ضرورت پاک کردن یک صورت مسئله؟

نتیجه سیاست های اخیر در یک دهه گذشته به نحوی بوده است که طی ده سال حدود 100000 چاه کشاورزی برقدار گردد که بیشترین رشد مصرف برق طی دهه 80 (1390-1380) با افزایش 2.5 برابری متعلق بخش کشاورزی بوده است. از مواردی که پاک کردن صورت مسئله در کوتاه مدت جواب می دهد؛ توقف اتصال چاه های کشاورزی به شبکه سراسری برق در برنامه ششم توسعه است.

شعار سال: یکی از رویکردهای سياستگذاری انرژي در دودهه اخیر، برقدار نمودن چاه های کشاورزی با هدف کاهش شدت مصرف انرژی در این بخش و خصوصا صرفه‌جویی در مصرف گازوئیل بوده است. این رویکرد در قانون اصلاح الگوی مصرف وقوانین سنواتی بودجه کشور نیزبه ان تاکید شده است

1 - بند ل تبصره2 قانون بودجه سال 1393 کشور:
وزارت نفت مکلف است در راستای اجرای ماده 24 قانون افزایش بهره وری بخش کشاورزی و منابع طبیعی مصوب 1389/4/23، نسبت به تأمین اعتبار برقدار کردن حداقل بیست (20%) از چاه های کشاورزی اقدام نماید. وزارت نیرو و شرکتهای توزیع برق استان ها موظفند با درخواست سازمان جهاد کشاورزی شهرستان ها، برق چاه ها را تأمین کنند.

2- بند م تبصره 2 قانون بودجه سال 1393 کشور:
دولت موظف است در ازای برقی کردن چاههای کشاورزی با منابع انرژی نوین از جمله انرژی خورشیدی به جای استفاده از سوخت های فسیلی، مبلغ معادل پرداختی بابت یارانه سوخت را به شرکت های تولید برق از جمله خورشیدی پرداخت نماید و تجهیزات مربوطه را به کشاورزان تحویل دهد.

3 -ماده 29 قانون اصلاح الگوی مصرف:
وزارتخانه های جهاد کشاورزی و صنایع و معادن موظفند سالانه حداقل بیست درصد (20%) از پمپ های آب کشاورزی فرسوده و پرمصرف را از رده خارج و به همان نسبت به تأمین پمپهای آب جدید با مصرف انرژی استاندارد و بهینه سازی شده اقدام نمایند.

از سه تکلیف قانونی فوق که تقریبا در تمامی قوانین بودحه سالانه کشور به نوعی تکرار شده است ؛فقط پاراگراف اخر تکلیف ردیف یک توسط وزارت نیرو انجام شده است ((وزارت نیرو و شرکتهای توزیع برق استانها موظفند با درخواست سازمان جهاد کشاورزی شهرستانها، برق چاهها را تأمین کنند)) وتقریبا هیچ یک از متولیان مشخص شده در قانون تکالیف خود را در این زمینه انجام نداده اند واین موضوع باعث شده است وزارت نیرو به عنوان متولی تامین اب وبرق وتنها پاسخگوی این بخش به تنهایی جور تکالیف را بکشد واختیاراتش هم در حد پاسخگویی به همه ذینفعان نباشد.

نتیجه رويكردفوق در یک دهه اخیربه نحوی بوده است که طی ده سال حدود 100000 چاه کشاورزی برقدار گردد که بیشترین رشد مصرف برق طی دهه 80 (1390-1380) با افزایش 2.5 برابری متعلق بخش کشاورزی بوده است .مصرف انرژی معادل این بخش از 35 میلیون بشکه نفت خام در سال 84 به حدود 50 میلیون معادل بشکه نفت خام در سال 91 رسیده است .

سایر شاخص های ایجاد شده از رویکرد فوق به شرح زیر است:
-میزان مصرف انرژی الکتریکی در سال 91 در بخش مصرف کشاورزی كشور به 30.000میلیون کیلووات ساعت بالغ گردیده است..
-رشد مصرف برق برای استحصال آب در بخش کشاورزی کشور سالانه رشدی حدود نه درصدی داشته است.
-برآوردها نشان میدهد که بین 5000 مگاوات تا 6000 مگاوات مولفه بار چاههای کشاورزی در پیک بار کشور وجود دارد.
-سرانه مصرف نهایی انرژی در بخش کشاورزی سه برابر متوسط جهانی است
- بیشترین یارانه برق به مصرف کنندگان انرژی به بخش کشاورزی پرداخت شده که معادل 15هزار میلیارد ریال در سال است.
-در دودهه‌ی اخیردر مجموع در دوره 88-1369 به طور متوسط 59 درصد کل یارانه های پرداختی به بخش کشاورزی شامل یارانه انرژی بوده است.
-استفاده بی رویه از منابع آب زیرزمینی بخصوص در چاههای برقی شده و پایین بودن راندمان آبیاری کشور در حدود 32 درصد
-بخش کشاورزی چهار درصد از کل مصرف انرژی و 17 درصد از مصرف برق کشور را به خود اختصاص میدهد.
-از دیدگاه کشاورز راندمان کلی پمپ های برقی نسبت به پمپهای دیزلی سه برابر بالاتر است.
-برای استحصال آب با پمپ دیزلی در یک چاه سالانه8450 لیتر گازوییل مصرف شده که شاخص مصرف ویژه انرژی معادل 0.07 لیترگازوییل بر متر مکعب آب میباشد.
-برای استحصال آب با الکتروپمپ برقی در یک چاه سالانه 60400 کیلووات ساعت برق مصرف شده که شاخص مصرف ویژه انرژی معادل 0.5کیلووات ساعت بر متر مکعب آب خواهد بود.
یکی از شاخصها وویژگیهای جدی که در رویکرد برقدار نمودن چاههای کشاورزی ایجاد شده است توسعه افزایش برداشت از ابهای زیر زمینی به علت عدم وجود محدودیت سوخت ومباحث اجتماعی ویا سیاسی منطقه ای است واز انجا که عوامل مختلفی در تقاضای انرژی در بخش کشاورزی از قبیل شرایط اقلیم و آب و هوا -قیمت حامل های انرژی -حجم فعالیتها و میزان بهره برداری -ضریب مکانیزاسیون وخصوصا سطح ابهای زیر مینی موثر است لذا پیشنهاد میگردد در برنامه ششم توسعه کشور راهبرد کلی زیر مد نظر قرار گیرد:
-"عدم اتصال به شبکه برق سراسری چاههای اب کشاورزی "؛وفقط چاههای کشاورزی تا قدرت محدود با اعتبار وبرنامه مشخصی در مناطق مشخص شده کشاورزی کشور از طریق سیستم های تجدید پذیر به صورت هوشمند برقدار شوند .
- سالانه حداقل بیست درصد (20%) از پمپهای آب کشاورزی فرسوده و پرمصرف را از رده خارج و به همان نسبت به تأمین پمپ های آب جدید با مصرف انرژی استاندارد و بهینه سازی شده نوسط متولیان ذیربط وبا استفاده از اعتبارات قانونی اقدام نمایند.
-در هر صورت چاه هایی برقدار شوند که از سیستم های استاندارد استفاده کرده باشند.

به نظر میرسد یکی از مواردی که پاک کردن صورت مسئله در کوتاه مدت جواب میدهد؛ توقف اتصال چاههای کشاورزی به شبکه سراسری برق در برنامه ششم توسعه است. درصورت اجرای برنامه فوق؛امکان مدیریت مصرف بر انرژی و آب چاه های کشاورزی موجود ایجاد میگردد وضمنا استفاده از منابع تجدیدپذیر برای تامین برق چاههای جدید نهادینه وبرای برنامه های بعدی توسعه کشور الگو پذیر میگردد.

*مدیر عامل شرکت مهندسی قدس نیرو- رئیس انجمن علمی مدیریت مصرف انرژی ایران