین در دنیا به یکباره افت خواهد کرد. دنیا در این راه قدم بر می دارد وبه نظر من باید هر چه بیشتر نفت بفروشیم و آن را به زیرساخت هایی تبدیل کنیم که بتواند به ما انرژی پاک بدهد. ایران باید در این جهت قدم بردارد از این رو رقابتی شدید به وجود می آید، نباید سایر ملاحظات را در نظر بگیریم باید به منافع آتی کشور توجه کنیم.
 
آیا ایران می تواند به وافع به روسیه تکیه کند؟!
 
روس ها تلاش نکرده اند نگاه منفی یک صد ساله را تغییر بدهند
 
باید تلاش خود را داشته باشیم تا رابطه ای خوب و معقولی با روس ها داشته باشیم
 
فرجی راد با تاکید بر اینکه در سیاست خارجی ایران روسیه جزو منطقه شرق بررسی می شود، اظهار داشت: این بحث مطرح شده که باید بین غرب و شرق کدام یک را انتخاب کنیم. بخصوص به دلیل تحریم هایی که در سال های اخیر و به ویژه از سوی غرب بر ایران تحمیل شده است این نگاه به شرق بیشتر مورد توجه واقع شده است. باید این نتیجه گیری را داشت که آیا ایران می تواند به وافع به روسیه تکیه کند؟! آیا روسیه می تواند تامین کننده بخشی از نیاز های مهم کشور ما باشد؟! نگاه مردم و نخبگان ایران به روسیه به طور کلی نگاهی چندان مثبت نیست و روس ها تلاش نکرده اند این نگاه منفی یک صد ساله را تغییر بدهند، هر چه زمان می گذرد این نگاه منفی تشدید می شود. بنابراین تا زمانی که این نگاه منفی تغییر نکند که نمونه آن را در مرکز اتمی بوشهر مثال زدیم نمی توانیم انتظار رابطه گسترده اقتصادی و فرهنگی با روسیه را داشته باشیم. بنابراین کار، کار راحتی نیست و نظام اگر می خواهد با روسیه ارتباط خوبی داشته باشد باید کار زیاید انجام بدهد. اگر می خواهیم تمرکز فقط بر رابطه نظامی نباشد باید ابتدا این نگاه را تغییر بدهیم. اینکه صحبت کنیم و بگوییم رابطه ما بسیار خوب است کافی نیست. مردم ایران تحصیلکرده و آگاه هستند و از طریق فضای مجازی ارتباطاتی وجود دارد و همه متوجه خوب یا بد بودن یک رابطه هستند و همه به نوعی تحلیلگر سیاسی هستند. این کار سختی است که پیش روی نظام است ولی روسیه همسایه ایران است و برای اینکه مزاحمت هایی برای هم ایجاد نکنیم باید تلاش خود را داشته باشیم تا رابطه ای خوب و معقولی با روس ها داشته باشیم.
 
روس ها باید در ایران کارهایی انجام بدهند که مردم ایران در این فعالیت ها منافعی را ببینند
 
در دهه های آینده چین امروز به ژاپن امروز تبدیل می شود
 
وی افزود: بنابراین نمی توانیم تمام تخم مرغ ها یا بیشترشان را در سبد روسیه قرار بدهیم. روس ها باید در ایران کارهایی انجام بدهند که مردم ایران در این فعالیت ها منافعی را ببینند و تشخیص بدهند. چینی ها تا یک دهه گذشته برای برقراری رابطه با مردم ایران راه سختی پیش رو داشتند و مردم ایران ارتباط اقتصادی کشورشان با چینی ها را خیلی سخت تحمل می کردند اما چین امروز با سرعت بالایی به تکنولوژی خود بهبود می بخشد. وقتی ایرانی ها سوار مترو می شوند و می بینند واگن های چینی به خوبی کار می کنند و اتومبیل ها هر روز بهتر می شود و کلاس آنها با کلاس ماشین های کره ای و ژاپنی رقابت می کند یا در نفت و گاز فعالیت های خوبی داریم و یا چینی ها در جاده سازی و تونل سازی و… کار می کنند به تدریج می پذیرند و در ذهن خود این نکته را دارند که چین امروز ده سال دیگر کره جنوبی امروز است و در دهه های آینده چین امروز به ژاپن امروز تبدیل می شود. بنابراین کار با چین را برای کشور خود قبول می کنند به ویژه که در فضای مجازی تصاویر توسعه چین و زندگی مردم چین را می بینند و کار دولت ایران با کشور چین را می پذیرند. کار دولت ما با چین امروز برای ایران راحت تر است هر چند که در زمان امضای قرار داد ۲۵ ساله بین ایران و چین عکس العمل های منفی مردم را شاهد بودیم. این حرف را برای مردم ایران می زنم؛ واقعیت این است که اگر قرار است با آمریکا کار نشود و با اروپا کار زیادی نشود ما از نظر توسعه عقب می افتیم و تنها کشوری که توان دارد با ما کار نزدیک داشته باشد و کار او سرعت دارد و دارای تکنولوژی است و در همه زمینه ها از پزشکی تا زیر ساخت های جاده ای و نفت و گاز و … توانایی کار دارد همین چین است.
 
باید با تمام کشور های دنیا که صاحب تکنولوژی هستند کار کنیم
 
کسانی که فکر می کنند ایران می تواند تنها با روسیه و چین اقتصاد خود را بچرخاند سخت در اشتباه هستند
 
فرجی راد تصریح کرد: تجربه نشان داده است بسیاری از کشورهای دنیا با چینی ها کار کرده اند و وقتی حواسشان جمع بود به پیشرفت هایی رسیده اند، در برخی مواقع حواس جمع نبود و ضمن اینکه در ظاهر توسعه را می بینند اما در باطن و در دراز مدت ضرر کرده اند. بنابراین توجه به چین و کار با چین باید رد دستور کار جدی ایران قرار بگیرد. روس ها نیز اگر مایل به کار با ایران هستند باید این برنامه روی کاغذ بیاید و استراتژی و برنامه مشخصی داشته باشد و باید ببینیم در چه زمینه هایی می توانیم کار کنیم تا خود را به روس ها نشان بدهیم. روس ها نیز باید خودشان را به ایرانی ها ثابت کنند در هر توسعه ای مردم مهم هستند چرا ایرانی ها اروپاییان را پذیرفته اند؟ چرا تکنولوژی آمریکایی ها را می پذیرند؟ چون سال ها تجربه شده و سال ها کار شده و دهه ها تا ۶۰ یا ۷۰ سال دیده اند و به راحتی می پذیرند دیگر لازم نیست یک تکنولوژی آلمانی را تست کنند. شاید در مورد قیمت بحث و گفتگو وجود داشته باشد اما در مورد تکنولوژی آلمان و انگلیس و فرانسه و سوئد بحثی وجود ندارد و ایرانی ها به راحتی تکنولوژی اروپا و آمریکا را می پذیرند. اینکه ما با کشور های همسایه مثل روس ها یا چین که به واسطه ای همسایه است کار کنیم اشکالی وجود ندارد ولی باید به یاد داشته باشیم که باید با تمام کشور های دنیا که صاحب تکنولوژی هستند کار کنیم، بسیاری از صنایع ما اروپایی است و زیرساخت کارخانه های ما اروپایی است. ما نباید اروپا را از دست بدهیم. به عقیده من در حوزه اقتصادی حتی نباید آمریکا را از دست داد. کسانی که فکر می کنند ایران می تواند تنها با روسیه و چین اقتصاد کشور را بچرخاند سخت در اشتباه هستند. نباید از یاد برد که برجام که در وین گفتگو می شود نکته مهمی است. اگر در سه سال آینده و در دوره دولت دموکرات ها آمریکا وارد اقتصاد ایران نشود در دوره بعدی جمهوری خواهان و یا ترامپ که می تواند مجددا کاندید شود زیر همین برجام هم می زنند و در واقع همان آش است و همان کاسه و اقتصاد کشور مجددا بهم می ریزد.
 
باید به اروپا و چین و هندوستان هم توجه داشته باشیم
 
این کارشناس بین الملل تصریح کرد: انشاا… به توافق در برجام می رسیم ولی اگر آمریکا وارد اقتصاد ایران نشود ضمن اینکه اقتصاد ایران هم آزاد شود اما باز هم بانک ها و شرکت های بین المللی وارد ایران نمی شوند. چون این عقیده وجود دارد که اگر آمریکا نیاید این کشور باز هم می تواند زیر بازی بزند. به عقیده دنیا بدون مشارکت و مداخله آمریکا پیچ و مهره برجام از نظر حقوقی قوی نیست. برجام اقدام خوب و مثبتی بود و باید می شد اما از نظر حقوقی در کنگره آمریکا به تصویب نرسید و باری جریمه ای برای کشور آمریکا ندارد. چون بحث روسیه است باید بنشینیم و مثل چینی ها ظرفیت ها و مزیت های نسبی روسیه را بررسی کنیم و ببینیم که چه کاری می توان کرد و متقابلا روسیه نیز مزیت های نسبی ایران را در نظر بگیرد، روس ها هم باید ببینند که در دراز مدت و میان مدت و کوتاه مدت چه چیزهایی را می توانند از ایران و یا از طریق ایران تهیه کنند. توریسم و گردشگری می تواند مورد توجه باشد یا همکاری های بین المللی که دو کشور می توانند با هم همکاری کنند، اما این نباید موجب شود که کشور صرفا بر روی روسیه متمرکز شود. این سیاست  نمی تواند همه مسائل اقتصادی ایران را حل کند. بنابراین باید به اروپا و چین و هندوستان هم توجه داشته باشیم. در این میان همسایه ها از نظر امنیتی اهمیت خاصی دارند و روسیه نیز یکی از همسایگان کشور است و باید بتوانیم با این کشور کار متقابل و مساوی داشته باشیم و ذهنیت نخبگان و مردم و جامعه ما که در مورد روسیه و ارتباط ایران با روسیه امروز ذهنیتی منفی است به سمت مثبت تمایل پیدا کند.
 

شعارسال، با اندکی تلخیص و اضافات برگرفته ازپایگاه خبری تحلیلی شفقنا ، تاریخ انتشار: 8خرداد 1400، کدخبر: ، www.fa.shafaqna.com،1156773