شعار سال: هرچند پول‌شویی در بخش ریالی به تأکید رئیس کل بانک مرکزی از پول‌شویی ارزی مهم‌تر است؛ اما همچنان مفرهای متخلفان مالی باز است. بنا بر اظهارات کامران ندری، عضو هیئت‌ علمی پژوهشکده پولی و بانکی، در ایران حساب‌های تجاری افراد از حساب‌های شخصی آنان جدا و مشخص نیست و این خود شرایط را برای پول‌شویان راحت‌تر می‌کند.

  درحالی‌که پول‌شویی ریالی امروز برای ما بسیار گسترده‌تر است، تکنولوژی به جای اینکه در کنترل به ما کمک کند، انجام معاملات غیرقانونی را در کشور آسان‌تر کرده ‌است. ندری همچنین با تأکید بر اینکه مبارزه با پول‌شویی ریالی اهمیت بیشتری از پول‌شویی ارزی دارد، می‌گوید: مدیریت و ساماندهی نقل و انتقالات مالی کمک بسیاری می‌کند به اینکه جلوی فعالیت‌های غیرقانونی و مسیرهای غیررسمی مثل پول‌شویی را بگیریم. ندری همچنین توضیحاتی در راستای تمییز پول‌شویی ارزی و ریالی داده و اذعان می‌کند که مبارزه با پول‌شویی در بخش ریالی مهم‌تر از پول‌شویی در بخش ارزی است؛ چرا‌که در بخش ارزی مسئله ما به خروج سرمایه، تا حدی قاچاق مواد مخدر و تأمین مالی تروریسم محدود می‌شود.

طبق قانون مبارزه با پول‌شویی ایران، پنهان یا کتمان‌کردن ماهیت واقعی منشأ، منبع، محل، نقل‌ و انتقال، جابه‌جایی یا مالکیت عوایدی که به‌ طور مستقیم یا غیرمستقیم در نتیجه جرم به دست‌ آمده باشد، مصداق پول‌شویی است. کامران ندری در توضیح پول‌شویی می‌گوید: وقتی پولی جابه‌جا می‌شود، چه ارز و چه ریال، مطابق با مقررات بین‌الملل باید منشأ این پول مشخص باشد و لازم است کسانی که این پول را جابه‌جا می‌کنند، هویت آشکار داشته باشند و دلیل جابه‌جایی پول هم روشن باشد؛ چه درباره ریال و چه راجع به ارز‌های دیگر. همه جای دنیا برای مبارزه با پول‌شویی کنترل‌هایی از‌این‌دست صورت می‌گیرد. هر جابه‌جایی پولی که خلاف مقررات کشوری انجام گیرد، این جابه‌جایی مصداق پول‌شویی است. جدای از اینکه باید منشأ این پول مشخص باشد، خود این جابه‌جایی هم باید براساس مقررات و قوانین کشورها انجام شود.

این به بحث خروج سرمایه هم ارتباط پیدا می‌کند؛ زیرا اگر مقررات کشوری اجازه نمی‌دهد که پولی را از کشورتان به خارج از کشور جابه‌جا کنید، اگر این کار را بخواهید به صورت غیررسمی انجام دهید، امری غیر‌قانونی است و شامل همان بحث پول‌شویی می‌شود و اجازه آن داده نمی‌شود.
این کارشناس به اظهارات رئیس کل بانک مرکزی مبنی بر پول‌شویی ریالی این‌طور واکنش نشان می‌دهد: در زمینه مدیریت نقل و انتقالات پولی اصلی‌ترین اقداماتی که در ایران انجام شد، در دوران جناب همتی بوده است و تا حدود بسیاری هم تأثیرگذار بوده. امروز یکی از دلایلی که همتی موفق شده بازار ارز را تا حدودی کنترل کند، همین اقداماتی بود که انجام شده بود؛ همین محدودیت‌هایی که روی دستگاه‌های پوز گذاشتند و بسیار کمک‌کننده بوده یا اقداماتی که درباره چک‌های رمزدار کردند و مفید بود.

به نظر می‌رسد که اگر بتوانند این مسیر را ادامه داده و روی تراکنش‌ها و نقل و انتقالات پولی که در اقتصاد صورت می‌گیرد، کنترل داشته باشند، این مسئله می‌تواند کمک بسیاری کند. من فکر می‌کنم از‌آنجا‌که آقای همتی تأثیر این دست اقدامات را بر مسائلی مثل بازار ارز به صورت عینی و محسوس دیده‌اند و متوجه شده‌اند که چقدر می‌تواند مؤثر و کارساز باشد، حدس می‌زنم مقصود ایشان نیز از این گفته همین بوده. ایشان از تأثیری که ساماندهی نقل و انتقالات پولی بر بازار ارز داشته، خشنود هستند و می‌خواهند این مسیر را ادامه دهند. من نیز با این گفته و این اقدامات موافقم. البته نه‌فقط از این نظر که روی بازار ارز اثرگذار بوده؛ بلکه این مدیریت و ساماندهی نقل و انتقالات مالی کمک بسیاری می‌کند به اینکه فعالیت‌های غیرقانونی و مسیرهای غیررسمی مثل پول‌شویی را ببندیم.

این کارشناس در توضیح تفاوت پول‌شویی ارزی و ریالی عنوان می‌کند: وقتی صحبت از پول‌شویی در بخش ریالی می‌شود، توجه ما به طور کامل به داخل معطوف شده و فقط داخل مرزها را در نظر می‌گیریم. فرض کنید ما هیچ ارتباطی با دنیای خارجی نداریم و یک اقتصاد بسته داریم و همه معاملات و مراودات مالی ما در داخل اتفاق می‌افتد. در همین اقتصاد بسته هم باید مشخص باشد پولی که جابه‌جا می‌شود، چه منشأیی دارد و از طریق چه معامله‌ای به دست آمده و برای چه منظور استفاده می‌شود؟ هیچ ربطی هم به مبادلات و معاملات ما با خارج از کشور ندارد. این معامله با پول ملی کشور خودمان (ریال) صورت می‌گیرد. هیچ‌گونه بحث ارزی هم در میان نیست.

فرضا یک نفر معامله‌ای را انجام داده و در آن وجهی برای تسویه مبلغ آن معامله جابه‌جا می‌‌‌‌شود؛ این باید مبدأ و مقصد و دلیل جابه‌جایی‌اش روشن باشد. اگر نباشد، به پول‌شویی ریالی مشکوک است؛ اما پول‌شویی ارزی برمی‌گردد به معاملاتی که بین کشورها اتفاق می‌افتد و دقیقا به همان شکل است؛ یعنی وقتی پولی از ایران می‌خواهد به کشور دیگری منتقل شود، باید مبدأ و مقصد این پول و هویت کسی که پول را ارسال می‌کند، هویت فردی که پول را دریافت می‌کند و همه جزئیات معامله‌ای که دلیل جابه‌جایی پول بوده، مشخص باشد؛ بنابراین در این معاملات ارزی و ریالی هیچ تفاوتی وجود ندارد؛ مگر از این نظر که معاملات ریالی در داخل مرزهای جغرافیایی ما اتفاق می‌افتد و معاملات ارزی بین کشوری است؛ اما از منظر پول‌شویی تفاوتی ندارند و باید مبدأ و مقصد دلیل همواره کنترل شود.

ندری تأکید می‌کند که بیشتر بحث اطلاعات در معاملات مهم است؛ زیرا اگر این اطلاعات وجود داشته باشد، اجازه جابه‌جایی پول داده می‌شود و بعدا بررسی می‌کنند که مطابق مقررات بوده یا خیر. مثلا زمانی که آمریکا اعلام می‌کند سه شرکت چینی را به‌خاطر دورزدن تحریم‌ها جریمه کرده‌اند، معاملاتی که این شرکت‌ها انجام داده‌اند، مربوط به حالا نیست بلکه در یک تاریخی در گذشته انجام شده است اما چون اطلاعات وجود داشته بعد از بررسی این اطلاعات مطمئن می‌شوند که این شرکت‌ها مقررات آمریکا را نادیده گرفته‌اند.

این کارشناس مصداقی از پول‌شویی ریالی را این‌طور توضیح می‌دهد: نمونه آن افرادی هستند که فرضا مواد مخدر خریدوفروش می‌کنند. اینها معمولا مبالغی را که جمع‌آوری می‌کنند، به شکل اسکناس است؛ بنابراین وقتی با یک مبلغ قابل‌ملاحظه‌ای از وجه نقد به‌صورت اسکناس وارد بانک می‌شوند، همیشه می‌توانند یک مورد مشکوک تلقی شوند و باید توضیح دهند که این میزان وجه نقد را از چه راهی به دست آورده‌اند. به همین دلیل در کشورهای توسعه‌یافته اگر با مبلغ قابل‌توجهی از اسکناس وارد یک بانک شوید، حتما از شما می‌خواهند اثبات کنید این مبلغ اسکناس را از کجا آورده‌اید. حالا این فرایند را با کشور خودمان مقایسه کنید.

در ایران ممکن است فروشندگان موارد مخدر خودشان هرکدام یک دستگاه پوز داشته باشند و نیازی ندارند که معاملات غیرقانونی‌شان را با اسکناس انجام دهند. در واقع متأسفانه به دلایل بسیاری به‌جای آنکه از این تکنولوژی برای حصول اطمینان از به حداقل رسیدن معاملات غیرقانونی و معاملاتی که منشأ قانونی ندارد، استفاده کنیم و این معاملات به حداقل ممکن برسد، به عکس زمینه را برای اینکه معاملات غیرقانونی به سهولت انجام شود، مهیا کرده‌ایم. امروز هرکسی یک دستگاه پوز در اختیار دارد که با آن می‌تواند هر معامله‌ای را انجام دهد و خود معامله معلوم نیست چه بوده و برای چه انجام می‌شود؛ حدس من این است که سخنان دکتر همتی ناظر بر این‌گونه مباحث است. ندری می‌افزاید: مثلا در ایران حساب‌های تجاری افراد از حساب‌های شخصی آنان جدا و مشخص نیست.

در بحث مبارزه با پول‌شویی چون هر معامله‌ای باید از طریق نظام پولی کشور تسویه شود، شما اگر بتوانید روی تراکنش‌ها و نقل‌و‌انتقالات مالی کنترل داشته باشید، احتمال اینکه از طرق غیرقانونی پولی جابه‌جا شود، کاهش پیدا می‌کند؛ بنابراین معاملات غیرقانونی دشوار می‌شود. بحث بر این است که نقل‌وانتقالات وجوه را باید برای افرادی که معاملات غیرقانونی و خلاف مقررات انجام می‌دهند، تا جای ممکن دشوار کنیم. بنابراین بحث مبارزه با پول‌شویی خیلی ارتباطی هم به خارج از کشور ندارد و مربوط به داخل است. اگر شما بتوانید الزامات مبارزه با پول‌شویی را در داخل کشور اجرا کنید، به‌احتمال‌زیاد می‌توانید فساد و معاملات خلاف مقررات را تا حدود زیادی شناسایی کنید. برای انجام این دست معاملات می‌توان محدودیت‌های جدی ایجاد کرد. مبارزه با بخش ریالی مهم‌تر از بخش ارزی است؛ چراکه در بخش ارزی مسئله ما فقط خروج سرمایه و تا حدی قاچاق مواد مخدر و تأمین مالی تروریسم است.

شعار سال، با اندکی تلخیص و اضافات برگرفته از روزنامه شرق، تاریخ انتشار: 11 آبان 1398، کدخبر: 242075 ، www.sharghdaily.ir