آشنایی با تنها قلعه هنر ایران آقچه کهریز

تنها قلعه هنر ایران در دهکده آقچه کهریز، یادگاری ارزشمند از سه طبیب ماهر کشور یعنی مانی، رازی و ابن سینا به نام" دارالشفا ابن سینا " هنوز؛ ماندگار است. جایگاه استقرار ابن سینا بعد از مراجعت از بلخ به قلب هگمتانه (کمیجان امروزی). حکایت این دارالشفا، واگو کننده پیوند غیرقابل کتمان دو بیمارستان " عراق عرب" و " عراق عجم" در قالب ایجاد یک محور پزشکی از روزگاران قدیم است. محوری که هنوز نشانه‌هایی از تمدن فرهنگی آن، پابرجاست و باید بشکل خاص مورد واکاوی و توجه قرار گیرد.

شعار سال: چند لفظ رازی، راژی، راجی و راگی، راوی یک هویت تاریخی بنام از شهری به نام راگا (ری امروزی) است. بر این قاعده، زکریا رازی، یک راژی، یک راگی، یک رازی و در کل یک راجی وانهاده شده از وطن است. اما دیرینه راجی‌ها در قالب فرهنگ و ادبیات. علی الخصوص گویش منحصر بفرد این قومیت در قلب ایران توسط دلیگونی‌ها (دلیجان) مراقبت شده است. خوشبختانه امروزه راجی و فرهنگ دانایی آن، در یک حصار بنام "قلعه نشست آباد دلیگون" که روزگاری به قلعه زکریا راجی شهرت داشته، مورد توجه قرار گرفته و قلعه زکریا رازی با نگاه مقبره الاطبا (همچون مقبره الشعرای شهر تبریز) نگریسته می‌شود.

نامگذاری قلعه زکریا راجی به "نشست آباد" اتفاقی و بی جهت نبوده و این نام از پیشینه و عمل دانشمندان و فیلسوفانی گرفته شده که در این قلعه برای خدمت به بشریت" نشست‌ها "برگزار نمودند. روزگارانی این قلعه "روزنامه علم طب ایران" بود. زکریا رازی پس از اخراج از ریاست بیمارستان در بغداد (به اتهام ضدیت با دین) وقتی در زادگاه خویش (راگا) پذیرفته نشد، این قلعه را منزلگاه و نشست گاه خویش کرد و شاید هم تبعیدگاه.
"زکریا راجی"، چون ریشه در دلیگون داشت (پدر و مادر نیاکان او دلیگونی بودند) تمام خویشان را پس از منزل گرفتن، به این قلعه فراخواند. بطوری که برخی از خویشان از جمله پدر و مادرش که سالخورده (اما طبیبانی حاذق و پر تجربه بودند) به او پیوستند. در واقع اولین گام تاسیس دانشگاه غیر رسمی علوم پزشکی زکریا راجی در نشست آباد، با خانواده او شروع شد؛ چرا که تبلیغات زهراگین حاکمان وقت علیه زکریا آزادی خواه مسلمان عقلگرا؛ در عراق عجم و عراق عرب، باعث انزوای علمی و فرهنگی و اجتماعی وی شده بود.

زکریا در محل جدید، به درمان بیماران علی الخصوص کودکان همت گمارد؛ بطوریکه در مدت زمان کوتاهی پس از شروع کار بسیاری از دردمندان مستضعف برای فروکش نمودن دردهایشان از راه‌های دور و نزدیک، به قلعه نشست اباد آمده و خرسند از نزد او بجهت شفا باز می‌گشتند؛ همین بازگشت ها؛ اخبار تبحر زکریا را به گوش مردم اقصی نقاط رساند و در مدت زمانی اندک، قلعه، چون دانشگاه‌های علوم پزشکی، رونق گرفت.

زکریا دستور به ساخت خانه‌هایی برای اسکان مراجعان بیمار داد به طوری که بیماران از یک درب وارد و از درب دیگر (گویا درب شمالی) سالم خارج می‌شدند. بنا به وصیت زکریا محل قبر ایشان می‌بایست در اطراف درب شمالی بوده که قدمگاه شفا یافتگان از بیماری است. البته طبق روایت دیگری که مستندتر است رازی در سفر به منطقه کمیجان و میلاجرد فعلی در محل تپه دمیرقیه (در یک کیلومتری دارالشفای ابن سینا) برای بهره گیری از طب مانی در "دیر پاتیک پدر مانی " (طب مانی نقاش در این دیر، مراقبت شده و توسعه می‌یافت)؛ دچار بیماری گردیده و جهان را وداع گفته و در محل دارالشفای مانی آن روزگار و ابن سینا فعلی در قلعه آقچه کهریز دفن شده است.

پدر زکریا‌ی رازی به عنوان طبیب حاذق از موسسان دانشگاه گندی شاپور بوده و بر این قاعده، زکریا وارد مدار طبابت و ریاست بیمارستان بغداد می‌شود. به احتمال، بخاطر گستردگی حکومت ری، قلعه نشست اباد همان" بیمارستان ری" نیز می‌تواند باشد در حالیکه همه از جمله" ابواسحق ابراهیم اضطخری" اندکی پس از مرگ رازی در کتاب خود اذعان می‌دارد رازی در راگا نبوده و حتی شهر ری را در حد مشرق عراق عجم بر می‌شمارد. اما نکته‌ای که نباید از آن غافل شد این است که بین بیمارستان " گندی شاپور ابوزکریا در خوزستان که به بیمارستان "عراق عرب" مشهور بود و بیمارستان "نشست اباد زکریا" که به بیمارستان" عراق عجم" نیز شهرت داشته بعد‌ها ار تباط برقرار گردیده و دارالترجمه‌های دو بیمارستان تبادل اطلاعات داشته اند.
در جهت بازیابی هویت سه قلعه بزرگ و منحصر به فرد گندی شاپور خوزستان و زکریای رازی (نشست آباد) و قلعه هنری طبی آقچه کهریز که با دیر پاتیک و طب و هنر مانی در ارتباط بوده اند، مطالعاتی چند صورت پذیرفته است. بنا به مطالعات معماری، دو قلعه جندی شاپور و نشست آباد در یک دوره تاریخی بنا شده و تقریبا معماری واحدی دارند.
بعد از حرکت ابن سینا از بلخ تا همدان و اصفهان، مدت‌ها در بیمارستان زکریا در محل راگی‌ها طبابت و مطالعه نموده و کتاب قانون خویش را با الهام از کتاب الحاوی زکریا در محل دارالشفای مانی و رازی که بعد‌ها به دارالشفای ابن سینا شهرت یافته در قلعه تاریخی آقچه کهریز (طبقه زیرین برج ابن سینا امروزی) در ۸۰ کیلومتری آرامگاهش در همدان و ۳۰ کیلومتری محل زندانی اش روستای فردقان نگاشته است.
درحال حاضر این دارالشفای تاریخی (مانی -رازی -ابن سینا) توسط علی اکبر آقچه کهریزی عراقی نوه میرزا و حکیم برجعلی مرمت شده تا کاربری خویش را برای نکوداشت سه طبیب بزرگ و تمامی حکیمان کارکرده در این مطب، حفظ کند.