شعار سال: اینکه اصفهان چقدر پسماند و زباله دارد و بعد از جمع آوری این پسماندها دقیقا چه کارهایی با آن انجام می شود سوالی است که شاید ذهن بسیاری را به خود مشغول کرده باشد؛ گفتگوی جالبی داشتیم با مهندس علی فردوسی کارشناس ارشد محیط زیست و مسئول پژوهش سازمان مدیریت پسماند شهرداری اصفهان که شما را به مطالعه آن دعوت می کنیم.

* به طور کلی در بحث مدیریت شهری به چه چیزهایی پسماند می‌گویند؟

علی فردوسی: به هرچه که دور می‌اندازیم. بگذارید یک سناریو کلی در مورد پسماند برایتان بگویم؛ در اصفهان روزانه یا بهتر است بگوییم شبانه چیزی حدود ۱۰۰۰ تن پسماند تولید می‌شود که از ۱۱ شب با کامیونهای کوچک به کامیونهای بزرگتر ریخته می‌شود و هرروز صبح از آنجا به کارخانه پردازش و تولید کود آلی در گردنه زینل (نرسیده به باغ رضوان) منتقل می شود.

یکسری دیگری از پسماند را هم داریم که مردم شب بیرون نمی‌گذارند (که ما به آن پسماندهای خارج از نوبت می گوییم)، این پسماندی است که روز بیرون گذاشته می‌شود و معمولا هم این نوع از پسماند با پسماندهای شبانه فرق می‌کنند و اغلب اقلام حجیم‌تر هستند؛ مثلا وسیله‌های اسقاطی خانه، کوزه شکسته وغیره که به محل دفن برده می‌شود و پسماندهای عادی شهری نیستند.

پسماندهای حاصل از ساخت و سازهای عمرانی را همبه صورت روزانه داریم که در حال حاضر در گردنه زینل تخلیه می‌شود. همچنین در تقسیم بندی پسماندها، پسماندهای صنعتی هم داریم که به محیط زیست ضرر می‌رساند. پسماندهای ساختمانی حدود ۷هزار تن است که ۴هزار تن در محلی که مشخص شده تخلیه می شود و یک سری دیگر هم هست که از سوی پیمانکارها یا مردم در جاهای دیگر تخلیه می‌شوند. اما بحث اصلی ما همان پسماند جامد خانگی است که شبانه جمع آوری می‌شود و صبح روز بعد وارد کارخانه می‌شوند و فرایندی را طی می‌کنند تا مواد از هم جدا شود.

* ایستگاه های بازیافت در سطح شهر چطور؟ از آنها چقدر مواد دریافت می‌شود؟

– این ایستگاهها چیزی حدود ۱۰ تا ۱۲ تن روزانه مواد بازیافتی دریافت می‌کنند. نکته قابل توجه این است که اصفهان رتبه اول را برای تفکیک در مبدأ در ایران دارد. رتبه اصفهان به خاطر این است که تفکیک اولیه اقلام بازیافتی هم فرهنگ‌سازی شده است و هم در ایستگاهها انجام می‌شود.

ما در اصفهان ۸۰ ایستگاه داریم و از این طریق ۱۲ درصد تفکیک اولیه را داریم. چندی قبل از کشور آلمان آمده بودند که برایشان جالب بود و این کار را یک عمل به روز می‌دانستند چراکه این کارها بیشتر در کشورهای پیشرفته انجام می‌شود. البته غیر از اصفهان در مشهد و تهران هم این ایستگاهها را دارند.

- خوببعد چه می شود؟

– پسماندها در کارخانه با عبور از خط پردازش تفکیک می‌شوند. پسماند خانگی بطور کلی به دو دسته تقسیم می‌شود: پسماند آلی و غیرآلی؛ پسماند آلی مواد هیدرو کربنی است که عمده آن را موادغذایی تشکیل می‌دهند. از این نوع پسماند زیاد داریم و حدود ۷۰ تا۷۵ درصد پسماندهای ما از این دست است. در کشورهای غربی این میزان برعکس است اما در کشورهای در حال توسعه معمولا چون فرهنگ مصرف خوب نیست دور ریز مواد غذایی زیاد است و در نتیجه درصد مواد آلی هم زیاد است.

در واقع هدف این پردازش این است که مواد آلی را از غیرآلی جدا کنیم. علاوه بر آن بازیافت نیز بر روی خط انجام می شود. برای مثال دستگاه مگنت داریم (آهن ربای مغناطیسی) و در انتهای خط هم برخی مواد که قابل استفاده هستند را کارگرها جدا می کنند، اقلامی مثل آلومینیوم مقوا، ظروف پلاستیکی و… .

پس درواقع ما در چهار بخش تا اینجا مواد را جدا می‌کنیم:بخش اول توسط خانواده‌هاست، بخش دوم پیمان کار و بعد از آن در بخش مواد آلی جداسازی داریم و یک بخش هم بخشی است که مواد باقی مانده را کارگران جدا می‌کنند. بخش باقی مانده در این بخش موادی هستند که یا به سادگی قابل تفکیک نیستند یا قابلیت بازیافت ندارند مثل کیسه‌‌های نایلون که بخش زیادی از مواد غیر آلی را تشکیل می‌دهند.

مواد آلی که جدا می‌شوند در حال حاضر در کارخانه ما تبدیل به کود کمپوست می‌شوند. ما اینها را با فرایندهایی به صورت هوازی به کود تبدیل می‌کنیم. همان کودی که شما می بینید در سطح شهر در پارکها استفاده می شود از همین کود است. همینطور به کشاروزها هم داده می‌شود.

* آیا این روند در آینده هم همینطور خواهد بود یا با پیشرفت علم تغییرات کیفی بهتری را در این عرصه خواهیم داشت؟

– نقشه راهی برای آینده داریم؛ اول اینکه خط پردازش را بهبود ببخشیم تا هم میزان بازیافت بیشتر ‌شود و هم خلوص مواد آلی و غیرآلی بیشتر ‌شود. الآن در مواد آلی ناخالصی هایی داریم که نمی توانیم جدایشان کنیم مثل خرده شیشه، خرده سنگ و… همینطور در بخش غیرآلی موادی هست که ممکن است ناخواسته تبدیل به کود بشود و این برای ما نامطلوب است و به دنبال بهبود این وضعیت هستیم.

تصمیم دیگری که داریم این است که از سیستم هوازی به سمت سیستم بی‌هوازی برویم، در واقع می خواهیم تکنولوژی این کار را به ایران بیاوریم. البته در حال حاضر در تهران کارهایی شده ولی چندان موفق نبوده است.

* چرا وقتی آنها موفق نبوده‌اند، شما همان راه را می‌خواهید بروید؟

– طبق تحقیقاتی که ما کردیم دلیل عدم موفقیت آنها بخاطر نوع تکنولوژی نبود، بلکه شرکت واردکننده چندان دغدغه نداشته است و دستگاههای آنها خوب نبوده و راهبری هایشان هم درست نبوده است؛ به همین خاطر این طرح برایشان جواب نداد.

* تحقیقات فقط در اصفهان است و یا نتایج آن به شهرهای دیگر هم منتقل می‌شود؟

– به‌طور کلی شهرداری‌ها مستقل عمل می‌کنند ولی با رایزنی‌هایی که با معاونت علم و فن‌آوری ریاست جمهوری داشتیم تلاشمان بر این است که با کمک شرکتهای دانش بنیان این تکنولوزی را بومی کنیم. ان‌شاءالله با یک کار علمی دقیق این روش به زودی در بقیه شهرهای کشور هم انجام شود.

* مگر سیستم بی‌هوازی چه فوایدی دارد که این فعالیتها بر اساس آن صورت می‌گیرد؟

– سیستم هوازی در هوای آزاد است که پسماند را بر روی زمین هوازی می‌کند اما مشکل آن استنشاق بوی نامطبوع است چون در فضای آزاد است و گازهای گلخانه‌ای منتشر می‌کند. اگر شما به طرف باغ رضوان رفته باشید حتما این بوی پسماند به مشامتان خورده است.

از سوی دیگر کیفیت کود هم خیلی در این روش بالا نیست ولی در سیستم بی‌هوازی عملیات در محیط‌های بسته صورت می‌گیرد، در این روش دیگر انتشار بو و گازهای گلخانه‌ای نداریم، عمل تبخیر انجام می‌شود، همچنین بیوگاز داریم که عمده آن گاز متان است و با آن می‌توان برق تولید کرد و کود بسیار عالی با این روش تولید می‌شود.

* یکی از معضلات پسماندها شیرابه‌ها است؛ سوال ایجاست که با این معضل چه می‌کنید؟

– درحال حاضر شیرابه‌ها حدود ۵۰ تن در روز است، آنها را در یک سری لاگون که در معرض تابش خورشید قرار دارد جمع آوری می‌کنیم. لاگون ها خیلی عایق شده نیستند اما به مرور زمان همین تجمع مواد ته نشین شده شیرابه ها به نوعی باعث عایق شدن لاگون ها شده است. سیستم هاضم، محیط مرطوب می‌خواهد اینجاست که می‌توانیم به جای آب از شیرابه استفاده کنیم تا مشکل شیرابه هم حل شود. آب خروجی از هاضم را با رقیق‌سازی می‌توان برای کود استفاده کرد اما در کنار شیرابه ها بخش غیرآلی پسماند را هم داریم که با استفاده از سیستم‌هایی پسماندها را به انرژی تبدیل می‌کنیم (تکنولوژی زباله سوز یا تکنولوژی گازی سازی).

* یکی از مشکلات پسماند خانگی، مواد خطرناکی است که برای افراد و کارگران ایجاد مشکل می کند؛ مثلا شیشه یا تیغهای ریش تراشی و… که احتمال بیماری در آنها وجود دارد. برای این مشکل برنامه خاصی دارید؟

– در سطح شهر تبلیغ‌هایی توسط کمیته فرهنگ شهروندی انجام شده که خیلی موثر بوده است. اما یک سری اقلام پسماند داریم که از اقلام خطرناک محسوب می‌شوند مثل پسماند بیمارستانی و صنعتی، در خانه‌ها هم یک سری پسماند خطرناک وجود دارد. در مورد این پسماندهای ویژه، متولی خود تولیدکننده است. بیمارستان ها و صنایع خودشان در این رابطه مستقیما مسئول هستند ولی چون بیمارستانها توان این کار را ندارند با شهرداری قرارداد بسته تا شهرداری زباله‌ها را جمع آوری کند.

کمی فرهنگ‌سازی در رابطه با پسماند انجام شده است تا مردم آشنا بشوند که آنها هم اقلام خطرناک در خانه تولید می‌کنند. پسماندهای خطرناک خانگی آنهایی هستند که اشتعال زایی، سمیت و یا خورندگی دارند. این اقلام ویژه هستند (مثل شیشه شکسته و لامپ شکسته) و اینها باید جاسازی شوند و به ماشین‌های بازیافت داده شوند. برای جمع آوری این پسماندها تعدادی پلاستیک قرمز در اختیار مردم قرار داده می شود تا برای کارگران مشکل ایجاد نشود.

*تعداد پرسنل سازمان پسماند شهرداری اصفهان چند نفر است وموردی داشتید که توسط این پسماندها کارگرانی که با آن سرو کار دارند بیمار شوند؟

– با نیروهای خدماتی و کارمندان و بخش اداری در کل حدود ۲۰۰ پرسنل داریم. نه، مورد بیماری نداشتیم ولی خطر وجود دارد. پسماندهای الکترونیکی هم هستند که خیلیخطرناک‌اند و مردم باید بدانند که این پسماندها را هم جداسازی کنند. بعضی ایستگاههای بازیافت شهر هستند که این پسماندها را جمع آوری می‌کنند.

* به نظر شما برای بحث مدیریت پسماند به مردم امتیازی داده شود بهتر نیست؟

– البته در عمل باید به دنبال حذف دوره‌گردها بود تا اگر هم هستند زیر نظر پیمانکاران باشند ولی برای بالا بردن انگیزه همکاری با بازیافت، «اصفهان کارت‌»هایی را در دست تولید داریم که قرار است همه مردم آن را داشته باشند. وقتی این کارتها فراگیر شد با دادن بازیافت کارتشان شارژ می شود تابتوانند با این کارت از خدمات شهری مثل اتوبوس‌ها یا باغ پرندگان یا باغ گلها و… استفاده کنند.

*اوایلی که بازیافت ایجاد شد تفکیک در محل خیلی صورت می‌گرفت؛ به یاد می آورم که ماشینهای بازیافت در درونشان سه بخش داشتند، حتی در منزل هم همان گونه رعایت می‌شد. ولی الآن این طور نیست، همه مواد بازیافت را با هم یکجا در ماشین می‌ریزند!

– این ماشین‌ها پسماند خشک را جمع آوری می‌کنند و به ایستگاه‌های سطح شهر منتقل می‌کنند که در دو جا تخلیه انجام می‌شود: یکی انتهای خیابان آبشار و یکی هم در نزدیکی پل تمدن. همانجا عمل تفکیک انجام می‌گیرد. اما اصولا تفکیک در این محلها به نسبت تفکیک در مبدا دقت کمی دارد و خالی از خطر هم نیست.

* یکی از مواردی که هست اینکه خانواده‌ها حتی دستمال کاغذی را هم به پسماند اضافه می‌کنند؛ این آسیب زا نیست؟

– مواد این چنینی جزو موارد ویژه است؛ باید پسماندی که خاصیت بیماری زایی دارد در یک سری قوطی‌‌ها قرار گیرند. در فرآیند بازیافت انسان دخیل است و خطر دارد پس باید مردم را متقاعد کنیم تا تفکیک کنند.

* فعالیت‌های فرهنگی در بحث پسماند تاکنون چقدر موثر بوده است؟

– خیلی زیاد، ولی‌ شاید هنوز زیرساختارها کامل نشده است. کیسه‌های قرمز رنگ زیاد نیست تا این فرهنگ را بین مردم انتقال بدهیم ولی وقتی توزیع آنها کامل شد باید استفاده از آن را فرهنگ‌سازی کرد.

* در تهران برای جمع آوری پسماند سطل آشغال‌های بزرگی تعبیه کرده اند، چرا در اصفهان این اتفاق نیفتاده است؟

– تهران از این طرح پشیمان است، زیرا باعث انباشت طولانی پسماند می‌شود که با تفکیک سنخیتی ندارد؛ باید پر شود تا تخلیه شود و این کار خودش آلودگی دارد و دیگر آنکه جمع آوری پسماند هم از این طریق دشوار است. سطل‌ها مکانیزه است و همه جا جمع آوری آسان نیست. شاید بهترین جا که چنین روشی کارساز است تنها برای مجتمع های بزرگ باشد.

* پسماند در اصفهان با تهران چه تفاوتهایی دارد؟

– در تهران رویکرد در مورد پسماند بیشتر به سمت مخلوط سوز است و همه را می‌سوزانند در حالی که در اصفهان رویکرد متفاوت است. ما در اصفهان کود تهیه می کنیم و مواد بازیافتی را بهتر استفاده کنیم. اما وقتی می‌سوزانیم ماده‌ای را داریم که ارزش حرارتی زیادی ندارد چون رطوبت دارد و صرفه اقتصادی هم ندارد. اصفهان به همین دلایل به سمت تفکیک رفته است.

* یکی از بحثهایی که هست آمار ۱۰۰۰ تن پسماند در اصفهان است؛ این آمار به نسبت جمعیت اصفهان در مقایسه با کشور خودمان و نیز کشورهای دیگر چگونه است؟

– در کل کشور چندان تفاوت چشمگیری نیست ولی در کشورهای دیگر هم میزان و هم نوع به مراتب فرق دارد. در کشور ما بیشتر پسماند آلی و مواد غذایی است ولی کشورهای صنعتی بیشتر مواد کاغذی است کهکاغذهایی که جمع‌آوری می شود به سمتمقواسازی می‌رود.

با اندکی تلخیص و اضافات برگرفته از جامعه تحلیلی خبری ندای اصفهان، تاریخ 20 دی 95، کد مطلب: 60564: www.nedaesfahan.ir