شعار سال: پنجمین شب از مراسم سوگواری ماه محرم، شب گذشته، یازدهم مرداد، با سخنرانی حجت‌الاسلام و المسلمین محمد سروش محلاتی استاد درس خارج حوزه علمیه قم، با موضوع امر به معروف و نهی از منکر در صفحه اینستاگرام وی برگزار شد که گزیده مباحث آن را در ادامه می‌خوانید.

آنچه از منابع اسلامی استفاده می‌شود این است که اسلام برای اصلاح جامعه بشری طرح امر به معروف و نهی از منکر را ارائه کرده است. طرحی که هم برای اصلاح حکمرانی مفید و موثر است و هم برای اصلاح اجتماعی، ولی متاسفانه به دلیل اینکه درست این طرح را نشناختیم و به آن به درستی عمل نکردیم در هر دو بخش حکومت و جامعه با مشکلات جدی مواجه هستیم. منکر هم در سیستم حکومتی نفوذ پیدا می‌کند و هم در جامعه اسلامی و افراد را تحت تاثیر خود قرار می‌دهد. بسیاری از مشکلات ما در جامعه اسلامی خودمان ناشی از یک کج‌فهمی در زمینه این طرح اصلاحی است.

نکته‌ای که امشب بر آن تاکید می‌کنم این است؛ کسی که می‌خواهد در موضوع مواجهه با انحرافات و منکرات ورود پیدا کند باید به اضلاع چهارگانه موضوع توجه داشته باشد.
ضلع اول این است کسی که با او برخورد می‌کنیم و از او انحراف و اشتباهی می‌بینیم، مواجهه ما با او به عنوان نهی از منکر چه تاثیری بر او خواهد داشت؛ این محاسبه اول است.
محاسبه دوم این است که نوع برخوردی که من در برابر یک منکر دارم چه تاثیر و پیامدی بر زندگی خود من خواهد داشت.

ضلع سوم این است که نوع برخورد من چه تاثیری بر جامعه اسلامی خواهد داشت و مردم چگونه داوری خواهند کرد، داوری مثبت یا داوری منفی، می‌پذیرند یا رد می‌کنند.
محاسبه چهارم مربوط به ضلع چهارم است و آن این است که نوع برخورد من بر دین چه تاثیری دارد و چهره دین را چگونه ترسیم خواهد کرد. موقعیت دین با این برخورد من تحکیم می‌شود یا تضعیف می‌شود. من به نام دین واکنش نشان می‌دهم لذا باید مشخص باشد این عمل دینی چه تاثیری بر جایگاه دین در جامعه دارد.

این مسئله، مسئله ساده و راحتی نیست. گاهی اوقات انسان در حد یک تذکر زبانی با شخصی مواجهه پیدا می‌کند. در این گونه موارد نوعا این محاسبات، محاسبات ساده‌ای است و گرفتاری‌ها و ناملایماتش اندک است، اما در بسیاری از موارد دیگر مخصوصا وقتی پای یک اقدام عملی در میان باشد باید این مسائل چهارگانه را دقیقا بررسی کرد و تا انسان نتواند در تک‌تک این امور چهارگانه نظر روشنی داشته باشد نباید نسبت به مسئله ورود پیدا کند. اگر من به عنوان یک شخص نسبت به این مسئله ورود پیدا می‌کنم باید این آثار چهارگانه برایم مشخص باشد. اگر به عنوان حکومت و دولت می‌خواهم در موضوع ورود پیدا کنم باید امور چهارگانه برایم روشن باشد. در بقیه مسائل دینی، مسئله به این دشواری نیست که درباره امر به معروف و نهی از منکر است.

مثلا من تکلیف به روزه گرفتن دارم. اگر روزه برایم ضرر دارد از روزه گرفتن معاف هستم و الا باید روزه بگیرم. تشخیص ضرر هم کار دشواری نیست. یا وضع جسمانی خودم را تشخیص می‌دهم و به تشخیص خودم عمل می‌کنم یا تشخیص نمی‌دهم و به پزشک مراجعه می‌کنم. نسبت ضرر با مسئله روزه مربوط به شخص روزه‌دار است، اما همین مسئله ضرر در امر به معروف و نهی از منکر هم هست. لاضرر و لاحرجف حاکم بر امر به معروف هم هست، ولی در امر به معروف مسئله چهار ضلع پیدا می‌کند، یعنی باید ببینم ضرری برای شخصی که می‌خواهم با او برخورد کنم و ضرری برای خودم و ضرری برای جامعه و ضرری برای اصل دین دارد یا ندارد.

مسئله امر به معروف از نظر شیوه اجرا کاملا عقلایی و منطقی است. ما در واجبات دیگر این ملاحظات را نداریم. حج با آن جزئیات که در شریعت آمده را باید انجام داد، نماز را با همه احکام فرعیه باید انجام داد، ولی اینجا، جای منطق است جای عقلانیت است. اینکه همه بزرگان ما در رساله‌هایشان این مسائل را بیان کردند برای همین است که اضلاع چهارگانه روشن شود.

ما فکر می‌کنیم وقتی در این میدان وارد شدیم مطلق العنان هستیم و، چون می‌خواهیم منکر را از بین ببریم تفاوتی ندارد از چه روشی استفاده می‌کنیم، ولی این‌طور نیست. در مبانی که اسلام به ما یاد داده و قرن‌ها مورد بررسی قرار گرفته این‌طور نیست. اگر شما برخورد قهرآمیز کردید و جواب نداد سوال ایجاد می‌شود که بعدش چه؟ پایان این روش چیست؟ ضرب است؟ شتم است؟ جرح است؟ آیا فقه اسلامی اجازه این کار را می‌دهد؟

از آیت‌الله شبیری زنجانی درباره اقدام فیزیکی برای برخورد با بدحجابی استفتا شده است. سوال این است؛ آیا استفاده از بعضی برخورد‌های فیزیکی مثل اسیدپاشی برای جلوگیری از بدحجابی جایز است؟ جواب ایشان این است؛ بدون شک برخی روش‌های زشت و قبیح که نمونه آن در سوال آمده است از مراتب این فریضه الهی نیست و خود منکری بزرگ است.

اینجا نکته‌ای که بنده عرض کردم مورد توجه مرجع بزرگوار قرار گرفته است. ایشان می‌گوید کاری که باعث آسیب دیدن باور‌ها و اعتقادات مومنین به مسائل شرعی شود یقینا از معاصی کبیره است. فقیهی نگفته بدحجابی معصیت کبیره است، چون معاصی کبیره ملاک دارد مثلا باید در قرآن برای آن وعده عذاب داده شده باشد یا در روایاتی که در آن‌ها معاصی کبیره شمرده شده است آمده باشد، ولی بدحجابی اینگونه نیست. در عین حال ایشان می‌گوید آسیب دیدن باور‌ها و اعتقادات مردم مسلمان یقینا از معاصی کبیره است.