حق و تکلیف

ما بايد همان قدر كه برای حق ارج قايل شديم، مردم را به انجام تكاليف شان چه فرد و چه اجتماع سوق دهيم. نتيجه دامن زدن بر بحث حق، سوءاستفاده از آن شده است. اعلاميه جهانی حقوق بشر كه فوق‌العاده كار نفيسی است، اما مايه سوءاستفاده شده است. تجاوز به حق زمانی است كه بيش از اندازه بر آن دامن بزنيم.

شعار سال: به نظر من به جای نوشتن اعلاميه "حقوق" بشر بايد اعلاميه "تكاليف" جهانی می نوشتند. دامن زدن بر حق باعث می شود كه طلبكاری در مردم بيشتر شود. هيچ كس به حق خود راضی نيست.
حق چيست؟ حق امتيازی است كه برای كسی قايل می شويم و يك وضع استثنایی برای او در مقابل ديگران است. البته حق مهم است و در كتاب "در هوای حق و عدالت" راجع به آن نوشته‌ام، اما در مقابل حق، تكليف هم هست و همه اديان بر آن تاكيد دارند. يكی از جهات اشتداد فساد در جوامع امروزی سست شدن جانب باورهای دينی است. آن باورهای دينی در مهار آدميان سهم داشتند. جوامعی را كه از دين تبرّی كردند، ديديم چه شدند.

مباحثی در اين زمينه كه حق نسبی است يا مطلق و تعريف آن چيست و… به فرض هم كه جواب قطعی داشته باشد نتيجه‌ای در بر ندارد. بنابراين به نظر من ما بايد همان قدر كه برای حق ارج قايل شديم، مردم را به انجام تكاليف شان چه فرد و چه اجتماع سوق دهيم. نتيجه دامن زدن بر بحث حق، سوءاستفاده از آن شده است. اعلاميه جهانی حقوق بشر كه فوق‌العاده كار نفيسی است، اما مايه سوءاستفاده شده است. تجاوز به حق زمانی است كه بيش از اندازه بر آن دامن بزنيم. در حالی كه كانت استاد كسانی كه راجع به حقوق بشر حرف زده‌اند، دو ثلث كتاب درس‌های اخلاقش راجع به مسووليت و تكليف است. در حالی كه عمدتا به بحث‌های انتزاعی مي‌پردازند. البته فايده اين مباحث انتزاعی عميق‌تر شدن و گسترش افق فكری آدم است. اما اين مباحث جلوی فسادها را نمي‌گيرد. ما نگاه دیگری هم داریم که عبارت است از نگاه عرفانی؛ اين نگاه عرفانی از نگاه فلسفی متفاوت است و عقل را ،برخلاف نگاه فلسفی، راهبر انسان نمی داند. نگاه عرفانی می گويد با استدلال عقلانی نمی توان انسان و جامعه را اصلاح كرد. عرفان معتقد است كه برای تغيير، مزاج بايد تغيير كند. به تعبير مولانا: شرط تبديل مزاج آمد بِدان/كز مزاج بد بوَد مرگ بَدان/ چون مزاج آدمی گِل‌خوار شد/ زرد و بدرنگ و سقيم و خوار شد
بنابراين بايد مزاج‌ها تغيير كند و تا مزاج يا به تعبير امروزی جوّ و فضای حاكم اين است، نتيجه اين است. راه‌حل دوم عرفان مبارزه با انانيّت است. يعنی دو قدم لازم است: نخست روی تافتن از انانيت و دوم نايل شدن به عشق و محبت. بنابراين اگر از انانيت گذشتيم، به عشق و محبت می رسيم. وقتی انانيت هست، نوبت هيچ چيز نمی رسد.