شعار سال: اصول بهداشت و بهسازی محيط ايجاب می‌کند كه مواد زائد در حداقل زمان ممكن از زندگی انسان دور و به طريقی دفع شوند. پراكندگی و دفع غیربهداشتی مواد زائد آلودگی منابع آب، خاك و هوا را به دنبال دارد و باعث شيوع بسياری از بیماری‌ها و همچنين زشتی منظر می‌شود كه با اجراي سيستم مديريت بهداشتی مربوط به مواد زائد می‌توان مشكلات مذكور را برطرف نمود.

كمتر از نیم‌قرن پيش، توزيع جمعيت در كشور با وضعيت فعلی متفاوت بود يعنی جمعيت كشور بيشتر در روستاها متمركز بود. اما حركت به سمت توسعه، همه معادلات را تغيير داد. ارتقاء سطح بهداشت و سلامت، افزايش جمعيت را به دنبال داشت و در پی اين تغيير، با افزايش آگاهی، رفاه و انتظارات اجتماعی، شهرنشینی رونق گرفت.

شهرنشينی و توسعه زندگی نوين، تقاضای انرژی و مصرف را بالا برد و مصرف بيشتر موجب رها شدن حجم زيادی از زباله و پسماند به محیط‌زیست شد و انسان مدرن را با معضلی به نام زباله يا پسماند روبرو كرد. تداوم زندگی انسان درگرو مصرف مداوم و توليد و كشف مواد جديد است. در اين ميان، هر جا مصرفی در كار است، پسماندها و مواد غذايی بر جای می‌مانند. بشر از ديرباز با مسئله مواد زائد و چگونگی دور كردن آن از محیط‌زیست خود روبه‌رو بوده است.

افزايش جمعيت كره زمين، مهاجرت به شهرهای بزرگ، تمركز در شهرها، بالا رفتن مداوم سطح زندگی، افزايش مصرف شهروندان و توليد فرآورده‌های مصرفی، توليد انبوه زباله‌ها را بد نبال داشت. زباله به پسماند و باقیمانده حاصل از تولید یا تغییر شکل چیزهای دیگر و نیز آنچه قبلاً استفاده‌شده و دیگر قابل‌استفاده نیست اطلاق می‌گردد.

زباله‌های شهری زباله‌هایی است که توسط قسمت‌های مختلف شهر مثل منازل و ادارات تولید می‌شود. زباله‌های صنعتی مواد زائد ناشی از فعالیت‌های صنعتی هستند و معمولاً شامل فلزات، مواد پلاستیکی و مواد شیمیایی هستند و زباله‌های خطرناك به مواد زائد جامدی گفته می‌شود که بالقوه خطرناک بوده و یا اینکه پس از طی مدتی موجبات خطر را برای محیط‌زیست فراهم می‌کند و یکی از مشخصه‌های زیر را داراست: قابلیت انفجار، احتراق، خوردگی، واکنش‌پذیری، سمی بودن و... .

در ميان عوامل تأثیرگذار در شهرها مانند محیط‌زیست شهری، حمل‌ونقل شهری، ايمنی و برنامه‌ریزی شهری، يك عامل بسيار مهم كه تأثير فزاينده و تعیین‌کننده‌ای بر ديگر عوامل سازنده زندگی شهری دارد، مديريت شهری است. شهرها كه متنوع‌ترین جلوه‌های زندگی اجتماعي بشری را در خوددارند، بدون وجود نظام مديريت شهری كه ضمن انجام برنامه‌ریزی‌های لازم برای رشد و توسعه آينده شهر به مقابله با مسائل و مشكلات كنونی آن‌ها بپردازد بی‌سامان می‌گردند.

جمع‌آوری مواد زائد شهری، سومين عنصر موظف در سيستم مديريت مواد زائد جامد است. جمع‌آوری مواد زائد جامد جداسازی شده و مخلوط در مناطق شهری، مشكل و پيچيده است، زيرا مواد زائد جامد به‌صورت گسترده و پراكنده در منازل، آپارتمان‌های مسكونی، مؤسسات تجاری و تأسيسات صنعتي و همچنين در خیابان‌ها و کوچه‌ها، مانَک‌ها و حتی در فضای باز بين ساختمان‌ها و مناطق مسكونی توليد می‌شود.

مسلماً تشويق مردم به توليد زباله كمتر از طريق پرهيز از اسراف و جداسازی اجزای قابل بازيافت زباله در مراکز توليد موجب می‌گردد كه برای مديريت صحيح زباله، آينده بهتری پیش‌بینی شود. زیان‌های اقتصادي و بهداشتی ناشی از عدم كنترل مواد زائد جامد در مناطق شهری، افزايش روزافزون زباله‌های شهری بخصوص در شهرهای بزرگ و صرف هزینه‌های گزاف به‌منظور جمع‌آوری و دفع آن‌ها، لزوم برداشتن گام‌های مؤثر و اساسي را درزمینه كنترل مواد زائد جامد روشن می‌سازد.

اصطلاح جمع‌آوری نه‌تنها شامل جمع‌آوری و يا برداشتن مواد زائد جامد از منابع مختلف است، بلكه شامل حمل اين مواد به مکان‌هایی می‌شود كه محتويات وسايل نقليه جمع‌آوری بايد در آنجا تخليه گردد.

جمع‌آوری و حمل‌ونقل زباله یکی از مهم‌ترین عملیات مدیریت مواد زائد جامد است. سیستم‌های جمع‌آوری پسماند، اغلب پيچيده و طراحي چند جزئی و مركب دارند كه اين ویژگی‌ها بايد بر اساس خصوصيات فرهنگی، اجتماعی، اقتصادی و محيطی مطابقت داده شود. تعيين مسير حركت ماشین‌آلات جمع‌آوری، يكي از مراحل مهم سيستم جمع‌آوری پسماندها است.

به‌منظور كاهش هزینه‌های تعمير و نگهداری، بايد با توجه به شيب عمومی محدوده مسير جمع‌آوری حتی‌الامکان، شيب از بالا به پايين در نظر گرفته شود. بخش اعظم مخارج مدیریت مواد زائد شهری مربوط به جمع‌آوری زباله است که درصد بالایی از این مقدار مربوط به حقوق کارگران و نیروی انسانی است به همین جهت اصلاح، بهینه‌سازی و مکانیزه کردن سیستم جمع‌آوری و حمل زباله ضمن تسریع در عملیات، هزینه و نیروی انسانی کمتری را نیاز خواهد داشت.

طرح جمع‌آوری مكانيزه زباله، از طرح‌های ويژه و پیشرفته‌ای است كه هم‌اکنون به‌عنوان اصلی‌ترین روش ارائه خدمات شهري به شهروندان به كار می‌رود. ويژگی اصلی اين روش، استفاده از ماشین‌آلات مجهز به‌جای نيروی انسانی موردنیاز جهت پاک‌سازی معابر و جمع‌آوری زباله‌ها است. با استفاده از سيستم مكانيزه، صرفه‌جویی در زمان و هزينه جمع‌آوری زباله، افزايش بهداشت عمومی و جلوگيری از انتشار آلودگی زباله خواهد شد. هر يك از تولیدکنندگان پسماند شهری اعم از خانگی يا غير خانگی با توجه به ميزان و نوع پسماند تولیدشده سهمی از مديريت پسماند را بر عهده‌دارند.

سازمان مديريت پسماند شهرداری قزوين كارهای مختلفی نظير نظافت و رفت‌وروب معابر، جمع‌آوری و انتقال پسماند، پردازش و دفع پسماند، مراقبت‌های پس از دفع و استحصال انرژی از پسماند و نظارت و كنترل را به انجام می‌رساند. جمع‌آوری پسماندهای شهری مناطق سه گانه شهر قزوين بيشترين فعاليت خدمات شهری را به خود اختصاص می دهد.

با توجه به شرايط جغرافيايي و بافت و بوم‌شناسی منطقه قزوين، سيستم جمع‌آوری مكانيزه زباله از مؤثرترین و كارآمدترين روش‌های جمع‌آوری زباله بوده كه علاوه برافزایش سرعت و كيفيت جمع‌آوری زباله هزينه‌ها را كاهش داده و به حفظ و ارتقاء سطح سلامت و بهداشت جامعه كمك شايانی خواهد كرد.

83 درصد از مجموع پسماندهای عادی توليدی اين شهر با بهره‌گیری از 44 دستگاه انواع کامیون‌های پرس، به‌صورت کاملاً مكانيزه جمع‌آوری می‌شود و تنها 17 درصد از زباله‌ها به‌صورت سنتی و آن‌هم به دليل بافت متراكم و سنتی شهر و وجود معابر و کوچه‌های باريك كه امكان تردد خودروهای مكانيزه در آن‌ها وجود ندارد از سطح معابر و مبادی توليد جمع‌آوری می‌شود.

با تصويب قانون مديريت پسماند‌ها در اردیبهشت‌ماه ۱۳۸۳ در مجلس شورای اسلامی، مديريت پسماند‌ها وارد مرحله جديدي شده است. اما بايد دانست كه شهرداری‌ها در اين ميان به‌تنهایی نمی‌توانند در جهت ساماندهی پسماندهای شهری گام بردارند. ساماندهی بحث پسماند نيازمند همكاری شهروندان است. همچنين مديريت پسماند برای موفقيت، نيازمند مشاركت بیش‌ازپیش شهروندان در امر تفكيك، و جلب مشاركت مردم در اداره شهر همچون پرداخت عوارض پسماند است.

شهروندان جامعه به‌راحتی با رعايت بجا و درست الگوی مصرف و صرفه‌جویی می‌توانند به‌صورت عمده‌ای در كاهش توليد زباله نقش داشته باشند كه در قبال اين زباله كمتر، هزينه كمتری نيز صرف جمع‌آوری و انتقال و دفع آن خواهد شد. خوشبختانه اقدامات خوبی چه درزمینه سرمایه‌گذاری بخش خصوصی و چه درزمینهٔ آموزش و فرهنگ‌سازی شهروندان در بحث مديريت پسماند انجام‌شده كه نویدبخش فصل جديدی از مديريت پسماند‌ها و بازيافت در كشور است.

*كارشناس برنامه‌ریزی و توسعه سازمان مديريت پسماند شهرداری قزوين

سایت شعار سال، با اندکی تلخیص و اضافات برگرفته از خبرگزاری دانشجویان ایران (ایسنا) استان قزوین، تاریخ انتشار 4 تیر 96، کد مطلب: 958-4590-5:www.qazvin.isna.ir