شعارسال: کردستان نه تنها در حوزه موادمعدنی
بلکه در محصولات جنگلی هم خام فروش شده و آنها بدون ارزش افزوده از استان خارج میشوند.
شاید با این اوصاف کردستان در صدر جدول خام فروشان کشور قرار داشته باشد. کردستان
دارای ظرفیتهای خدادادی فراوانی است و نمونه آن وجود ۳۲۰ هزار هکتار عرصه جنگلی
است که حاوی درختان ارزشمندی همچون بلوط و پسته وحشی است و محصولاتی از آنها به
دست میآید که علاوه بر ارگانیکبودن و تأثیرات دارویی و خوراکی، میتوانند منبع
درآمد خوبی برای مردم منطقه باشند.
جای بسی تأسف است که عرصه جنگلی در کردستان هم مانند دیگر ظرفیتهای موجود در این استان مورد غفلت قرار گرفته است و قسمت اعظم تولیدات جنگلی منطقه خامفروشی میشود. البته خامفروشی کلمهای است که در کردستان بسیار شنیده شده و هر مسئولی که سرکار آمده وعده جلوگیری از آن را داده است، ولی همچنان استان کردستان در صدر جدول خامفروشان کشور قرار دارد، بهگونهای که علاوه بر مواد معدنی محصولات جنگلی آن هم به صورت خام و بدون اینکه ارزش افزودهای برای استان داشته باشد، از استان و حتی کشور خارج میشود. بهرهبرداری از محصولات جنگلی به ویژه بلوط در کردستان همچنان به صورت سنتی انجام میشود که به گفته کارشناسان، بهرهبرداری بیرویه و غیراصولی در این بین منجر به نابودی این درخت که عمری بالغ برهزار سال دارد، میشود. بلوط، یکی از مهمترین و فراوانترین درختان موجود در منطقه زاگرس است که بخشی از آن هم در استان کردستان به ویژه شهرستانهای بانه و مریوان واقع شده است. گونههای مهم جنس بلوط در جنگلهای زاگرس به ویژه در ناحیهای که در کردستان واقع شده، شامل مازودار، یوول (بلوط لبنانی) و برودار (بلوط ایرانی) است.
۸۳ درصد از عرصه جنگلی کردستان مربوط به گونههای بلوط است
معاون فنی اداره کل منابع طبیعی و آبخیزداری کردستان با اشاره به اینکه ۳۲۰ هزار هکتار عرصه جنگلی دراستان ما وجود دارد، گفت: ۸۰ تا ۸۳ درصد از عرصه جنگلی استان را گونههایی از درخت بلوط تشکیل داده است. طاهر کرمی با اشاره به اینکه یکی از محصولات گونه مازودار بلوط، گزو (گه زو) است، عنوان کرد: کل توان برداشت این محصول در جنگلهای استان سالانه ۱۰ تا ۲۰ تن است؛ البته این آمار غیررسمی است و در این رابطه آمار دقیقی در دسترس نیست. وی اضافه کرد: سرشاخهزنیهایی که برای تولید گزو در جنگلهای استان به صورت بیرویه انجام میشود، موجب ازبین رفتن و کاهش زادآوری بلوط میشود.
وی با اشاره به اینکه اوایل خردادماه هر سال برداشت گزو از درختان بلوط در استان آغاز میشود و تا پایان تیرماه به طول میانجامد، بیان کرد: جنگلهای موجود در شهرستانهای بانه و مریوان دارای بیشترین درختان بلوط منطقه هستند. معاون فنی اداره کل منابع طبیعی و آبخیزداری کردستان قیمت هر کیلو محصول گزو را در سال گذشته ۲۰ تا ۲۵ هزار تومان خواند و اظهارداشت: از آنجا که تولید این محصول از طریق سرشاخهزنی و برداشت برگهای بلوط انجام میگیرد و تأثیر منفی بر بیولوژیک درخت میگذارد، منابع طبیعی با این اقدام موافق نیست. کرمی ادامه داد: البته چون این کار با اقتصاد خانوارهای مناطق روستایی و امرار معاش آنها گره خورده، تاکنون اقدام برخوردی انجام نگرفته است. وی عنوان کرد: تاکنون طرحی در ارتباط با تولید محصولات از درخت بلوط به ویژه گزو دراستان تهیه و تدوین نشده و برای ما جزو طرحهای فرعی محسوب میشود. وی بیان کرد: در مناطقی که تولید محصولات جنگلی از جمله بلوط ازنظر اقتصادی مقرون به صرفه باشد، منابع طبیعی به دنبال تهیه طرح در قالب تشکلهای تعاون روستایی و صنایع فرآوری محصول است.
وجود ۱۴ هزار خانوار بهرهبردار محصولات جنگلی در کردستان
معاون فنی اداره کل منابع طبیعی و آبخیزداری کردستان نیز گفت: در حال حاضر ۱۴ هزار خانوار بهرهبردار جنگلی در استان داریم و آمار جداگانهای که چه تعداد از این خانوارها از محصولات بلوط بهرهبرداری میکنند، نداریم. مسئول اداره بهرهبرداری اداره کل منابع طبیعی استان کردستان هم با اشاره به اینکه درخت بلوط دارای سیستمی پیچیده و پویا است، گفت: بلوط ریشههای قویای دارد و در صورت آسیب دیدن در بحرانهای طبیعی اقدام به بازسازی خود میکند. پیام شریفی اضافه کرد: بلوط در توپوگرافیهای سخت و مناطقی با شیب تند قابلیت ریشهدوانی دارد و در مقابل سختترین بادها هم مقاوم است. وی با اشاره به اینکه گزو یکی از محصولاتی است که از بلوط استخراج میشود، بیان کرد: گزو جزو صمغهایی است که قابلیت حلشدن در آب و هم الکل را دارد و این یکی از مزیتهای ارزشمند این محصول برای استفاده در صنایع مختلف است. وی عنوان کرد: گزو همه ساله تشکیل نمیشود و بستگی به وضعیت آب و هوایی منطقه و شرایط بیولوژیکی دارد.
«گال» و «گهزو» بیشترین محصول تولیدی از بلوط
فیروز مردانی، کارشناس مرکز تحقیقات کشاورزی و منابع طبیعی کردستان، هم در این زمینه با اشاره به اینکه تا ۱۸ گونه از جنس بلوط در زاگرس شناسایی شده است، گفت: مازودار، بلوط و یوول سه گونه از بلوط است که پراکنش آن در استان کردستان زیاد است. وی ادامه داد: پراکنش مازودار در قسمتی از زاگرس به عبارتی از مرکز به طرف شمال آن شروع میشود. یوول را بیشتر در ارتفاعات و شمال زاگرس تا آذربایجان غربی که انتهای زاگرس است، شاهد هستیم. وی با اشاره به اینکه عموماً محصولات فرعی که از بلوط گرفته میشود شامل گال و گهزو است، بیان کرد: از اکثر گونههای بلوط میتوان گهزو را تهیه کرد، ولی از مردم منطقه شنیدهایم که گهزو گونه بلوط مازودار بهتر و باکیفیتتر است. مردانی با اشاره به اینکه تولید محصولات جدید منجر به کاهش استفاده از محصولات سنتی شده است، عنوان کرد: استفاده زیادی از محصولات فرعی بلوط در گذشته میشد و امروزه استفاده از آنها مقداری محدودتر و کمتر شده است.
سهم ۶ درصدی فرآوردههای جنگلی در سبد خانوار روستایی کردستان
وی به طرح انجامشده خود با عنوان «بررسی میزان وابستگی اقتصادی بهرهبرداران مناطق جنگلی مریوان و سروآباد به فرآوردههای فرعی جنگلی» اشاره کرد و گفت: اجرای این طرح در روستاهای شهرستانهای مریوان و سروآباد در سال ۹۱ آغاز شد و تا شهریور ۹۴ هم به طول انجامید. وی با اشاره به اینکه ارزش این محصولات در سبد خانوار روستایی ما ناچیز است، بیان کرد: براساس پرسشنامههایی که از روستاییان این دو شهرستان تکمیل کردیم، سهم فرآوردههای جنگلی اعم از بلوط، زالزالک، گلابی، پسته وحشی و غیره در سبد خانوار روستایی شش درصد بود. این کارشناس مرکز تحقیقات کشاورزی کردستان ادامه داد: البته چون طرح ما با اوایل اجرای طرح هدفمندی یارانهها تداخل پیدا کرد، بسیاری از مردم اطلاعات لازم را در اختیار ما قرار نمیدادند.
درباره اکثر محصولات فرعی جنگلی دانش بومی وجود دارد
مردانی اظهارداشت: حتی شیره سقز که از پسته وحشی گرفته میشود و دارای ارزش اقتصادی فراوانی هم هست، هنوز از روش بومی بهدست میآید. وی اضافه کرد: انجام تحقیقات در جنگل سابقه زیادی ندارد. ۳۰- ۴۰ سال است که این کار شروع شده و در طول این سالها هم اهمیت آنچنانی به محصولات فرعی داده نشده. وی اظهارداشت: بیشک بهرهبرداری از محصولات فرعی جنگلی اگر غیراصولی انجام شود، خسارت فراوان و حتی جبرانناپذیری را وارد میکند. مردانی عنوان کرد: سالهای سال است که نسبت به شکل و میزان بهرهبرداری از این محصولات هشدار داده میشود، ولی متأسفانه رعایت نمیشود و این موجب ازبین رفتن درختان جنگلی خواهد شد. وی اضافه کرد: پتانسیل بهرهبرداری از محصولات فرعی جنگلی دراستان ما وجود دارد، ولی نباید خودسرانه انجام شود و باید با برنامهریزی در این زمینه اقدام شود. وی ادامه داد: تحقیقاتی که در خارج از کشور در مناطقی که از محصولات فرعی جنگلی بهرهبرداری شده انجام گرفته، نشان داده که ضریب جینی در این مناطق هم بالاتر بوده.
یکی دیگر از محصولات بلوط، گال است که بیش از ۷۰ نوع از آن شناسایی شده و وجود دارد و در صنایع مختلف از جمله صنعت رنگرزی بهکارگرفته میشود. بهروز فانی، از دیگر کارشناسان حوزه جنگل مرکز تحقیقات کشاورزی و منابع طبیعی کردستان، گفت: در استان کردستان یکی از عواملی که باعث شده محصولات فرعی کمرنگ شود، ورود محصولات صنعتی خاص با قیمت ارزانتر به بازار است. وی با بیان اینکه محصولاتی که جنبه خوراکی و دارویی دارند، جایگزین ندارند، بیان کرد: البته برای محصولاتی که جنبه خوراکی دارند، اکثر دیدگاه مردم به سمت وسوی محصولات ارگانیک است و در این رابطه محصولات طبیعی با تولیدات صنعتی قابل رقابت است.
صادرات سالانه حدود ۲۰۰ تن محصولات فرعی بلوط
عبدالله رضایی، یکی از صادرکنندگان محصولات فرعی بلوط در کردستان است که حدود ۲۵ سال است در امر خرید و فروش و صادرات محصولات جنگلی بهویژه بلوط فعالیت دارد. وی گفت: در میان محصولات فرعی بلوط «گهزو» دو سال است که میزان تولید آن کاهش پیدا کرده و همین موجب افزایش قیمت آن تا کیلویی ۸۰ هزار تومان شده است. وی با اشاره به اینکه بیشترین مشتری گهزو در استانهای اصفهان، تهران و مشهد هستند، بیان کرد: در این استانها از محصول گهزو در صنایع شیرینیپزی که بسیار به صرفهتر از محصولی همچون کتیرا است، استفاده میشود. این صادرکننده محصولات جنگلی در کردستان با اشاره به اینکه از دیگر محصولات بلوط، گال است، ادامه داد: سالانه ۱۰۰ تا ۱۵۰ تن گال و در سالهایی هم که گه زو زیاد باشد تا ۲۰۰ تن از آن به دیگر استانهای کشور و همچنین خارج از کشور صادر میشود. رضایی ادامه داد: ۸۰ درصد محصول گال را که در استان خریداری میکنیم، به خارج از کشور صادر میکنیم. یکی از مهمترین کاربردهای گهزو در عرصه شیرینیپزی است و مهمترین ماده اولیه تهیه شیرینی سنتی به همین نام در کردستان است که طرفداران زیادی هم دارد و اگر بهطور اصولی و براساس طرحی تدوین شده این محصول مورد بهرهبرداری قرار گیرد، نه تنها دیگر شیرینیپزیهای سنتی استان در تهیه این محصول دچار مشکل نخواهند شد، بلکه با افزایش تعداد واحدهای تولیدی هم مواجه خواهیم شد. ایجاد واحدهای بهرهبرداری و فرآوری محصولات جنگلی بهویژه بلوط علاوه بردرآمدزایی و ایجاد ارزش افزوده منجر به ایجاد اشتغال که یکی از مهمترین مشکلات پیش روی استان است، خواهد شد؛ لذا میطلبد مسئولان به این حوزه هم نگاه و توجه ویژهای داشته باشند.
سایت شعارسال، با اندکی اضافات و تلخیص برگرفته از روزنامه سبزینه، تاریخ انتشار: 6خرداد1397 ، کدخبر: 45387: www.sabzineh.org