شعار سال: بامدادان می‌توان با آواز پرندگان چشم گشود و از قاب پنجره چوبی به تماشای جنگلی نشست که در دامنه کوه گسترده شده است. حیاط با ماکیان‌ها به صبح لبخند می‌زند و دود هیزمی که چای صبحگاهی را مهیا می‌سازد، تا سایه‌روشن مه بامدادان پیش می‌رود. گیله‌مرد راه می‌افتد سمت رودخانه تا قایقش را برای گردش مهمانان آماده سازد و همسرش پای تنور نفس گرم آتش را به جان می‌خرد تا عطر نان، سفره مهمانان را معطر کند. مهمان‌ها که از کویر آمده‌اند، غرق در تماشای لحظاتی که پشت سر می‌گذارند، شیرینی این سفرشان را با اقامت در واحدهای بوم‌گردی مزمزه می‌کنند. آن‌ها زندگی سنتی گیلانیان و معاشرت با اهالی مهربان و صمیمی روستا را تجربه می‌کنند و شیرین‌ترین کلمات بر دفتر خاطرات سفرشان که با واژه «بوم‌گردی» درهم‌آمیخته، نقش می‌بندد.

این روزها شکل دیگری از سفر با عنوان بوم‌گردی، نگاه‌ها را متوجه خویش ساخته است. بوم‌گردی سفر از دل روزمرگی‌های زندگی امروز به روشنایی زندگانی مردمانی است که هویت اصیل خویش را حفظ کرده‌اند.

اقامتگاه‌های بوم‌گردی در هر نقطه از ایران که باشند از آداب و سنن و شیوه زندگی اهالی این سرزمین نشان دارند و خاطرات دل‌نشینی برای مهمانانشان رقم می‌زنند؛ در این میان گیلان خطه سرسبزی است که بوم‌گردی در آن می‌تواند گردشگران را از سراسر جهان مجذوب خویش سازد. بی‌تردید ارتقای صنعت گردشگری از موثرترین راهکارهای دستیابی این استان به توسعه پایدار و بهبود معیشت مردم است.

در این میان توجه به گردشگری روستایی و تلاش برای گسترش بوم‌گردی می‌تواند از مهاجرت روستاییان به شهرها، تغییر کاربری اراضی کشاورزی و کاهش تولید بکاهد و به ایجاد فرصت‌های شغلی جدید و رونق اقتصاد گیلان بینجامد، ظرفیت‌های گردشگری این استان چنان غنی و ارزشمند است که به فعلیت رسیدنش همراه با ملاحظات محیط‌زیستی، می‌تواند ارزآوری مناسبی برای کشور نیز به‌همراه داشته باشد.

توجه به حفظ محیط‌زیست یکی از مزیت‌های بوم‌گردی

عضو هیئت‌علمی دانشگاه آزاد واحد رشت با اشاره به تعریف بوم‌گردی به مهر گفت: بوم‌گردی در تعریفی خلاصه یعنی احترام به طبیعت، احترام به فرهنگ گذشته و حال حاضر مردمانی که از سال‌ها قبل در یک زیست‌بوم خاص زندگی می‌کنند.

طاهره صبوری با بیان اینکه بوم‌گردی، واژه پیچیده و غریبی نیست و درواقع رفتن و بودن در طبیعت و عشق ورزیدن به آن است، می‌افزاید: بوم‌گردی را می‌توان سفری مسئولانه تعریف کرد که موجب رشد و پایداری زیست‌بوم، فرهنگ و کیفیت زندگی ساکنان منطقه گردشگری خاصی می‌شود.

صبوری با تأکید بر این‌که بوم‌گردی هیچ منافاتی با حفظ محیط‌زیست ندارد و حتی می‌تواند موجب ترویج فرهنگ حفاظت از محیط‌زیست شود، ادامه می‌دهد: برای ‌مثال یکی از شروط صدور مجوز اقامتگاه‌های بوم‌گردی، برخوردار بودن این محل از سپتیک است و این در حالی است که فاضلاب بسیاری از خانواده‌های روستایی به رودخانه‌ها و شالیزارها راه می‌یابد، در بسیاری از موارد وارد دریا و تالاب می‌شود. بنابراین موضوعاتی این‌چنین در اقامتگاه‌های بوم‌گردی می‌تواند به‌عنوان الگو در جوامع روستایی موردتوجه قرار گیرد.

وی یادآور می‌شود: باید توجه داشت که تعریف بوم‌گردی با اکوتوریسم (طبیعت‌گردی) یکی است و گردشگران این حوزه، عاشق حضور در طبیعت هستند. آن‌ها مایل‌اند عکاسی کنند و از غذاهای بومی و محلی منطقه استفاده کنند. آن‌ها می‌کوشند به آداب‌ و رسوم جامعه بومی احترام بگذارند و در این میان برای جامعه محلی هم شرایطی فراهم می‌شود تا محصولات ارگانیک و صنایع‌دستی خویش را به فروش برسانند.

اهمیت ارزیابی دقیق و ‏لزوم توجه به آموزش

عضو هیئت‌علمی دانشگاه آزاد واحد رشت در ادامه با نقد این گزاره که «هر روستا و محیط جغرافیایی دارای قابلیت توسعه بوم‌گردی است»، می‌افزاید: این قابلیت بهتر است ارزیابی شود؛ چراکه بسیاری از روستاهای ما قابلیت پذیرش مسافر را ندارند؛ درواقع برای توسعه بوم‌گردی باید مکان‌هایی که این پتانسیل در آن‌ها بیش‌تر وجود دارد، شناسایی شوند.

صبوری همچنین به تفاوت بین طبیعت‌گردان ایران و دیگر کشورها اشاره و اظهار می‌کند: سفر مسئولانه و آگاهانه به مناطق بکر در ایران کمی با سایر کشورها متفاوت است. در بسیاری از کشورها، بیش‌تر افرادی به طبیعت‌گردی یا بوم‌گردی روی می‌آورند که حامی محیط‌زیست هستند، ولی در ایران انواع مسافر وجود دارد و ممکن است خیلی‌ها آگاهانه سفر نکنند؛ بنابراین باید به آموزش گردشگران توجه داشته باشیم؛ برای مثال این موضوع باید تبیین شود که هنگام ورود به طبیعت، سراغ روشن کردن آتش و استفاده از قلیان و موارد این‌چنین نباشند. یا در زمینه مدیریت پسماند، مدیران اقامتگاه‌ها باید به تفکیک زباله از مبدأ توجه داشته باشند و آموزش جداسازی زباله‌های تر و خشک و تبدیل زباله تر به کمپوست را مدنظر قرار دهند.

لزوم حمایت از فعالان حوزه بوم‌گردی

زینب یوسفی و حمیدرضا رجبیان زوجی هستند که از آبان‌ماه سال گذشته اقامتگاه بوم‌گردی زیبایی را در روستای شیجان شهر خمام برپا کرده‌اند. زینب یوسفی که اصالتاً گیلانی، اما متولد و بزرگ‌شده تهران است، حکایت ورودشان به این شغل را چنین تعریف می‌کند: آبان‌ماه سال گذشته بود که زمینی را از دهیاری این روستا اجاره کردیم که در این زمین‌ ساختمانی با معماری سنتی گیلانی وجود داشت. ابتدا به‌دلیل علاقه‌ای که به آشپزی داشتم، به فکر راه‌اندازی یک رستوران در این مسیر بودم، اما به‌دلیل علاقه همسرم به سبک زندگی و آداب‌ و رسوم گیلانیان، متوجه شدیم این محوطه از پتانسیل مناسبی برای احداث یک اقامتگاه بوم‌گردی برخوردار است؛ به همین دلیل مصمم شدیم تا اقامتگاه بوم‌گردی در این زمین راه‌اندازی کنیم.

تسهیل مراحل اداری، دسترسی به تسهیلات مناسب و تبلیغات موثر برای جذب گردشگر ازجمله مواردی است که فعالان بوم‌گردی در توسعه این کار مهم و موثر می‌دانند. افزایش سواد رسانه‌ای و استفاده از فضای مجازی برای معرفی اقامتگاه‌ها و در دسترس قرار گرفتن تسهیلات با شرایط مناسب‌تر، به‌ویژه برای روستاییان، تأثیر به‌سزایی در توسعه این حرفه دارد.

دراین‌باره نیز یوسفی می‌گوید: تاکنون موفق به دریافت تسهیلات بانکی در حوزه بوم‌گردی نشده‌ایم و از سرمایه شخصی خود استفاده کرده‌ایم. به‌دنبال این هستیم تا اقدامات دیگری برای اقامتگاه انجام دهیم که به‌دلیل شرایط مالی فعلاً منصرف شده‌ایم. البته قول‌هایی برای تسهیلات به ما داده شده، اما این‌که به حقیقت بپیوندد، نمی‌دانم.

وی با بیان این‌که کلاس‌های آموزشی قرار است از سوی سازمان میراث‌فرهنگی برای افزایش سطح آگاهی فعالان این حوزه برگزار شود، می‌افزاید: ما در فضای مجازی تبلیغ می‌کنیم، اما تبلیغات در سطح شهر موثرتر است و اقامتگاه‌هایی که اقدام به تبلیغات محیطی می‌کنند، به نتایج بهتری دست می‌یابند، ولی هزینه این‌گونه تبلیغات بالاست.

تأثیر اقامتگاه‌های بوم‌گردی بر روستا

اقامتگاه‌های بوم‌گردی بر اقتصاد روستاها تأثیر فراوانی دارد. دراین‌باره یوسفی می‌گوید: افزایش قیمت زمین در روستا پس از آغاز فعالیت اقامتگاه موضوعی است که بومیان روستا به آن اذعان دارند. ما برای ساختمان‌سازی از افراد بومی بهره‌مند شدیم تا تعامل بیش‌تری با آن‌ها داشته باشیم. مسافرانی که وارد این محل می‌شوند، از اهالی روستا خرید می‌کنند. از سوی دیگر مایحتاج موردنیاز اقامتگاه نظیر مرغ و سبزی محلی را از همین روستا تهیه می‌کنیم. درواقع تلاش می‌کنیم تا وجود این اقامتگاه منافعی هم برای روستا داشته باشد.

وی با تأکید بر این‌که ایجاد اقامتگاه‌های بوم‌گردی اگر توسط اهالی روستا انجام شود، چون بخشی از جامعه آن روستایی است، آسان‌تر انجام می‌شود، ادامه می‌دهد: من و همسرم از شهر و فرهنگ دیگری وارد این روستا شدیم، ازاین‌رو یکی از مشکلاتی که داشتیم این بود که مدتی طول کشید تا در جمع اهالی روستا پذیرفته شویم؛ بنابراین اگر بومیان روستا اقدام به این کار کنند هم ازسوی متولیان دولتی بیش‌تر موردحمایت قرار می‌گیرند و هم اطلاعات بهتری درباره محیط زندگی خویش و شرایطش دارند.

یوسفی می‌افزاید: با توجه به این‌که با عشق وارد این حرفه شده‌ایم، از فعالیت در آن راضی هستیم، ما تنها به فکر درآمدزایی و مسائل اقتصادی نبودیم. در ابتدا دریافت مجوز و مهیاکردن این مکان برای فعالیت سخت بود، اما سرانجام مجوز کار را با حمایت‌های سازمان میراث استان گیلان دریافت کرده و فضا نیز مهیا شد. در تعطیلات معمولاً با استقبال خوبی از سوی مردم مواجه هستیم. در این میان رضایت مهمان‌هایی که از نقاط مختلف کشور داریم، برایمان ارزشمند است.

وی با اشاره به این‌که ما غذاهای محلی گیلان را سرو کرده و از وسایلی استفاده می‌کنیم که همه سنتی و محلی همین منطقه است، یادآور می‌شود: باوجود این‌که تبلیغات گسترده‌ای به‌سبب هزینه‌ها، نداشته‌ایم، اما بهترین تبلیغ را رضایت مهمان‌ها و انتقال این رضایت به دیگران می‌دانیم که سبب می‌شود بر مسافران این اقامتگاه افزوده شود. نباید از یاد برد که دشواری‌های این حرفه را تنها با عشق و علاقه به این کار می‌توان پشت سر گذاشت.

پیشینه بوم‌گردی در گیلان و ‏چالش‌های پیش روی این طرح

معاون گردشگری اداره‌کل میراث‌فرهنگی گیلان درباره پیشینه اجرای طرح بوم‌گردی در استان می‌گوید: طرح بوم‌گردی در کشور از سال ۸۴ مطرح و نخستین پروانه بوم‌گردی در گیلان در سال ۸۵ در خمام و قاسم‌آباد صادر شد.

حمیدرضا آذرپور با بیان این‌که مجموع واحدهای بوم‌گردی در گیلان از ابتدای طرح تاکنون به ۴۰ واحد رسیده که حدود ۲۳ واحد مرمتی و حدود ۱۷ واحد احداثی است، می‌افزاید: سال ۹۶ مجوز چهار واحد بوم‌گردی و در سال گذشته نیز ۱۱ واحد بوم‌گردی صادر شده است.

وی با اشاره به این‌که در شش ماه نخست امسال نیز برای ۲۳ واحد بوم‌گردی پروانه صادر شده است‌، ادامه می‌دهد: دراین‌بین شهرستان‌های رودبار و رشت درحال‌حاضر بیش‌ترین استقبال از این طرح را داشته‌اند، ولی خوشبختانه در تمامی شهرستان‌های گیلان واحد بوم‌گردی فعال داریم.

آذرپور همچنین یادآور می‌شود: با توجه به تورم دو سال اخیر، برای اکثر واحدهای احداثی و مرمتی بوم‌گردی، طرح متمم تسهیلات هم پیشنهاد و ارائه می‌شود.

وی درباره چالش‌های پیش‌روی طرح بوم‌گردی در استان گیلان نیز می‌گوید: این چالش‌ها در دو بخش بررسی می‌شود. نخست، افراد و واحدهایی هستند که بدون گرفتن پروانه و مدارک هویتی مشغول فعالیت هستند و با تبلیغات رنگارنگ و گاه فریبنده، ادامه راه را برای افراد دارای مجوز دشوار می‌سازند؛ این در حالی است که گردشگران تفاوتی بین واحدهای دارای مجوز و بدون مجوز قائل نشده که پیامد این موضوع ایجاد بدبینی و سوءاستفاده‌هایی است که مشاهده می‌شود.

معاون گردشگری اداره‌کل میراث‌فرهنگی گیلان ادامه می‌دهد: اما بخش دوم چالش‌های موجود مربوط به بانک‌ها و منابع تسهیلاتی است؛ چراکه عدم پرداخت تسهیلات برای مرمت یا ساخت و همچنین بسته بودن سایت کارا، موجب دلسردی متقاضیان طرح بوم‌گردی شده است و این موضوع باید در جلسات استانی و کشوری بررسی و راهکار فوری برای آن ارائه شود.

آذرپور تصریح می‌کند: از آن‌جا که اطمینان داریم گیلان بیش‌ترین تعداد اقامت گاه بوم‌گردی را خواهد داشت، یک طرح کنترل سازمانی در این حوزه باید تشکیل شود.

بوم‌گردی و توسعه پایدار

بوم‌گردی می‌تواند نقشی به‌سزا در بهبود معیشت روستانشینان و ایجاد فرصت‌های شغلی جدید در گیلان داشته باشد. بی‌تردید اهتمام بیش‌تر مسئولان، جلب مشارکت کارشناسان خبره، ایجاد سهولت طی مراحل اداری، فراهم بودن تسهیلات بانکی مناسب و افزایش دانش فعالان این عرصه و توجه کافی به حفظ محیط‌زیست روستاها، نخستین گام‌هایی است که اجرای طرح‌های بوم‌گردی در استان را می‌تواند به‌سمت موفقیت سوق دهد.

بوم‌گردی سفری آگاهانه است که تجربه زندگی در طبیعت و آشنایی با فرهنگ و آداب ‌و رسوم اهالی یک زیست‌بوم خاص را به‌همراه دارد. ارمغان بوم‌گردی بهبود وضع معیشت روستاییان و کاهش مهاجرت آن‌ها به شهرهاست. اما اجرای موفق این طرح در گرو برنامه‌ریزی مناسب، جلب مشارکت کارشناسان و نظارت مطلوب است.

شعار سال، با اندکی تلخیص و اضافات برگرفته از روزنامه سبزینه، تاریخ انتشار ، شماره: 686451