شعارسال:استان اردبيل با توجه به موقعيت ويژه جغرافيايي پتانسيلهاي عظيمي در بخش گياهان دارويي دارد و داراي گونه هاي نادر گياهانداويي است ولي متاسفانه با خام فروشي اين ثروت عظيم به تاراج مي رود.

 امروزه اهمیت گیاهان دارویی و شناساندن نقش حیاتی آن ها در پیشبرد اهداف ملی، منطقه ای و جهانی برای تحقق سلامت، خودکفایی دارویی، ایجاد اشتغال و توسعه اقتصادی بر کسی پوشیده نیست. گیاهان دارویی به عنوان ذخایر و گنجینه های ژنتیکی می تواند بزرگ ترین ثروت ملی برای هر کشوری به عنوان یکی از تولیدات مهم در بخش کشاورزی محسوب شود. گیاهان دارویی از ارزش خاصی در علوم زیستی، پزشکی و دامپزشکی به لحاظ پیشگیری و درمان بیماری برخوردار است.

در سال های اخیر استفاده از گیاهان دارویی به دلیل اثبات اثرات مفید آن، ارزان بودن، نداشتن اثرات جانبی و همچنین سازگار بودن با محیط زیست روزبه روز در حال افزایش است و ایجاد فرصت های مناسب سرمایه گذاری جهت تولید بیشتر گیاهان دارویی در بخش کشاورزی حائز اهمیت است و بايد در زمینه ی فراورده های مختلف تولید این گیاهان به خصوص در ایران، تحقیقات گسترده ای انجام شود، چرا که شرایط جغرافیایی و تنوع آب و هوایی ایران و امکان رویش اکثر گیاهان دارویی در آن فرصتی طلایی نصیب کشور گشته است تا از آن به بهترین نحو استفاده نماید.

بنابراین کشت گیاهان دارویی و تولید فراورده های آن می تواند به عنوان یک ضرورت ملی و در چارچوب یک برنامه مشخص و جامع، خودکفایی دارویی، اشتغال و توسعه بخش کشاورزی را به دنبال داشته و به عنوان عامل مهمی در ارز آوری برای کشور اثرگذار باشد.

اهمیت اقتصادی گیاهان دارویی

طبق برآوردهای صورت گرفته در سال‌های اخیر، ارزش بازارهای جهانی داروهای گیاهی که شامل گیاهان دارویی و فرآورده‌های آنهاست، همواره با رشد قابل توجهی رو به افزایش بوده است. بخش اعظم بازار گیاهان دارویی دنیا، به تولید و عرضه متابولیت‌های ثانویه مشتق از این گیاهان مربوط می‌شود. متابولیت‌های ثانویه معمولاً از ارزش افزوده بسیار بالایی برخوردارند. بطوریکه ارزش فروش برخی از این ترکیبات مانند شیکونین، دییجیتوکسین وعطرهایی همچون روغن جاسمین، از چند دلار تا چند هزار دلار به ازای هر کیلوگرم تغییر می‌کند. همچنین، قیمت هر گرم از داروهای ضد سرطان گیاهی مانند وین بلاستین، وین کریستین، آجمالیسین و تاکسول به چند هزار دلار می‌رسد. تاکسول یکی از ترکیبات دارویی است که از پوست درخت سرخدار به دست می‌آید و در درمان سرطان‌های سینه و تخمدان مورد استفاده قرار می‌گیرد.

نكات مهم كشت و توليد گياهان دارويي

برای نشان دادن اهمیت کشت و تولید گیاهان دارویی، کافی است درباره چند جنبه مهم کشت و تولید این گیاهان از قبیل: نوع گیاهی که کشت می گردد، میزان تولید محصول زیرکشت و اهمیت اقتصادی آن (اهمیت صادراتی و نیازهای صنایع دارویی به آن)، اثر عوامل زیست محیطی (و به طور کلی مکان مناسب کشت) بر کیفیت و کمیت مواد موثره هر گونه گیاه و ...، توضیحات و مثالهایی ارائه شود.

نظر به اینکه با پیشرفتهای جدید علوم شیمی و داروسازی، مواد موثره لازم در معالجات پزشکی به صورت مصنوعات کارخانه ای عرضه می شوند، برخی فکر می کنند با عرضه مواد مصنوع مذکور، از اهمیت گیاهان دارویی کاسته شده و دیگر به کشت و تولید آنها نیازی نیست. ولی، آمار سالهای اخیر نشان می دهد که این تصور چندان صحیح نبوده و با وجود عرضه مصنوعی مشابه مواد موثره گیاهان دارویی به مردم، نه تنها از میزان کشت و تولید این گیاهان (لااقل در سطح کشوره ای اروپا) کاسته نشده، بلکه تولید و مصرف آنها افزایش نیز یافته است.

در حال حاضر، یک سوم داروهای مورد استفاده بشر را داروهای با منشا گیاهی تشکیل می دهند و این میزان مسلما رو به افزایش است.

آمار فروش گياهان دارويي در جهان

بر اساس آمار سال 1994، فروش جهانی داروهای گیاهی بالغ بر 4/12 میلیارد دلار بوده است و در رابطه، اروپا با حجم فروش 5/6 میلیارد دلار مقام اول را دارا بوده و آسیای شرقی با 3/2 میلیارد دلار، ژاپن با 1/2 میلیارد دلار و آمریکای شمالی با 5/1 میلیارد دلار بیشترین سهم را داشته و پس از آلمان، فرانسه با حجم 6/1 میلیارد دلار و ایتالیا با حجم 600 میلیون دلار در رده های بعدی قرار دارند.

در حال حاضر، تولید و مصرف گیاهان دارویی در کشورهای صنعتی و توسعه یافته رو به افزایش است. محاسبه دقیق مقدار مصرف سالیانه گیاهان دارویی در جهان مشکل است، زیرا از گیاهان دارویی به شکلهای ناشناخته متفاوتی استفاده می شود (به شکل تازه، خشک، دم کردنی یا استفاده شده در صنایع داروسازی) و اطلاعات محلی جامعی نیز در این مورد وجود ندارد. ولی به عنوان یک مثال موردی، می توان گفت که میزان واردات گیاهان دارویی (که شامل گیاهان معطر نمی شود) به چند کشور خریدار این گیاهان، از 355 میلیون دلار در سال 1976 به 551 میلیون دلار در سال 1980 افزایش یافته است، که این خود نشان از رویکرد روز افزون به گیاهان مذکور است. از جمله این کشورهای خریدار، کشور آلمان بوده است که در سال 1980، 6/44 میلیون دلار گیاه دارویی خریداری کرده و در این رابطه واردات ژاپن از 21000 تن در سال 1976 به 22640 تن در سال 1980 افزایش یافته است.

این در حالی است که در ژاپن بین سالهای 1974 تا 1989، فروش داروهای گیاهی 15 برابر افرایش داشته است. فروش بقیه محصولات دارویی سه برابر افزایش داشته است. در سال 1990، حدود 700000 تن مواد گیاهی توسط پزشکان چینی به صورت نسخه های سنتی مورد مصرف بیماران قرار گرفته است. حدود 40% داروهای موجود در داروخانه های چین را داروهای گیاهی تشکیل می دهند و طی پنج سال گذشته فروش داروهای سنتی در چین 113% افزایش داشته است، در چین هر ساله 460000 تن مواد گیاهی، مورد نیاز کارخانه های تولید کننده داروهای گیاهی می باشد.

در سال 1993، در انگلستان خرید داروهای با منشا گیاهی 57درصد افزایش داشته است و انگلستان یکی از سریع الرشدترین بازار تولیدات گیاهان دارویی بوده است. در آمریکا سالانه در حدود 125 میلیون نسخه نوشته شده حاوی داروهایی است که از گیاهان تهیه می شوند. از هر سه شهروند آمریکایی بالغ بر یک نفر از داروهای گیاهی استفاده می کند.

بر اساس گزارش بانک جهانی، در سال 1996،حجم تجارت گیاهان دارویی تا سال 2050، بالغ بر 5 تریلیون دلار خواهد بود.

از مجارستان مقادیر زیادی گیاه دارویی (20000 تن تا 30000 تن) به سایر کشورهای اروپایی صادر گردیده است. کشور مجارستان سالانه 45 تا 50 تن اسانس حاصل از گیاهان معطر را نیز به سایر کشورهای غربی صادر می کند.

در بسیاری دیگر از کشورها، نتایج به دست آمده شبیه آمریکاست. مثلا در روسیه، تقریبا از هر سه دارو یکی منشا گیاهی دارد.

میزان تولید گیاهان دارویی در ایران در سال 1380 معادل 5/34084 تن بوده است که در سطح زیر کشت معادل 7/81749 هکتار به دست آمده است. بیشترین مقدار تولید گیاهان دارویی مربوط به استان خراسان با تولیدی برابر 8/10028 تن بوده که 4/29 درصد از تولید کل کشور را در برداشته است.

پس از خراسان، به ترتیب استانهای، کرمان، همدان، گلستان، سمنان ومازندران در رده های بعدی قرار دارند.

با توجه به آشکار شدن عارضه‌های مختلف داروهای شیمیایی، داروهای گیاهی به سرعت جای خود را در بین مصرف کنندگان باز کرده است و تقاضای جهانی برای گیاهان دارویی و فراوری‌های تولید شده از آن در حال افزایش است.

به اعتقاد کارشناسان، تولید گیاهان دارویی و فراورده‌های آن از ارزش افزوده بالایی برخوردار است و این صنعت در حال تبدیل شدن به یکی از فعالیت‌های تولیدی سودآور و اشتغالزا است.

با توجه به تنوع اقلیمی و گونه‌های گیاهی، استان ظرفیت تبدیل شدن به قطب تولید گیاهان دارویی در کشور را داراست و راه‌اندازی مجتمع‌های تولید گیاهان دارویی و کارخانه‌های فراوری آن می‌تواند زمینه اشتغالزایی در این استان را فراهم کند.

استان اردبيل غني از ژنوتيپهاي ارزشمند گياهان دارويي است

عضو هيات علمي مركز تحقيقات كشاورزي و منابع طبيعي استان اردبيل در گفتگو با خبرنگار ما اظهار كرد: ايجاد كلكسيون گياهان زراعي و باغي و بانك ژن در استان بسيار ضروري است، زيرا استان اردبيل موقعيت منحصر به فردي داشته و داراي گياهان دارويي مختلفي است، از اين رو بايد در جمع آوري، شناسايي و احيا و توسعه تلاش شود .

داود حسن پناه گفت: ركورد خشكسالي كشور شكسته شد و دنبال ژنوتيپهايي هستيم كه متحمل به سرما و خشكي هستند و بايد به جاي محصولات با نياز آبي بالا مانند سيب زميني گياهاني كاشته شود كه نياز آبي كم دارند.

رئيس كارگروه كشاورزي خانه نخبگان بسيج علمي تصريح كرد: دنيايي از ژنوتيپ در استان اردبيل در زمينه باغداري وجود دارد و حدود 270گونه گياه دارويي جمع آوري شده است و مي توان كارهاي ارزشمندي در حوزه گياهان دارويي انجام داد كه مي توان به كشت گل محمدي اشاره كرد كه در تمام كشور در مناطق گرمسيري كشت مي شود اما در استان ما ژنوتيپي متناسب با شرايط منطقه سردسيري وجود دارد كه لازم است اين ژنوتيپهاي مهم را از طريق كشت بافت زياد كنيم.

رمز موفقيت در حوزه گياهان دارويي استفاده از افراد متخصص است

عضو شبکه پژوهش فن‌آوری گیاهان دارویی گفت: ورود همگاني بدون تخصص و آگاهي به عرصه گياهان دارويي باعث مشكلات اساسي شده است و گياهان دارويي استان بدون فراوري به صورت خام فروخته مي شود و در نتيجه استان اردبيل از سود بالايي كه گياهان دارويي دارند، بي بهره مي ماند.

رسول نيكخواه بهرامي افزود: به دليل اين كه پروسه توليد گياهان دارويي به صورت دستي مي باشد به همين دليل هزينه توليد در داخل بسيار بالاتر از خارج كشور مي باشد و در نتيجه ايران در رقابت با كشورهاي خارجي در بازار هدف مشكل مواجه مي شود.

وي با بيان اينكه رمز موفقيت نواوري است، گفت: متاسفانه استان اردبيل با دارا بودن گياهان دارويي ارزشمند با مواد موثره بالا نتوانسته است به درستي ظرفيتهاي خود را معرفي كند.

نيكخواه بهرامي افزود: در بحث پايش بومي بايد گونه هايي كه توجيه اقتصادي دارند و بومي استان هستند، شناسايي شوند و در بحث توليد ماشين لات لازم براي حوزه گياهان دارويي بايد كلان نگري شود، زيرا يكي از امتيازات كشت و توليد گياهان دارويي بحث اشتغال است.

عضو شبکه پژوهش فن‌آوری گیاهان دارویی اذعان داشت: متاسفانه عليرغم وجود شعارهاي بالا در استان عملي كردن آنها بسيار ضعيف است و نقشه راه كشوري در حوزه گياهان دارويي وجود دارد ولازم است كه برش استاني هم تدوين شود.

ايجاد بانك اطلاعاتي گياهان دارويي گياهان دارويي ضروري است

رئيس موسسه تحقيقاتي گياهان دارويي ابن سيناي اردبيل ايجاد بانك اطلاعاتي قوي در حوزه گياهان دارويي را جهت جلوگيري از اجراي طرح هاي تكراري و موازي كاري نهادهاي مربوطه ضروري دانست و افزود: بايد ارگانهاي حوزه گياهان دارويي به صورت منسجم باهم فعاليت داشته باشند و از افراد متخصص در اجراي امور استفاده شود.

شيوا اسبقيان اظهار كرد: توجه به بازار فروش گياهان دارويي را علاوه بر افزايش توليد ضروري است و در زمينه فروش گياهان دارويي و محصولات فراوري شده بايد استانداردهاي لازم گرفته شود و در اين زمينه همكاري با اداره استاندارد ضروري مي باشد.

عضو هيات مديره انجمن گياهان دارويي استان با اشاره به ضرورت ايجاد بانك اطلاعاتي تصريح كرد: متاسفانه به دليل نبود بانك اطلاعاتي كامل و جامع بسياري از فعاليتها به صورت تكراري انجام مي گيرد كه در نتيجه بازخورد قابل قبولي ندارد و افراد صاحب ايده با مراجعه به بانك اطلاعاتي مي توانند در صورت اجراي ايده خود به طرح هاي ديگر فكر كنند و در نتيجه از صرف هزينه و زمان جلوگيري مي شود.

وي افزود: بايد از افراد متخصص در اجراي امور مربوط به حوزه گياهان دارويي استفاده شود و بها ندادن به كارشناسان علت اصلي شكست مي باشد.

شعارسال، با اندکی تلخیص واضافات برگرفته از خبرگزاری علم وفناوری، تاریخ انتشار17دی96،کدخبر: 49438، www.stnews.ir