وحید حاجیان: بی‌شک یکی از قدیمی‌ترین رشته‌های فعالیت بشر را صنایع‌دستی تشکیل می‌دهد و به موجب برخی از اسناد و مدارک تاریخی، سابقه پیدایش صنایع‌دستی به عصر حجر می‌رسد و علاوه بر آن شواهدی در دست است که نشان می‌دهد صنایع‌دستی و روستایی در مراحل مختلف تکامل اقتصادی، یعنی اقتصاد شبانی، اقتصاد کشاورزی و حتی اقتصاد صنعتی، تأمین کننده بسیاری از احتیاجات بشر بوده و به خصوص تحت شرایط اقتصاد بسته، مهم‌ترین عامل تأمین نیازمندی‌ها محسوب می‌شود.

صدایش آوای زندگی و نقش آن نقشی از قدیمی‌ترین دستبافتِ های بشری است. زیراندازی که این روزها به خوبی توانسته در بین خانوارهای ایلامی جایی داشته باشد. فرش دستباف و گلیم نقش برجسته ایلام را همگان می‌شناسند. فرشی که زبان ندارد اما حرف می زند، ریشه ندارد که رشد کند اما باغ زیبایی است که گل‌هایش بدون آب هم پژمرده نمی‌شوند.

فرش دستباف از دیرباز بین خانواده‌های ایلامی رواج داشته است به طوری که کمتر خانواده‌ای در ایلام دیده می‌شود که با بافت این زیرانداز اصیل و سنتی آشنایی نداشته باشد و یا حتی برای یکبار هم به بافت آن نپرداخته باشد.

دارهای قالی رو به وضوح می‌شود در هر خانه‌ای در استان ایلام دید و این نشان از علاقه مردم و به ویژه زنان خانه دار به این هنر قدیمی است.

* قدمت ۵۰۰ ساله فرش دستباف ایلام

قدمتش به قدمت این سرزمین کهن است و با همین سرزمین هم رشد کرده است. نقش و نگارش از طبیعت، آداب و رسوم محلی و سنتی گرفته شده و زنان ایلامی به‌صورت ذهنی بافت این نقش‌ها را بر روی قالی اجرا می‌کردند اما در چند دهه اخیر، نقشه‌های طراحی و بافت به کمک این هنر صنعت قدیمی آمده تا نقش و نگارها به‌صورت منظم و دقیق و با استفاده از نقشه اجرا شود.

حمید بختیاری معاون صنایع دستی اداره کل میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری استان در گفتگو با خبرنگار مهر گفت: فرش دستباف استان بیش از ۵۰۰ سال قدمت دارد در حالی که گلیم نقش برجسته سی سال قدمت دارد و ویژگی که باعث شده گلیم نقش برجسته طرفدارهای زیادی داشته باشد این است که هنوز ماشین‌های فرش‌بافی قدرت رقابت با این هنر صنعت دستی و اصیل ایلامی را ندارند.

معاون بازرگانی، توسعه و تجارت سازمان صنعت، معدن و تجارت استان ایلام نیز در گفتگو با خبرنگار مهر با اشاره به اینکه نقشه جغرافیایی فرش استان در سال ۹۴ و ۹۵ ثبت ملی شده و به ثبت مالکیت فکری جهانی رسیده است، گفت: حدود دو درصد از حجم تولید و صادرات فرش کشور به استان ایلام اختصاص دارد.

جمیل شوهانی به کیفیت بالای فرش دستباف ایلام در بازارهای داخلی و خارجی اشاره کرد و گفت: از مجموع ۳۵۹ میلیون دلار حجم صادرات فرش کشور، پنج میلیون دلار آن مربوط به فرش استان ایلام است که به ۸۰ کشور آسیایی و اروپایی صادر شده است.

از مجموع ۳۵۹ میلیون دلار حجم صادرات فرش کشور، پنج میلیون دلار آن مربوط به فرش استان ایلام است

وی با بیان اینکه در استان ایلام ۱۴ تشکل در حوزه فرش مشغول به فعالیت هستند، افزود: در سال گذشته ۶ هزار و ۵۱۰ متر فرش دستباف به‌صورت متمرکز در کارگاه‌های فرش‌بافی استان تولید شده است که به مرکز کشور و دیگر کشورهای دنیا صادر شده است.

در استان ایلام، بافندگان شهرستان به دره به بافندگان تند باف معروف هستند و بیشتر به بافت فرش‌های چله ابریشم و نخ بافت علاقه دارند.

* گلیم نقش برجسته، ابداعی نو که به نام ایلام ثبت شده است

یکی از اصیل‌ترین صنایع دستی استان ایلام، گلیم نقش برجسته است. صنعت دستی که این روزها در بازارهای داخلی و خارجی طرفداران زیادی دارد. زندگی عشیره‌ای و سنتی و پرورش دام برای تأمین معیشت زندگی مردم منطقه ایلام از دیرباز تاکنون موجبات استفاده از پشم و رشد و رونق صنایع‌دستی مرتبط با آن خصوصاً گلیم ساده را فراهم آورده است. آنان پشم مصرفی در گلیم را از دام‌های موجود تأمین و در کارگاه‌های رنگرزی کوچکی رنگ کرده و در تولید مورد استفاده قرار داده‌اند.

مدیرکل صنایع‌دستی، میراث فرهنگی و گردشگری استان ایلام در گفتگو با خبرنگار مهر گفت: گلیم نقش برجسته، تلفیقی از گلیم ساده و گره قالی در متن آن است که به‌عنوان مهم‌ترین و اصیل‌ترین صنعت دستی استان ایلام معروف شده است.

عبدالمالک شنبه زاده به چگونگی ابداع این هنر صنعت زیبا در استان اشاره کرد و گفت: گلیم نقش برجسته ایلام در سال ۱۳۶۶ از تلفیق گلیم و قالی در یک دگردیسی مصرف که به وجود آمده توسط یک بانوی ایلامی در روستای زنجیره در شهرستان چرداول ابداع شد که در سال ۱۳۶۷ به ردیف ۴۲ فهرست آثار ملی کشور بهنام گلیم نقش برجسته ایلام به ثبت رسیده است.

گلیم نقش برجسته ایلام در سال ۱۳۶۶ از تلفیق گلیم و قالی در یک دگردیسی مصرف که به وجود آمده توسط یک بانوی ایلامی در روستای زنجیره در شهرستان چرداول ابداع شد

وی تصریح کرد: در حین بافت گلیم ساده، این بافنده ایلامی در قسمتی از گلیم بافت خود موفق به اجرای نقش برجسته با استفاده از گره قالی می‌شود که پس از ارسال این گلیم به سازمان صنایع‌دستی ایران، مورد استقبال قرار گرفته است.

معاون صنایع دستی استان در این باره به خبرنگار مهر گفت: چون گلیم نقش برجسته تلفیقی از گلیم و قالی است، بافندگان استان می‌بایست به هر دو حرفه گلیم و قالی تسلط داشته تا بتوانند این هنر زیبا را ایجاد کنند.

حمید بختیاری گفت: گلیم نقش برجسته، ازنظر اصالت و تولید مهم‌ترین و شاخص‌ترین صنعت دستی و بومی ایلام است که با توجه به ناچیز بودن سابقه بروز خلاقیت بافندگان چیره‌دست این منطقه در امر بافت گلیم نقش برجسته، پیشرفت چشمگیری درزمینه‌های مختلف تولید حاصل‌شده است.

* بازار دائمی فرش و باز شدن پای دلالان به ایلام

در گوشه‌هایی از شهر ایلام، به کارگاه فرش‌بافی آقای فرجی سر زدیم. یکی از ۶۰ کارگاه فعال استان ایلام که در دو زمینه فرش دستباف و گلیم نقش برجسته فعال است. او می‌گوید: در این کارگاه ۱۷۰ نفر مشغول به کار هستند که تعدادی در منزل کار می‌کنند و تعدادی هم در کارگاه مشغول به فعالیت هستند.

خیریه وسیعی با ۲۳ سال سابقه کار، یکی از فرش‌بافانی است که مدتی است در کارگاه آقای فرجی مشغول به کار شده است. وی می‌گوید: از سال ۱۳۷۳ در این حرفه فعالیت دارم اما نه بیمه هستم و نه تسهیلاتی برای رونق فرش‌بافی دریافت کرده‌ام.

فرجی مدیر این کارگاه به نبود بازار عرضه و فروش دائمی فرش در استان اشاره کرد و گفت: نبود بازار دائمی عرضه و فروش فرش دستباف و عدم حمایت و پشتوانه کافی باعث شده که پای دلال‌ها به استان باز شود و فرش استان را نصف قیمت بازار خریداری کنند و به اسم استان خود به فروش برسانند.

وی می‌افزاید: فرش ایلام ریزبافت‌ترین فرش کشور است که هیچ‌گونه تقلبی در بافت آن وجود ندارد چراکه بافت آن «دو خفتی» است و این باعث می‌شود که فرش با استحکام باشد و کیفیت داشته باشد اما در برخی استان‌ها «چهار خفتی» کار می‌کنند.

* کارگاه شور و پرداخت، حلقه‌های مفقوده صنعت فرش‌بافی

علیرضا فرجی مدیر کارگاه تولید و گلیم نقش برجسته با اشاره به اینکه در این کارگاه انواع فرش و گلیم نقش برجسته تولید می‌شود، گفت: بافندگان این کارگاه بیشتر در بافت فرش‌های چله نخ، چله ابریشم، تابلو فرش و دیگر رشته ها فعالیت دارند.

وی می‌گوید: به دلیل اینکه در استان ایلام هیچ کارگاه شور و پرداخت فرش وجود ندارد، مجبوریم تولیدات خود را با نصف قیمت به واسطه بفروشیم که به استان‌های دیگر همچون استان قم می‌برند و در آنجا پس از شور و پرداخت به قیمت دو برابر و به اسم استان‌های دیگر به فروش می‌رسانند.

وی افزود: اگر کارگاه شور و پرداخت در استان وجود داشته باشد هم پای دلال‌ها به استان باز نمی‌شود و هم ضمن اینکه برای عده‌ای ایجاد شغل می شود، فرش دستباف استان با قیمت مناسب و به نام خود استان به فروش می‌رسد.

اگر کارگاه شور و پرداخت در استان وجود داشته باشد هم پای دلال‌ها به استان باز نمی‌شود و هم برای عده‌ای ایجاد شغل می شود

خانم غیاثی یکی دیگر از فعالان حوزه فرش دستباف و گلیم نقش برجسته استان است که حدود سه سال است که کارگاه گلیم بافی راه اندازی کرده و در این کارگاه نیز ۲۸ نفر به صورت مستقیم مشغول به کار شده‌اند.

وی با اشاره به اینکه ۱۰ سال در زمینه گلیم نقش برجسته فعالیت می‌کند، گفت: با توجه به اینکه رشته تحصیلی‌ام، صنایع دستی فرش بوده است به این حرفه روی آورده‌ام و مدت یک سالی است که توانسته‌ام نقشه گلیم نقش برجسته را نیز طراحی و به صورت نقشه تهیه کنم تا علاقه‌مندان به این حرفه بتوانند با استفاده از نقشه خوانی، طرح‌های جدید و زیبایی را ایجاد کنند.

وی می‌گوید: در این کارگاه، سالانه ۱۲۰ تخته گلیم نقش برجسته تولید و به کشورهای حوزه خلیج فارس، عراق، روسیه و آلمان صادر می‌شود.

* تنها ۵ هزار نفر بافنده فرش در ایلام بیمه هستند

بر اساس طرح حمایت از هنرمندان و استادکاران صنایع دستی، مجلس شورای اسلامی در ماده ۲ این طرح دولت را مکلف کرد در اجرای قانون بیمه اجتماعی قالیبافان، بافندگان فرش و شاغلان صنایع دستی شناسه دار (کد دار) مصوب ۱۸/ ۵/ ۱۳۸۸ نسبت به ساماندهی و بیمه کردن کلیه واجدان شرایط اقدام کنند اما در استان ایلام حدود ۹ هزار نفر از قالیبافان در انتظار بیمه تأمین اجتماعی هستند.

جمیل شوهانی معاون بازرگانی، توسعه و تجارت استان ایلام با بیان اینکه بر اساس این آیین نامه مجموعاً ۲۰ درصد سهم بیمه توسط دولت پرداخت می‌شود، گفت: تعداد ۱۴ هزار و ۳۰۰ بافنده فرش در استان شناسایی شده‌اند که تنها ۵ هزار و ۱۶۶ نفر تحت پوشش بیمه تأمین اجتماعی هستند.

مدیرکل تأمین اجتماعی استان ایلام در این ارتباط به خبرنگار مهر گفت: با توجه به اینکه باید منابع مالی این طرح مشخص شود تا تمامی افراد متقاضی بیمه تأمین اجتماعی، تحت پوشش این بیمه قرار گیرند اما از سال ۱۳۹۳ تاکنون هیچ گونه بخشنامه‌ای در این خصوص ابلاغ نشده است.

از محل حذف افراد غیرفعال می‌توان تعدادی از متقاضیان فعال را تحت پوشش بیمه تأمین اجتماعی قرار داد

سهیلا ملکشاهی افزود: بازرسان تأمین اجتماعی با سرکشی و بازدید از کارگاه‌های فرش‌بافی استان، افراد غیر فعال را شناسایی می‌کنند و از محل حذف افراد غیرفعال می‌توان تعدادی از متقاضیان فعال را تحت پوشش بیمه تأمین اجتماعی قرار داد.

سالانه بیش از ۵۰۰ هزار مترمربع انواع فرش و گلیم نقش برجسته به ارزش ۶۰۰ میلیارد ریال در ۶۰ کارگاه فعال در استان ایلام تولید می‌شود.

این هنر صنعت می‌تواند اقتصاد داخلی کشور را تقویت کند و با حمایت از کارگاه‌های فرش‌بافی و ایجاد کارگاه‌های شور و پرداخت، ضمن ایجاد اشتغال پایدار می‌توان فرش دستباف و گلیم نقش برجسته استان را به دنیا معرفی کرد اما در این راه باید به بیمه و ارائه تسهیلات کم بهره برای بافندگان نیز توجه شود.

شعارسال، با اندکی تلخیص و اضافات برگرفته از خبرگزاری مهر، تاریخ انتشار: 29 مهر 1396، کدخبر: 4119720، www.mehrnews.com