این پتانسیل غنی در زمینۀ گردشگری در استان کرمان در حالی وجود دارد که برخی از آثار ثبت ملی و برخی از آثار ثبت‌نشده به دلیل بی‌توجهی در مرمت و نگهداری در سال‌های اخیر، اسیر دست فرسایش آبی و بادی و گاه تعرضات انسانی شده‌اند و برخی از آن‌ها در معرض نابودی قرار گرفته‌اند.

اگر بخواهیم نمونه‌ای نزدیک به شهر کرمان را نام ببریم می‌توانیم روی بسیاری از خانه‌های تاریخی و حتی باغ تاریخی کلانتر دست بگذاریم و اگر نمونه‌ای فراموش‌شده را بخواهیم نام ببریم، می‌توانیم به قلعۀ قادرآباد در شهرستان بافت در جنوب غرب استان کرمان اشاره کنیم.

قلعۀ قادرآباد که هیچ پلان و اطلاعات دقیقی هم از آن در دسترس نیست، کم‌تر مورد توجه میراث فرهنگی کرمان قرار گرفته است و هم‌اکنون ۷۰ درصد از این بنا از بین رفته و سایر قسمت‌ها نیز به دلیل قرار گرفتن در مجاورت زمین‌های کشاورزی و همچنین اعتقاد برخی از مردم به اینکه خشت‌های بناهای تاریخی برای حاصلخیز کردن خاک موثر است، در معرض نابودی است.

این قلعه هر چند ناشناخته است اما در مجاورت قلعۀ تپه‌یحیی قرار دارد که یکی از خواستگاه‌های مهم زندگی بشری بوده و گفته می‌شود قدمتی معادل پنج هزار سال قبل از میلاد مسیح دارد و با توجه به هزاران سال استمرار زندگی بشر در پیرامون این تمدن، نقش قابل توجهی در تمدن شرق دارد.

پس از گذشت سال‌ها هنوز هم زندگی پیرامون تپه‌یحیی ادامه دارد و قلعۀ قادرآباد نیز جزوی از تاریخ این منطقه محسوب می‌شود.

واقعۀ حملۀ آقامحمدخان به کرمان و جنایاتی که در این استان انجام داد، از این شاه خونخوارو لشکرش، چهره‌ای منحوس در ذهن مردم ساخته است؛ با این وجود این واقعه نیز بخشی از تاریخ کرمان شده است و حکایت احداث قلعۀ قادرآباد نیز در تداوم همین حادثه است.

داستان این قلعه از زبان یکی از نوادگان فردی که پس از حملۀ آقامحمدخان قاجار، این قلعه را ساخته شنیدنی است.

قادرآباد در جنوب‌شرقی استان کرمان، جنوب شهرستان بافت و در نزدیکی تپه‌یحیی قرار دارد و فاصلۀ آن تا مرکز استان تقریباً ۲۲۰ کیلومتر است. از جنوب با شهرستان حاجی‌آباد در استان هرمزگان، از شمال با شهرستان بافت، از شرق با شهرستان جیرفت و از غرب با شهرستان‌های سیرجان و ارزوئیه همسایه است.

قلعه توسط تیمورخان نصیری لاری حاکم وقت لار ساخته می‌شود و روزگاری یکی از فعال‌ترین مراکز جمعیتی شهرستان بافت بوده است.

۷۰ درصد قلعه نابود شده است

فرحناز ایرانپور، نوۀ دختری خان نصیری لاری با اشاره به وضعیت نامناسب این قلعه و عدم نگهداری و حفاظت از آن، از تخریب ۷۰ درصدی قلعۀ قادرآباد که ارزش تاریخی دویست ساله دارد، می‌گوید.

وی در مورد تیمورخان نصیری لاری، نوۀ دختری کریم‌خان زند که مالک قلعۀ قادرآباد بوده است، می‌افزاید: وقتی آقامحمدخان قاجار پشت درهای بستۀ کرمان گرفتار می‌شود، چندین بار ‌به نصیرخان لاری که حاکم لار بوده، نامه می‌نویسد و از او کمک می‌خواهد؛ نصیرخان ابتدا امتناع می‌کند، اما پس از اصرار آقامحمدخان به کمک او می‌آید.

ایرانپور ادامه می‌دهد: کرمان بدون خون‌ریزی تصرف می‌شود اما آقامحمدخان که کینۀ مردم کرمان را به دل گرفته بود، به نصیرخان پیشنهاد می‌دهد چشم مردم کرمان را کور کرده و شهر به مدت سه روز در دست سربازان باشد که نصیرخان لاری این را نمی‌پذیرد و می‌گوید ما کرمان را تصرف کرده‌ایم و به شیراز برمی‌گردیم. آقامحمدخان قبول نمی‌کند و متأسفانه آنچه می‌خواهد را در کرمان انجام می‌دهد.

وی می‌افزاید: نصیرخان به سمت شیراز برمی‌گردد و همین موضوع باعث کینۀ آقامحمدخان می‌شود؛ شبانه به نصیرخان حمله می‌کند و او را در مسیر بازگشت به شیراز می‌کشد؛ فرزندش تیمورخان لاری را زندان می‌کند و تمام املاک آن‌ها در شیراز را مصادره کرده و سپس تیمورخان را به قادرآباد تبعید می‌کند.

ایرانپور ادامه می‌دهد: تیمورخان افرادی را به‌عنوان خدم و حشم به همراه خودش می‌آورد و شروع به آبادانی در قادرآباد می‌کند. چندین جنگ در قادرآباد انجام می‌شود. تا زمانی که تیمورخان لاری زنده بود، هیچ کس شهامت رویارویی با این خان لاری را نداشته، اما بعد از مرگ تیمورخان، حاکم کرمان فرزندان او را می‌گیرد و روانۀ زندان می‌کند؛ دو فرزند او به نام‌های فولادخان و سهراب‌خان را می‌کشد، اما فرزند کوچک او عباس‌خان با پسر حاکم دوست می‌شود که همین امر مانع کشتن او شده است.

میراث فرهنگی حمایت کنند

وی با اشاره به این‌که عباس‌خان آخرین فرزند تیمورخان بوده که به همراه فرزندانش در قلعه زندگی کرده است، ادامه می‌دهد: بعد از مرگ عباس‌خان لاری فرزند او حسین‌خان برای تحصیل به شیراز می‌رود و متأسفانه در این زمان قلعه توسط یهودی‌ها و پس از آن‌ها توسط نوکرها غارت می‌شود.

ایرانپور خاطرنشان می‌کند: فرزندان عباس‌خان، به ترتیب نصیرخان، حسین‌خان، تیمورخان، پروین‌دخت و ایران‌دخت هستند که متأسفانه همۀ این افراد فوت کردند و فرزندانشان هم به دلیل حضور نداشتن در این منطقه، تاکنون نتوانسته‌اند اقدامی برای بازسازی آن انجام دهند.

ایرانپور یادآور می‌شود: اسناد بسیار زیادی از این خاندان و کارهایی را که در شیراز و کرمان انجام دادند موجود است؛ همچنین یک تصویر نقاشی از چهرۀ تیمورخان در خانۀ فرزند حسین‌خان نصیری لاری وجود دارد که آن هم ارزش تاریخی دارد.

وی ادامه می‌دهد: این قلعه یک سیستم آبی در وسط ساختمان داشته که هنوز موجود است و گردش آب در آن موجب خنک شدن ساختمان در تابستان‌های گرم قادرآباد می‌شود. درِ قلعه از چوب آبنوس بوده و قلعه به روش زندیه ساخته شده است. همچنین قلعه، دو برج دیده‌بانی داشته که تا چندی پیش موجود بوده است.

ایرانپور می‌افزاید: دو هکتار از شمال، جنوب، شرق و غرب این قلعه جزء مستثنیات آن بوده که توسط کشاورزان تصاحب شده و یک باغ میوه داشته که آن هم نابود شده است.

افراد سود جود در صدد تخریب باقیمانده قلعه هستند

وی با بیان این‌که ۷۰ درصد قلعه توسط برخی کشاورزان تخریب شده، ادامه می‌دهد: متأسفانه برخی از کشاورزان منطقه کمر همت به تخریب باقی‌ماندۀ قلعه بسته‌اند تا به‌طور کلی نابودش کنند؛ درواقع ۲۰۰ سال تاریخ گم‌شدۀ کرمان در قادرآباد در حال دفن شدن است.

وی تأکید می‌کند: انتظار می‌رود اداره‌کل میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری استان و سایر مسئولان دست‌اندرکار، جلوی تخریب بیش‌تر قلعه را بگیرند و برای آبادنی آن هزینه کنند یا حداقل وام بدون بهره در اختیار ورثه بگذارند تا بتوانند اقدام به مرمت آن کنند.

مجموع مساحت این قلعه دو هزار و ۸۹۸ متر مربع است و قسمت بالایی و ساختمان‌های مرکزی آن ابعادی معادل ۶۳ در ۴۶ متر دارد و حمام مجموعه که خارج از قلعه قرار داشته تا ۱۵ سال قبل وجود داشته است.

در صورت اثبات مالکیت مرمت به صورت مشارکتی آغاز می شود

محمد افضلی، مسئول روابط عمومی میراث فرهنگی استان کرمان نیز در گفتگو با مهر در این زمینه اظهارداشت: استان کرمان مملو از آثار تاریخی و قلعه‌های متعدد است که در بخش‌های مختلف استان قرار گرفته‌اند و هر یک از آن‌ها بخشی از تاریخ استان کرمان هستند، اما در کنار ۷۰۰ اثر ثبت ملی و هفت اثر ثبت جهانی با حدود ۱۷ هزار بنای تاریخی داریم که هنوز ثبت ملی هم نشده‌اند و هر از گاهی وارثان و یا شوراهای محلی در خواست بازسازی این بناها را دارند.

وی تصریح کرد: میراث فرهنگی با کمبود اعتبار در بخش‌های مختلف مواجه است و نمی‌تواند راساً برای مرمت بنا اقدام کند، اما امکان مرمت مشارکتی این بناها از جمله قلعۀ قادرآباد به صورت ۵۰ به۵۰ وجود دارد، اما باید مالکیت و وضعیت وقفی بودن بنا کاملاً مشخص شود.

وی بیان کرد: مهم‌ترین بخش قضیه این است که همۀ مالکان و ورثه باید در زمینۀ مرمت بنا رضایت کامل داشته باشند و در این صورت ما آمادۀ همکاری هستیم.

وی گفت: مطالعات اولیه باید در خصوص تاریخ و اصالت بنا صورت گیرد و در نهایت پروسۀ مرمت به صورت کاملاً علمی آغاز شود.

افضلی ادامه داد: متاسفانه تعداد زیادی بناهای مرمت‌نشده در استان داریم و دلیل آن هم تاریخ غنی استان کرمان و کمبود اعتبار میراث فرهنگی است.

قلعۀ قادرآباد یکی از این ۱۷ هزار بنای فراموش‌شده است که البته می‌توان با اولویت‌بندی، بناهای شاخص تاریخی را شناسایی و پس از ثبت ملی زمینه را برای مرمت و احیای بناها و تاریخ استان کرمان فراهم کرد.

با اندکی تلخیص و اضافات بر گرفته از خبرگزاری مهر ، تاریخ انتشار: 8 شهریور 1397 ، کدخبر: 4389305 ، www.mehrnews.com