شعار سال: فساد اقتصادی و مالی از مشکلات بسیار جدی است که امروزه در سازمان‌ها و شرکت‌های گوناگون مشاهده می‌شود و این مسئله تنها مختص ایران نیست. به عبارتی دیگر پدیده فساد به شکل نامحسوسی در تمام اقتصاد ریشه می‌دواند و هنگامی که به خودمان بیاییم، می‌بینیم که پایه و اساس اقتصاد دچار ویرانی شده است. حال در این میان باید پرسید که راه‌حل مبارزه با فساد چیست؟

مقابله با فساد یکی از اصلی‌ترین دغدغه‌هایی است که از گذشته تا به امروز وجود داشته و هر از چندگاهی پیشنهادی برای مبارزه با این پدیده از سوی صاحب‌نظران مطرح می‌شود. اما اینکه این راهکار‌های پیشنهادی تا چه میزان می‌تواند مثمرثمر باشد خود جای سوال دارد. این در حالی است که اخیرا فرهاد دژپسند، وزیر اقتصاد گفته است که هر کس فساد را افشا کند که منجر به صدور حکم برای فرد فاسد شود افشا‌کننده فساد از وزارت اقتصاد جایزه می‌گیرد.

وی در بخش دیگری از صحبت‌هایش افزود: «شاید در مورد فساد خیلی صحبت شده، اما یکی تفاوت احساس و ادارک فساد با خود فساد است و به نظرم آنچه مثل سم اقتصاد ایران را آسیب می‌رساند و در معرض خطر جدی قرار می‌دهد ادراک فساد است»؛ بنابراین وزیر اقتصاد از راه‌اندازی سیستم «سوت‌زنی» خبر داده است. سوت‌زنی یک شیوه جهانی برای مبارزه با فساد است. شیوه‌ای که در ایران، کمتر شناخته شده و مورد استفاده عمومی قرار گرفته است. اما آیا در کشور ما سوت‌زنی می‌تواند ما را به نتیجه مطلوب برساند؟ در این راستا وحید شقاقی‌شهری، استاد دانشگاه و کارشناس مسائل اقتصادی با بررسی سیستم سوت‌زنی به «ابتکار» گفت: در ابتدا بگویم که ما باید بپذیریم همین که یک مقام ارشد کشور دغدغه‌ای نسبت به کنترل و افشای فساد داشته خود جای قدردانی دارد. همین که مسئولی برای این کار پیش‌قدم می‌شود و بحث فساد را به عنوان یکی از مباحث اصلی مطرح می‌کند می‌تواند قدم مهمی باشد.

وی در ادامه افزود: بر اساس اطلاعاتی که دارم باید بگویم که در وزارت اقتصاد بحث هوشمند‌سازی اقتصاد در گمرک، مالیات و سیستم بانکی دنبال می‌شود و مفهوم هوشمند‌سازی اقتصاد این است که تا حد امکان شفافیت را در بخش‌هایی که گلوگاه‌ها فساد است ارتقا دهیم و این مسئله می‌تواند برای ما بسیار مفید باشد.
این کارشناس اقتصادی در بخش دیگری از صحبت‌هایش به مفهوم «سوت‌زنی» اشاره کرد و در این‌باره گفت: ما عبارتی تحت عنوان سوت‌زنی داریم. این مفهوم در دنیا وجود دارد، وزیر اقتصاد و رئیس قوه‌قضائیه در ایران نیز به این مسئله اشاره کرده‌اند. این یکی از مکانیزم‌هایی است که می‌تواند به مکانیزم خودکنترلی و کنترل از سوی مردم کمک کند، بنابراین در این روش عملا سامانه‌ای ایجاد می‌شود و این سامانه می‌تواند به دفاتر حراست و یا ارزیابی عملکرد دستگاه‌ها متصل شود. پس از آن مردم می‌توانند شواهد و اطلاعات خود را از فسادهایی که اتفاق می‌افتد و یا مشاهده می‌کنند اعلام کنند. اگر داده‌ها در خصوص فساد در این سامانه افزایش پیدا کند دستگاه‌های نظارتی نیز می‌توانند ورود پیدا کنند و مانع از ادامه فساد شوند.

وی با اشاره به میزان کارایی چنین سامانه‌ای در اقتصاد ایران ادامه داد: قطعا راه‌اندازی چنین سامانه‌ای می‌تواند منجربه کاهش فساد در اقتصاد شود، اما اینکه آیا راه‌اندازی چنین سامانه‌ای کفایت می‌کند یا خیر، پرسش مهمی است که باید آن را بررسی کرد. باید بگویم که این جریان یعنی راه‌اندازی سیستم سوت‌زنی تنها یک روش است و این در حالی است که روش‌های دیگری نیز برای کاهش فساد وجود دارد.

وی در ادامه افزود: مسئله مهمی که وجود دارد این است که برای کنترل فساد در کنار مبارزه مستقیم با پدیده فساد باید اصلاح ساختاری نیز صورت بگیرد. به عنوان مثال اصلاح در دولت الکترونیک، کاهش اندازه دولت، تمرکز‌زدایی به ویژه در مراکز تصمیم‌گیری کلیدی در دولت، بحث افزایش رقابت‌پذیری بخش خصوصی، بهبود فضای کسب‌وکار، هوشمندسازی اقتصاد، کاهش نظامات دو یا چند نرخی در متغیر‌های کلیدی می‌تواند بخشی از فساد و رانت را از بین ببرد. بحث چندنرخی به میان آمد باید بگویم بخش عظیمی از فساد‌ها در نظام دو یا چند نرخی به وجود می‌آید. این مسائل موجب می‌شود که فساد رخ دهد، بنابراین همانطور که گفتم در برابر مبارزه مستقیم با فساد قطعا باید اصلاحاتی صورت بگیرد تا نهاد‌ها و سازمان‌ها در جهت تقویت شفافیت اصلاح شوند و مبارزه به شکل مستقیم کفایت نمی‌کند و ما تا زمانی که نتوانیم نهاد‌ها و ساختارهای‌مان را اصلاح کنیم مبارزه مستقیم نمی‌تواند پاسخگوی مشکلات باشد.

شقاقی‌شهری راه‌اندازی سیستم سوت‌زنی را تنها یک ابزار دانست که باعث اتمام فساد در نهاد‌ها نمی‌شود، وی در این خصوص گفت: بنابراین دولت باید تلاش کند تا اصلاح نهادی و ساختاری در دستور کار قرار بگیرد. همانطور که گفتم بدون اصلاح ساختاری طبیعتا افشاگری فساد به صورت مستقیم نمی‌تواند نتیجه مطلوبی داشته باشد و قطعا باید مبارزه و اصلاح با یکدیگر هم‌قدم شوند. اگر این دو با یکدیگر هم‌راستا نباشند، ما مدام با فساد مبارزه خواهیم کرد و از طرف دیگر فساد دوباره ایجاد خواهد شد. هنگامی که ساختار‌ها و نهاد‌ها را اصلاح می‌کنیم ما دیگر شاهد فساد‌های پیوسته و مکرر نخواهیم بود. با توجه به این مسائل می‌توانیم نتیجه بگیریم قبل از راه‌اندازی هر سامانه‌ای می‌توان با اصلاح جلوی بسیاری از فساد‌ها را بگیریم. ما باید بپذیریم سوت‌زنی تنها یک ابزار مبارزه مستقیم با فساد بوده و باید توجه داشته باشیم که ابزار‌های دیگری هم برای مبارزه وجود دارد.

 

شعار سال، با اندکی  تلخیص و اضافات برگرفته از روزنامه ابتکار، تاریخ انتشار: 7 دی 1398، کدخبر: 149706 ، www.ebtekarnews.com