شعار سال: در دنیای کنونی بسیاری از کشور‌های پیشرفته جهان با کاهش شدید جمعیت جوان روبه‌رو هستند، بنابراین این کشور‌ها از پذیرش نیرو‌های جوان و متخصص از سوی کشور‌های دیگر استقبال می‌کنند.

در چنین شرایطی بروز چالش‌های اجتماعی و اقتصادی، بسیاری از جوانان کشور را به مهاجرت به کشور‌های دیگر به‌خصوص سرزمین‌های توسعه‌یافته ترغیب کرده است. موج مهاجرت کشور ما را در آینده با چالش اساسی در نبود نیروی کار متخصص روبرو می‌کند. این موج مهاجرت تنها به افراد ختم نمی‌شود، بلکه سرمایه‌های کشور را هم نشانه گرفته است. بدین ترتیب امکان توسعه عملکردی صنایع به‌شدت محدود می‌شود.

خطر بالقوه در کمین اقتصاد

آنوش رحام فعال صنعت فولاد اظهار کرد: مهاجرت در ۳ بخش خروج تکنسین‌ها، نیرو‌های فنی و مهندسی و نخبگان و همچنین مهاجرت صاحبان سرمایه مطرح است. بسیاری از کشور‌ها هزینه‌های کلانی را به جذب نخبگان و متخصصان صنعتی اختصاص می‌دهند. در چنین شرایطی اقتصاد این کشور‌ها که از ورود نخبگان حمایت می‌کنند به سمت پویایی پیش می‌رود.

وی افزود: بر همین اساس نیز بسیاری از کشور‌ها با هدف پویایی هرچه بیشتر اقتصاد خود، جذب نخبگان، سرمایه‌گذاران و کارآفرینان را جزو اهداف خود تعریف کرده‌اند. بدین منظور نیز بستر فعالیت و احداث صنایع و همچنین اشتغال‌آفرینی را در کشور خود تسهیل می‌کنند. با توجه به اهمیت و اثرگذاری جذب نخبگان، کشور‌های همسایه در سال‌های اخیر اقدام به جذب سرمایه‌گذار کرده‌اند. کشور‌های ترکیه، گرجستان، دبی، عمارات و ... در این سال‌ها اقدامات گسترده‌ای را برای جذب مهاجران ویژه و نخبه اجرایی کرده‌اند. این کشور‌ها هم‌زمان با جذب مهاجران از ورود سرمایه و صاحبان سرمایه نیز استقبال می‌کنند.

وی گفت: حجم اساسی مهاجرت در بخش معدن و صنایع معدنی به افراد تکنسین اختصاص دارد. نیرو‌های فعال در رده‌های بالای مهندسی، عموماً از شرایط کاری و دستمزدی بهتری برخوردار هستند و همین موضوع از انگیزه آنان برای مهاجرت می‌کاهد. بااین‌وجود ضعف‌های موجود در نظام کاری و نبود ثبات شغلی و اطمینان حرفه‌ای از آینده، از دلایل اصلی خروج نیروی کار از کشور به شمار می‌رود. افزایش موج مهاجرت متخصصان به‌منزله بروز چالش‌های جدی در آینده عملکردی صنایع خواهد بود.

رحام تاکید کرد: باوجودی که ایران در طول سال‌های اخیر تحریم بوده و موانع جدی در مسیر تعاملات بین‌المللی ما با سایر کشور‌ها ایجادشده، بسیاری از کشور‌ها از جذب سرمایه‌گذاران ایرانی استقبال می‌کنند. تاجاییکه حتی در سال‌های اخیر فرآیند جذب سرمایه به کشور‌های همچون امارات که در گذشته مقررات سخت‌گیرانه‌ای داشته‌اند، به‌شدت ساده شده است.

وی افزود: قرن جدید، دوران قدرت سرمایه و کارآفرینی است. بزرگ‌ترین کارآفرینان از بستر تسهیل فضای کسب‌وکار متولدشده و رشد کرده‌اند. تسهیل فضای کسب‌وکار در بستری عاقلانه و عادلانه، به بهبود عملکردی افراد منجر می‌شود؛ بنابراین بسیاری از کشور‌ها با تسهیل مقررات و قوانین، سرمایه‌ها را به سمت تولید هدایت می‌کنند. بااین‌وجود در ایران هیچ راهکار عملیاتی برای حمایت از نیرو‌های کار متخصص و سرمایه وجود ندارد. متاسفانه حتی قانون حمایت از فضای کسب‌وکار نیز کارایی لازم را ندارد و به‌دقت اجرایی نمی‌شود. در چنین شرایطی تولیدکنندگان در مقایسه با تجار، با مشکلات به‌مراتب قابل توجه‌تری روبرو هستند. در همین حال نگاه بسته و اقتصاد دستوری و دولتی موجب شده که روند مهاجرت از کشور افزایش یابد.

رحام در ادامه تاکید کرد: البته در موارد متعددی شاهد هستیم که بسیاری از صاحبان سرمایه اقدام به تعطیلی کسب‌وکار خود در ایران نمی‌کنند، بلکه بخشی از سرمایه خود را به سایر کشور‌ها منتقل می‌کنند. این در حالی است که جذب همین سرمایه در کشور می‌تواند به توسعه عملکردی صنایع و رشد اشتغالزایی منتهی شود؛ بنابراین باید اعتراف کرد که کشور از مزیت‌های ناشی از جذب سرمایه‌های یادشده، بی‌بهره خواهد شد. تنها امکان تجارت و سودآوری برای صاحبان سرمایه در کشور‌های خارجی فراهم می‌شود.

معدن در تیررس مهاجرت

حسن حسینقلی فعال بخش معدن و صنایع معدنی اظهار کرد: مهاجرت عبارت است از جابه‌جایی مردم از مکانی به مکانی دیگر برای کار یا زندگی. مردم معمولاً به دلیل دور شدن از شرایط یا عوامل نامساعد، مهاجرت می‌کنند. فرآیند مهاجرت موضوع پیچیده‌ای است که حجم و رشد جمعیت، ساخت و توزیع جمعیت و همچنین شرایط اقتصادی را تحت تأثیر قرار می‌دهد. این فعال بخش معدن و صنایع معدنی افزود: در طول سال‌های گذشته شاهد مهاجرت بخش گسترده‌ای از نخبگان و افراد متخصص از کشور بوده‌ایم. این سیل مهاجرت گسترده لطماتی را به صنایع و مسیر تحقیق، پژوهش و توسعه وارد می‌کند. در همین حال بستری برای مهاجرات تکنسین‌های کارآزموده نیز از کشور فراهم‌شده است. درنتیجه صنایع به‌مرور با چالش نبود نیروی کار متخصص روبرو خواهند شد.

حسینقلی گفت: بدون تردید دلایل متعدد اجتماعی، فرهنگی و اقتصادی، مسیر مهاجرات افراد را تسریع می‌کند؛ بنابراین شناخت دلایل و انگیزه‌های افراد برای مهاجرت، قدم نخست برای مبارزه با این شرایط است. بسیاری از مهاجران با هدف ورود به فضای کسب‌وکار بهتر، شرایط اجتماعی مناسب و آزادتر و زندگی در شرایط مساعد، مهاجرت می‌کنند. درواقع گمان می‌برند که با مهاجرت، آینده بهتری در انتظار آنهاست.

حسینقلی گفت: در طول سال‌های گذشته شاهد خروج سرمایه از کشور بوده‌ایم که از آن می‌توان با عنوان مهاجرت سرمایه یا فرار آن نیز نام برد. این در حالی است که فعالیت در حوزه‌های مختلف صنعتی و اقتصادی کشور نیازمند سرمایه است. توسعه بخش معدن و صنایع معدنی نیز به سرمایه قابل‌توجهی نیاز دارد. کما اینکه نبود سرمایه کافی در طول سال‌های اخیر به یکی از عوامل اصلی توسعه‌نیافتگی ظرفیت‌های معدنی در کشور بدل شده است.

وی تاکید کرد: سرمایه نیازمند امنیت است، بنابراین در شرایطی که امنیت کافی در بخش‌های مختلف اقتصادی، اجتماعی و ... کاهش می‌یابد، شاهد خروج سرمایه از کشور خواهیم بود. متاسفانه ثبات قوانین و مقررات در کشور ما از اعتبار کافی برخوردار نیست. در چنین شرایطی امنیت سرمایه زیر سؤال می‌رود. بدین ترتیب امکانی هم برای توسعه فعالیت در بخش‌های مختلف صنعتی به‌خصوص در حوزه معدن و صنایع معدنی که اغلب هم دیربازده هستند، فراهم نمی‌شود.

کلونی‌های مهاجرپذیر

فرشاد رشیدنژاد استاد دانشگاه نیز در یادداشتی با عنوان کلونی های مهاجرپذیر به این مسئله پرداخته است که در ادامه می خوانید:

موضوع جایگزینی معدن به‌جای نفت، تنها منحصر به کشور ما نیست، حتی به‌تازگی شاهد آن هستیم که کشوری مانند عربستان هم، در تلاش است تا به‌‎سرعت اقتصاد بدون نفت را پایه‌ریزی کند و برای توسعه معادن خود سرمایه‌گذاری‌های عظیمی انجام می‌دهد؛ بنابراین روشن است که گریزی از تلاش برای رشد و توسعه این صنعت وجود ندارد. دستیابی به این هدف، جدا از سرمایه‌گذاری، نیازمند دانش فنی است که در اختیار نخبگان، افراد باتجربه و تحصیلکردگان این حوزه است و اگر این سرمایه از دست برود، توسعه با مشکل روبه‌رو می‌شود.

در حال حاضر ما در عمل با کمبود نیرو در این حوزه روبه‌رو هستیم. به‌عنوان مثال، اگر بخواهیم یک مدیر پروژه توانمند و باتجربه در حوزه صنعتی خاصی به‌کار بگیریم، با دشواری‌های فراوانی مواجه می‌شویم، بنابراین موضوع کمبود نیروی انسانی به‌عنوان یک تهدید وجود دارد و باید برای آن چاره‌اندیشی شود.

مقصد مهاجران حوزه معدن، به‌طبع کشور‌هایی است که صاحب صنعت معدن و فرآوری مواد معدنی هستند و به‌علاوه از شرایط زندگی مساعدی هم برخوردار هستند، مثل کانادا، استرالیا، امریکا، همچنین افریقای‌جنوبی یا کشور‌هایی امریکای‌لاتین مثل شیلی، برزیل و...، زیرا تولیدات معدنی در این کشور‌ها بالا است و در این زمینه جزو سرآمدان هستند.

البته گاهی انگیزه‌های دیگری هم به غیر از کاریابی یا بهبود وضعیت معیشت وجود دارد، بنابراین افراد کشور‌هایی را انتخاب می‌کنند که به ایده‌آل موردنظرشان نزدیک‌تر باشد.

بعد از گذشت چندین دهه، در برخی کشور‌های مقصد، کلونی‌هایی از متخصصان ایرانی تشکیل شده است که با همکاران خود در داخل کشور ارتباط دارند و تبادل اطلاعات می‌کنند. این ارتباطات، زمینه جذب افراد دیگر را هم فراهم می‌کند. به‌عنوان مثال، معدنکارانی که جذب کشور‌هایی مانند کانادا و استرالیا شده‌اند، خود به‌طورمستقیم یا غیرمستقیم زمینه مهاجرت را برای دوستان و همکاران خود فراهم کرده‌اند.

اما کشور‌های اروپایی، جذابیت شغلی کمتری برای افراد فعال در حوزه معدن و مواد معدنی دارند، زیرا اروپاییان بسیار سریع‌تر از دیگر ساکنان کره زمین تلاش می‌کنند که به تکنولوژی‌های سبز و پاک دست یابند و باتوجه به تعارض میان معدنکاری و محیط‌زیست، بسیاری از این کشور‌ها فعالیت‌های معدنی خود را کاهش داده‌اند و مواد معدنی موردنیاز خود را از دیگر کشور‌ها تهیه می‌کنند.

آنچه امروزه موج جدیدی از مهاجرت را در میان دانش‌آموختگان و متخصصان معدنی ایجاد کرده، وضعیت بازار و میزان اندک سرمایه‌گذاری در این حوزه است.

در اواسط دهه ۷۰ تا ۸۰، پروژه‌های معدنی زیادی در سطح کشور وجود داشت، اقدامات بزرگی انجام می‌گرفت و بودجه‌های عمرانی زیادی به این طرح‌ها اختصاص پیدا می‌کرد، به این ترتیب، افراد زیادی جذب این حوزه می‌شدند و به کار و فعالیت می‌پرداختند.

اما در حال حاضر پروژه‌های بزرگی که بتواند نیرو‌های زیادی را به‌کار گیرد، کمتر شده است؛ بنابراین اگر جایی فرصت کاری خوبی فراهم باشد، نیرو‌های فعال به آن سو کشیده می‌شوند. واقعیت این است که وضعیت معیشت و حقوق و مزایای بهتر، عامل جذابی است که افراد را به مهاجرت تشویق می‌کند.

برای مقابله با این چالش، باید در درجه اول، موضوع به‌رسمیت شناخته شود و اطلاعات درستی در این زمینه تهیه شود تا بتوان آن را به‌درستی مورد بررسی قرار داد.

در قدم بعدی باید با برطرف کردن چالش‌ها و مقابله با آسیب‌ها، شرایط در کشور بهبود پیدا کند تا زمینه مهاجرت معکوس فراهم شود، حتی می‌توان از ایرانیان مقیم خارج از کشور که تجربه و دانش کافی دارند، خواست که برای فعالیت در این حوزه به کشور برگردند؛ بنابراین باید تمام تلاش خود را به کار ببندیم تا هم نیرو‌های متخصص تربیت‌شده خودمان را حفظ و هم متخصصان دیگر کشور‌ها را جذب کنیم. مهم‌ترین اقدام در این مسیر، بسترسازی و ایجاد شرایط باثبات و مناسب سیاسی، اقتصادی و اجتماعی در کشور است تا هم بتوان مانع جریان سریع مهاجرت شد و هم متخصصان دیگر کشور‌ها را به این حوزه جذب کرد.

صنعت معدن به‌واسطه انقلاب صنعتی چهارم و تغییرات تکنولوژیکی، بی‌وقفه در حال تحول ماهوی و جدی است، بنابراین جای آن است که تصمیم‌گیران و سیاست‌گذاران این حوزه، برنامه‌های مدونی تهیه کنند تا نیاز صنعت معدن کشور و افراد متخصص مرتفع شود و چه با نگهداشت نیروی داخل و چه فراخواندن و دعوت از نیرو‌های توانمند (ایرانی یا غیرایرانی) از خارج این حوزه را رونق بدهیم و باعث رشد و اعتلای کشور شویم.

شعار سال، با اندکی تلخیص و اضافات برگرفته از گسترش نیوز، تاریخ انتشار: ۲۷ آذر ۱۴۰۱، کدخبر: ۲۸۲۱۸۴، ۲۸۲۱۸۱، www.gostaresh.news