مصرف آب در بخش کشاورزی ایران 90 درصد است اما متوسط عملکرد تولید محصولات کشاورزی رضایت بخش نیست و بهره‌وری تولید در مقایسه با سایر کشورها پایین است. در ایران راندمان آبیاری نسبت به کشورهای خشک و نیمه خشک منطقه نیز پایین است. به طوری که حدود 67 درصد آب تأمین شده برای کشاورزی در مزارع هدر می‌رود. با تداوم کاهش بارندگی و تقلیل منابع آبی کشور، کشاورزی با این واقعیت روبه‌روست که باید بتوان با مصرف آب کم‌تر، تولید بیش‌تری داشته باشیم. کاوه خاکسار مدیرکل دفتر امورغلات و محصولات اساسی وزارت جهاد کشاورزی اجرای برنامه افزایش بهره‌وری مصرف آب کشاورزی را اولویت نخست این وزارتخانه نام برد که به همین منظور طرح‌های افزایش ضریب خود اتکایی با هدف راندمان مصرف آب تهیه و تدوین شده است.

وی با اشاره به اینکه اجرای الگوی کشت می‌تواند به افزایش راندمان مصرف آب و افزایش بهره‌وری در کشاورزی منجر شود، گفت: معاونت زراعت با تکیه بر 4 طرح پشتیبان شامل الگوی کشت، کشاورزی حفاظتی، تغذیه گیاهی و بذر همه طرح‌های فوق را پشتیبانی می‌کند البته تغییر در نوع کشت در حال حاضر نیز در برخی محصولات اجرا می‌شود مثلاً امسال حدود 40 درصد کاهش سطح زیر کشت برنج در استان‌های غیر از گیلان و مازندران را داشتیم. توصیه‌های وزارت و معاونت زراعت و تلاش همکاران در استان‌ها و همچنین کاهش منابع آبی باعث کاهش سطح در این سطح شد.

وی افزود: امسال سطح زیر کشت برنج 560 هزار هکتار است که در استان گیلان 238 هزار هکتار و در مازندران 210 هزار هکتار کشت شده است. سطح زیرکشت استان‌های دیگر نسبت به سال قبل 40 درصد کاهش دارد و این به دلیل توصیه‌ای بود که ما درخصوص محدودیت منابع آب به کشاورزان در این استان‌ها داشتیم. بنابراین با فرهنگ‌سازی که انجام شد سطح زیرکشت در حال کاهش است. سال گذشته بالای 200 هکتار سطح زیر کشت برنج در استان‌های دیگر داشتیم که امسال به 120 هزار هکتار رسیده است.

* 8 طرح افزایش عملکرد آب

در کنار طرح الگوی کشت، وزارت جهاد کشاورزی 8 طرح افزایش ضریب خوداتکایی با محوریت اقتصاد مقاومتی را در بخش کشاورزی در دست اقدام دارد. به گفته مدیرکل دفتر غلات وزارت جهاد کشاورزی یکی از طرح‌های افزایش ضریب
خود اتکایی با محوریت اقتصاد مقاومتی برنج است. وی همچنین در توضیح طرح‌های مزبور اظهار داشتند: این طرح‌ها نهایی شده است و در حال پیگیری است که در برنامه ششم اعتبارات لازم را کسب کند. اگر اعتبارات را دریافت کنیم می‌توانیم به ضرایب خود اتکایی تعیین شده در طرح‌ها برسیم برای مثال در طرح برنج حمایت‌هایی مانند اصلاح و تجهیز و نوسازی اراضی، بازسازی و اصلاح کارخانه‌های شالیکوبی، آموزش، ترویج، تحقیقات، بیمه، بذر و تغذیه گیاهی را در نظر گرفته‌ایم. تمام جزئیات طرح‌ها آماده است، میزان اعتبارات، اینکه در چه زمینه‌ای چقدر تسهیلات باید پرداخت کنیم، یارانه‌، بیمه و اینکه تولیدکننده‌ها چقدر آورده داشته باشند. همه اینها در طرح‌ها دیده شده است و در نهایت اگر این طرح‌ها به سرانجام برسد می‌توانیم با کاهش سطح، افزایش ضریب خوداتکایی مناسبی داشته باشیم.

به گفته خاکسار مثلاً در برنج طبق این طرح از 560 هزار هکتار قرار است به 484 هزار هکتار برسیم و ضریب خوداتکایی نیز به 65 درصد برسد یعنی سطح زیرکشت کاهش پیدا می‌کند ولی ضریب خوداتکایی افزایش می‌یابد. ضریب خوداتکایی برنج در حال حاضر 50 تا 55 درصد است. یعنی ضریب خوداتکایی برنج در حال حاضر در 630 هزار هکتاراز سطح کشت حدود 55 درصد است که با اجرای طرح ‌برنج با سطح 484 هزار هکتار و با وجود افزایش جمعیت سالانه و کاهش سطح از 50 درصد به 65 درصد خوداتکایی می‌رسیم.

خاکسار خاطرنشان کرد: با اجرای این برنامه کاهش تولید نخواهیم داشت بلکه با کاهش سطح زیر کشت و کاهش مصرف آب در عوض افزایش تولید داریم بحثی که در برنج برای ما خیلی مهم است این است که کشت مکانیزه شود، چه کاشت و چه برداشت، هزینه تولید را برای کشاورز کاهش دهیم و از همه مهمتر افزایش عملکرد در واحد سطح را داشته باشیم. این اقدامات باعث می‌شود که ما در زمینه حفظ منابع آبی هم کارایی مصرف آب را در برنج بالا ببریم. کارایی مصرف آب در برنج در حال حاضر پایین است. وی کارایی مصرف آب در کشت برنج در استان‌های غیرشمالی را 180 تا 200 گرم و در استان‌های شمال حداکثر 300 تا 350 گرم اعلام کرد که این اعداد باید به میانگین جهانی که 500 گرم است، برسد. در اکثر محصولات بخصوص محصولات بهاره، برنامه خاصی داریم. هدف این است که با افزایش عملکرد در واحد سطح تولید را بالا ببریم نه با افزایش سطح زیرکشت.

*وضعیت کشت محصولات آب بر در مناطق کم آب

وی در خصوص اهم برنامه‌ها برای جلوگیری از کشت محصولات آب بر در استان‌های کم آب گفت: به دنبال این هستیم که بتوانیم با اجرای برنامه‌های مدون از کشت برنج در استان‌های دیگر جلوگیری کنیم. ما در حال حاضرفقط می‌توانیم توصیه کنیم کشاورزان این مناطق برنج کشت نکنند و از کشت در استان‌های غیر شمالی حمایت نکنیم. متأسفانه در برخی استان‌ها از آب چاه برای کشت برنج استفاده می‌کنند که این کار آسیب زیادی به منابع آبی می‌زند. در حال پیگیری هستیم که از این کار جلوگیری کنیم. یکی از طرح‌های دیگری که برای کاهش مصرف آب در برنج دنبال می‌کنیم استفاده از آبیاری تناوبی است. همچنین در برنج دنبال ارقامی هستیم که به خشکی مقاومند، مؤسسه تحقیقات برنج دراین زمینه‌ها در حال فعالیت است.

وی همچنین با اشاره به ذرت به عنوان محصول دیگری که مصرف آب زیادی دارد گفت: یکی از محصولات دیگری که جزو غلات است و مصرف آب زیادی دارد ذرت است. ذرت 12 تا 14 هزار مترمکعب آب مصرف می‌کند اما برای آن راهکار وجود دارد و ما به دنبال راهکارهای کاهش مصرف آب در ذرت هستیم.

به گفته خاکسار در ذرت سه کار شروع شده که یکی از آنها مطالعه روی کشت نشایی ذرت است که سال گذشته به‌صورت آزمایشی در 3 استان اجرا شد و نتایج خوبی داشت امسال هم در 10 استان کشت نشایی ذرت را اجرا کردیم. هزینه تولید نشا را هم کاهش دادیم. کشت نشایی موجب صرفه‌جویی در مصرف آب می‌شود. استفاده از روش‌های نوین آبیاری برنامه دیگری است که پیگیری می‌کنیم. در برنامه وزارت جهاد استفاده از آبیاری تحت فشار برای همه محصولات مورد نظر است. سومین کار هم استفاده از ارقام زودرس و متوسط ‌رس ذرت است. این کار موجب می‌شود محصول زودتر به مرحله برداشت برسد و در نتیجه آب کمتری مصرف شود.

مدیر کل دفتر امور غلات و محصولات اساسی وزارت جهاد کشاورزی گفت: برنامه ما به طور کلی کاهش مصرف آب در کشاورزی، مصرف بهینه و افزایش ضریب خوداتکایی است. در کشاورزی امروز تولید به هر قیمتی مفهوم نداشته و باید در مقابل آب مصرفی تولید مناسب داشته باشیم. اینکه ما در یک محصول خودکفا شویم ولی به تولید محصولات دیگر لطمه وارد کنیم سیاست درستی نیست ما بایدبه تناوب در زراعت به‌عنوان یک اصل بیشتر توجه کنیم برای مثال کشت حبوبات علاوه بر تأمین پروتئین گیاهی با ارزش غذایی بالا می‌تواند به حاصلخیزی خاک با تثبیت نیتروژن کمک کرده و باعث افزایش تولید در محصولاتی مانند گندم و جو شود.

با اندكي اضافه و تلخيص برگرفته از روزنامه ايران، سال بيست و يكم، شماره 6004، شنبه 27 مرداد 1394، صفحه5