شعارسال: محمد نصراوی، پژوهشگر حوزه مطالعات انسان‌شناسی آئینی و فرهنگی و نویسنده کتاب «امید در آستانگی» (مطالعه تطبیقی سه زیارت «سانتیاگو د کامپوستلا» در اسپانیا، حج تمتع و زیارت اربعین)، در گفتگو با رسانه به بررسی ابعاد و ویژگی‌های خاص پیاده‌روی اربعین پرداخت و گفت: مبدع برگزاری مراسم اربعین به شکل کنونی (برپایی مواکب و نحوه خاص پذیرایی از زائران) عشایر عراقی هستند. زیست فرهنگی عشایر عراق در فرایند زیارت اربعین به گونه‌ای تلفیق شده که منجر به شکل‌گیری یک پدیده انسان‌شناختی جدید در فرایند زیارت اربعین شده و همین امر زیارت اربعین را به مراسمی بسیار متفاوت از سایر رخداد‌های دنیا تبدیل کرده است.

*جامعه بی‌طبقه واقعی در پیاده‌روی اربعین

وی با تأکید بر اینکه اتفاقی که در مراسم اربعین رخ می‌دهد نوعی به چالش کشیدن نظم نوینی است که به صورت روزمره درگیر آن هستیم، گفت: در زیارت اربعین درگیر بی نظمی هستیم که نظمی را ایجاد می‌کند و در آن ارزش‌ها تفاوت دارند. در اربعین با یک جامعه بی‌طبقه مواجه هستیم و اتفاقی را می‌بینیم که کمتر در زیارت‌های دیگر آن را شاهدیم.

*برتری قدرت موکب‌ها بر قدرت هتل‌ها در اربعین

نصراوی تصریح کرد: برخلاف زیارت‌های دیگر، سیستم‌های سرمایه‌داری و سرمایه‌سالاری هنوز نتوانسته‌اند از اربعین استفاده کنند. در زیارت حج، مشهد و زیارت عتبات عالیات در روز‌های غیر اربعین، اسکان، تغذیه و سایر خدمات براساس هزینه‌ها طبقه‌بندی شده است و کسی که پول بیشتری دارد بهتر می‌تواند از این خدمات بهره ببرد. اما در اربعین هنوز این مسئله پررنگ نشده است. درست است که هتل‌هایی نزدیک حرم‌ها ساخته شده، اما هنوز قدرت موکب‌ها بر قدرت هتل‌ها برتری دارد.

وی موقتی بودن را ویژگی دیگر اربعین برشمرد و گفت: ویژگی دیگری که اربعین دارد موقتی بودن و محدود بودن آن به زمان است و همین موضوع شرایط خاص اربعین را تشدید می‌کند. فرهنگ مردم عراق یک فرهنگ غیر قابل پیش‌بینی است به همین دلیل از آن نمی‌توان مدلی استخراج کرد و هنوز فرایند زیارت اربعین منجمد نشده و هنوز ویژگی غیرقابل پیش‌بینی بودن را دارد.

این پژوهشگر حوزه مطالعات انسان‌شناسی آئینی و فرهنگی ضمن هشدار نسبت به ورود نهاد‌های دولتی و نیمه‌دولتی به فرایند زیارت اربعین، گفت: مردمی بودن، اربعین را اربعین کرده است و دولت فقط باید نقش تسهیل‌گر را داشته باشد نه نقش متصدی را؛ بنابراین از لحاظ خط‌مشی‌گذاری مسئله‌ای که با آن روبه‌رو هستیم و تهدیدی که علیه اربعین وجود دارد دولتی شدن آن است.

وی تشریح کرد که چرا دولتی شدن خطری برای اربعین است و گفت: دولتی شدن منجر به سازمانی شدن و سازمانی شدن موجب بوروکراسی می‌شود و اربعین را به فضای زندگی روزمره تقلیل می‌دهد.

*چرا اربعین را نمی‌توان وارد زندگی روزمره کرد

نصراوی در پاسخ به این سؤال که آیا مردم پس از تجربه زیارت اربعین می‌توانند چنین سبکی از زندگی را وارد زندگی روزمره خود کنند و با الهام از اربعین زندگی خود را تغییر دهند؟ گفت: خیر، چون ذات زیارت اربعین یک اتفاق موقت در شرایط خاصی است؛ شرایطی که امام معصوم محور همه چیز است. اگر این اتفاق در زندگی روزمره رخ دهد، باید شالوده‌شکنی و نیز انقلابی در نظام‌ها و نظم‌های حاکم بر زندگی روزمره صورت گیرد.

*تقابل سرعت و آهستگی در زندگی روزمره و اربعین

وی ادامه داد: در زندگی روزمره با مسائلی مواجه هستیم از جمله ارزش سرعت، ثروت و .... به همین دلیل اینکه تصور کنیم می‌توانیم اربعین را وارد فضای زندگی روزمره کنیم غیرممکن به نظر می‌رسد، چرا که ارزش‌ها در اربعین دچار چالش می‌شوند. برای مثال در اربعین افراد به اختیار خود سوار وسایل نقلیه نمی‌شوند و سرعت را کنار می‌گذارند و به آهستگی شروع به پیاده‌روی می‌کنند و در این پیاده‌روی سرعت مهم نیست، بلکه آهستگی و قدم به قدم رفتن ارزشمند است.

*ایستایی زمان در اربعین

نویسنده کتاب «امید در آستانگی» افزود: در زندگی عادی هرچقدر سریعتر به کارهایمان برسیم بهتر است. وقتی در صف یک فروشگاه یا ترافیک معطل می‌شویم عصبی می‌شویم و ...، اما در اربعین این اتفاق‌ها رخ نمی‌دهد. در اربعین انسان بر زمان چیره می‌شود و گویی ایستایی زمان را داریم و در محیطی مثل زیارت اربعین که محیط‌های آستانگی هستند زمان کیفیت دیگری پیدا می‌کند. برای همین الگوی اربعین قابل اجرا در زندگی روزمره نیست، مگر اینکه در زندگی روزمره فضایی را ایجاد کنیم که ارزش‌های موجود در جامعه مثل سرعت، زندگی ماشینی، ثروت و هر آنچه موجب طبقه طبقه شدن جامعه می‌شود به چالش بکشد. اربعین شبیه و گونه‌ای از زندگی آرمانی و سبک زندگی متفاوتی است که مردم آن را تجربه می‌کنند و دوست دارند این تجربه را تکرار کنند.

وی در پاسخ به این سؤال که هشدار و نگرانی اصلی در خصوص اربعین چیست؟ گفت: اربعین نه تنها نباید دولتی شود، بلکه هیچ نهاد دیگری هم نباید وارد زیارت اربعین شده ادعای تصدی‌گری بر آن را داشته باشد، چون زیارت اربعین یک اتفاق فرافرهنگی و حتی فرادینی است و هر نهادی که بخواهد آن را تصدی‌گری و خود را متصدی این مراسم معرفی کند، ممکن است در فرایند آن اختلال ایجاد کند.

نصراوی در پاسخ به این سؤال که اربعین بر روی فرهنگ عمومی و فرهنگ مردم کشور‌ها چه تأثیری دارد؟ گفت: اربعین محلی برای گفت‌وگوست و هر کسی با فرهنگ خودش می‌آید و این فرایند را فرهنگی می‌کند. در زیارت اربعین چای ایرانی، چای عراقی، شربت آبلیموی ایرانی و غذا‌های ملل مختلف را می‌بینیم. غذا یکی از نماد‌های فرهنگی هر ملت است و در فرایند زیارت اربعین تنوع غذا را به خوبی دیده‌ایم. فرایند زیارت اربعین به ما یاد می‌دهد حتی اگر زبان مشترک نداشته باشیم، چگونه با دیگران گفتگو و آن‌ها را درک کنیم.

وی اظهار کرد: در یک موکب افراد ایرانی، عراقی، بحرینی، افغانستانی و... با هم همزیستی می‌کنند. اربعین به ما یاد می‌دهد که چگونه فرهنگ‌های مختلف با همدیگر همزیستی کنند و دیگران فهمیده شوند؛ این دیگران ممکن است حتی افراد غیر باورمند به دین هم باشد. در اربعین کسانی را می‌بینیم که شاید باور‌های دینی عمیقی نداشته باشند، اما همه با هم همزیستی می‌کنند و تمرین همزیستی بسیار مهم است.

شعارسال با اندکی اضافات و تلخیص برگرفته از خبرگزاری ایکنا، تاریخ انتشار: 19شهریور1402، کدخبر: 4167904، iqna.ir