شعار سال: نشریه پولیتیکو در تحلیلی از سفر هفته گذشته معاون مدیرکل آژانس بین‌المللی انرژی اتمی به تهران نوشت که هیچ پیشرفتی در روز دوشنبه برای مذاکره بر سر آنچه آخرین مانع باقی‌مانده برای توافق بر سر احیای توافق هسته‌ای ایران می‌خوانند، حاصل نشد. با این حال این نشریه آمریکایی از احتمال سفر رافائل گروسی مدیرکل آژانس در اوایل سال جدید میلادی به ایران خبر داده است. مسائل پادمانی و چگونگی حل و فصل آن بر مبنای یک نقشه راه به اصلی‌ترین عامل بن‌بست در مذاکرات احیای برجام تبدیل شده است. پولیتیکو روز پنج‌شنبه ۱ دی ماه در بخشی از گزارش خود درباره اوکراین با گریز به تحولات مذاکرات احیای برجام نوشت: گروهی از کارشناسان آژانس بین‌المللی انرژی اتمی روز یکشنبه در چارچوب تحقیقاتی که توسط آژانس انجام می‌شود وارد تهران شدند. آن‌ها به بحث درباره اجرای برنامه جامع اقدام مشترک (برجام) ۲۰۱۵ با مقامات ایرانی پایان دادند.

جشن سال نو گروسی در تهران؟

در ادامه این مطلب آمده است: مقامات ایرانی ایده دعوت از مدیرکل آژانس بین‌المللی انرژی اتمی را برای بازدید از تهران در دیدار روز یکشنبه با کارشناسان آژانس مطرح کردند. به گفته دو دیپلمات ارشد اروپایی، گروسی، که آخرین بار ۹ ماه پیش به تهران سفر کرده بود، ممکن است در اوایل ژانویه به تهران برود تا همچنان ایران را مجاب به همکاری با آژانس در تحقیقات طولانی‌مدت این نهاد درباره برنامه هسته‌ای گذشته جمهوری اسلامی کند. پولیتیکو مدعی شده مقامات ایرانی سه سال است که در مقابل تحقیقات آژانس سنگ‌اندازی کرده‌اند و نتوانسته‌اند توضیحات «از لحاظ فنی معتبر» ارائه کنند. هیات آژانس بین‌المللی انرژی اتمی به ریاست ماسیمو آپارو، معاون پادمانی رافائل گروسی مدیرکل آژانس، بامداد دوشنبه بعد از سفر یک روزه، تهران را به مقصد وین ترک کرد. آپارو در طول این سفر علاوه بر مذاکرات با هیات ایرانی مرکب از معاون بین‌الملل، حقوقی و مجلس وزارت امور خارجه و مدیرکل خلع سلاح و امنیت بین‌الملل وزارت امور خارجه دیدار و گفتگو کرد. در جریان این مذاکرات طرفین علاوه بر موضوعات پادمانی؛ در زمینه همکاری‌ها و برنامه‌های مشترک آتی به گفتگو و تبادل نظر پرداختند.

پیش‌تر محمد اسلامی رئیس سازمان انرژی اتمی ایران چهارشنبه ۲۳ آذر درباره سفر این هیات گفت: در بحث تعاملات با آژانس بین‌المللی انرژی اتمی، مسوولان آژانس در روز‌های آینده به تهران خواهند آمد. تعاملات ما برقرار است و امیدواریم برای رفع موانع و ابهامات، بتوانیم با آن‌ها پیشبرد موثری داشته باشیم و یک گام به جلو برداشته شود. با این حال عمده رسانه‌ها با توجه به عدم انتشار جزئیات این دیدار به گمانه‌زنی از محتوای سفر معاون رافائل گروسی به تهران پرداختند و نوشتند که این رویداد بدون اعلام نتیجه و دربرداشتن نتایج عینی به پایان رسیده است. از این زاویه است که این رسانه‌ها با مطرح کردن احتمال سفر مدیرکل آژانس به تهران با توجه به سفر قبلی و ناموفق گروسی، از اظهار خوش‌بینی نسبت به چشم‌انداز این سفر احتمالی خودداری کرده‌اند. مسائل پادمانی میان ایران و آژانس به ویژه سه مکان ادعایی شامل مریوان، تورقوزآباد و ورامین به اصلی‌ترین گره در فرآیند مذاکرات احیای برجام تبدیل شده است. مذاکراتی که از فروردین ۱۴۰۰ تا اول شهریور سال جاری با فراز و فرود‌های فراوان ادامه پیدا کرد و با پاسخ منفی ایران به بسته پیشنهادی مسوول سیاست خارجی اتحادیه اروپا دچار چالش شده است.

جمهوری اسلامی معتقد است هرگونه توافق منوط به حل و فصل مسائل پادمانی است و پرونده این ادعا‌ها باید بسته شود تا بعد‌ها تبدیل به دستاویزی برای فشار بر تهران قرار نگیرد. طرف غربی، اما بر این اعتقاد بوده که مسائل پادمانی می‌تواند بعد از توافق در قالب یک پرونده مجزا بین ایران و آژانس مورد مذاکره و حل و فصل قرار گیرد و از این‌رو ارتباطی با بازگشت طرفین به برنامه جامع اقدام مشترک ندارد. آنچه ایران را نسبت به این اظهارات بدبین کرده اقدامات و رفتار سابق و کنونی آمریکا و اروپایی‌ها در ارتباط با مسائل مطروحه بین ایران و آژانس بوده است. بر مبنای توافق سال ۲۰۱۵ پرونده پی‌ام‌دی بین تهران و این نهاد بین‌المللی برای همیشه بسته شد، اما بعد‌ها متاثر از خروج ترامپ از برجام و فشار‌ها و لابی‌های اسرائیل زمینه برای طرح مسائل جدید فراهم شد. ۲۶ آبان ماه چهار کشور آمریکا، فرانسه، بریتانیا و آلمان با ارائه قطعنامه‌ای به شورای حکام آژانس بین‌المللی انرژی اتمی، ایران را متهم به عدم همکاری با آژانس کردند. این قطعنامه در حالی علیه تهران صادر شد که در همان روز‌ها مذاکرات فنی بین سازمان انرژی اتمی کشورمان و آژانس بین‌المللی انرژی اتمی در وین جاری بود. ایران در واکنش به این اقدام خصمانه، غنی‌سازی ۶۰ درصد در فردو و برخی دیگر از اقدامات فنی در حوزه غنی‌سازی را آغاز کرد و سفر هیات فنی آژانس را به تعویق انداخت.

محمد اسلامی، رئیس سازمان انرژی اتمی ۱۸ مهر در گفتگو با روزنامه همشهری در پاسخ به سوالی مبنی بر اینکه ادعا شده در برخی مکان‌هایی که از سوی بازرسان آژانس بازدید شده، ذرات اورانیوم کشف شده است، توضیح داد: «مکان‌هایی که بازرسی کرده اند، یکی گاوداری، یکی معدن متروکه و یکی ضایعات فروشی است که به گفته سرویس‌های بیگانه و منافقین، محل فعالیت هسته‌ای ایران بوده است. در یک ضایعاتی نمونه برداری کرده اند و این ضایعات از کشور‌های مختلف، وارد کشور شده است. در موارد بسیاری شاهدیم ضایعاتی که از عراق، از سوی بخش خصوصی یا افرادی که در کار خرید و فروش ضایعات هستند وارد می‌شود، آلودگی‌هایی دارد.» با این حال محمد اسلامی پیش‌تر و اواخر شهریور ماه درباره این سه مکان گفته بود که آژانس اعلام کرده که دو پرونده از مکان‌های ادعایی را می‌بندد و درباره مکان بعدی، ایران باید روشنگری بیشتری انجام دهد، اما بعدا رویه خود را تغییر دادند.

بهروز کمالوندی سخنگوی سازمان انرژی اتمی نیز همان زمان تاکید کرده بود که ایران درباره سه مکان ادعایی آژانس؛ کمال همکاری را داشته است، اطلاعات و پاسخ به سوالات آژانس را ارسال کرده و جلسات گفتگو برای رفع ابهام نیز برگزار کرده است. در چنین فضایی اینکه ابتدا به ساکن سفر رافائل گروسی تا چه حد به تهران محتمل است و از آن مهم‌تر تا چه میزان می‌توان برای چشم‌انداز این سفر گشایش در پرونده مسائل پادمانی متصور بود، همچنان در هاله‌ای از ابهام قرار دارد. فارغ از این دو گزاره، آنچه می‌تواند سفر مدیرکل آژانس را با موفقیت همراه کند، جدیت دو طرف در رسیدن به توافق بر مبنای یک نقشه راه است که قادر باشد با تمرکز بر ابعاد این مساله زمینه حل و فصل آن را فراهم کند و پرونده آن را مختومه اعلام کند.

بدون چنین ابتکاری دستیابی به توافق و احیای برجام همچنان دور از دسترس خواهد بود و حتی پتانسیل شکست آن نیز وجود دارد. هرچند حل و فصل چنین روندی امری زمانبر است. به این معنی که با توجه به جزئیات پیچیده‌ای که این فرمول خواهد داشت که شامل دسترسی به اسناد مکتوب، مصاحبه‌های شفاهی و لیست افراد و... بر مبنای عبارت «متریال» در قطعنامه انتقادی اخیر آژانس علیه ایران مطرح شده، می‌تواند مطلوبیت‌های توافق را به ویژه با توجه به بازه نوامبر ۲۰۲۴ یعنی انتخابات ریاست‌جمهوری آمریکا به‌ویژه برای ایران کاهش دهد.

از این‌رو سرعت ایران و آژانس در دستیابی به توافقی دوجانبه عنصری حیاتی در احیای خوش‌بینی‌ها به روند مذاکرات متوقف‌شده برجام است و بدون آن نه تنها ایران و آژانس بلکه طیف وسیعی از طرف‌ها در مسیر تنش‌های جدید قرار خواهند گرفت.

شعار سال، با اندکی تلخیص و اضافات برگرفته از سایت روزنامه دنیای اقتصاد، تاریخ انتشار:۳ دی ۱۴۰۱، کدخبر: ۳۹۲۸۷۹۳، donya-e-eqtesad.com