دریافت شهریه اجباری از دانش‌آموزان ادامه دارد

وارد یکی از مدارس ابتدایی و قدیمی منطقه چهار تهران می‌شوم‌. مدرسه سر نبش یکی از خیابان‌های پر تردد تهرانپارس است و دیوارهایش از بیرون نشان‌دهنده بزرگی مدرسه است‌. حیاط بزرگی دارد و صدای بچه‌ها از بیرون ساختمان به گوش می‌رسد‌.

شعار سال: دیوارهای مدرسه رنگی است و در هر گوشه‌اش پوستر و نقاشی و روزنامه‌دیواری‌های بچه‌ها را نصب کرده‌اند‌. رو‌به‌روی دفتر مدرسه مادران ایستاده‌اند و چند تا از دختربچه‌های کوچک با مانتوهای بنفش و مقنعه‌های سفید کنار دیوار تکیه داده‌اند‌. یکی دو نفر از بچه‌ها با اضطراب نگاه‌شان به در دفتر است تا مادرشان با کاغذ سفیدی در دست بیرون بیاید و خیال‌شان راحت شود که این ترم هم «بسیار خوب» شده‌اند‌. در همین حین صدای یکی از مادران بلند می‌شود که اگر وسایلی می‌خواهید برایتان تهیه می‌کنم اما یک ریال پول به مدرسه پرداخت نمی‌کنم‌. زن بدون کارنامه با عصبانیت از دفتر مدرسه خارج می‌شود و دست دخترش را می‌گیرد و از در بیرون می‌روند‌.

شهریه‌های اجباری در مدارس دولتی
یکی دیگر از مادران که شاهد این صحنه بود می‌گوید: رسما دزدی می‌کنند‌. می‌گویند باید ۳۰۰ هزار تومان کمک به مدرسه پرداخت کنیم تا کارنامه را به ما بدهند‌. من ۵۰ هزار تومان بیشتر نداشتم که آن را گرفتند و جلوی اسم دخترم مبلغ را نوشتند و گفتند تا پایان سال باید بقیه پول را بپردازیم‌. در اسم فقط مدرسه دولتی است اما هزینه‌هایمان از مدرسه غیرانتفاعی بیشتر است‌. هر روز برای یک موضوع از ما پول می‌گیرند و بعد نمی‌فهمیم آن پول چه شده و کجا خرج شده است‌. یک روز برای علوم می‌خواهند قلب تشریح کنند و از بچه‌ها پنج هزار تومان پول می‌خواهند‌. برای یک قلب گوسفند ۳۰ دانش‌آموز نفری پنج هزار تومان پول می‌دهند، وقتی اعتراض می‌کنیم می‌گویند پول در صندوق مدرسه می‌رود و هفته بعد برای یک کلیه دوباره می‌گویند نفری سه هزار تومان بیاورید‌. در مدرسه‌های دولتی برای هر چیزی پول می‌خواهند و کمک به مدرسه هم اجباری است‌.
این زن که دلش از دست رفتار مدیر و ناظم خون است با عصبانیت می‌گوید: پول در این روزها برای همه ما که وضعیت مالی خوبی نداریم مهم است اما می‌گوییم پول بگیرند ولی بچه درس را یاد بگیرد، پول بگیرند اما رفتار خوب با بچه داشته باشند‌. نه خوب درس می‌دهند نه رفتار ناظم و مدیر و معلم شایسته کودک است‌. بچه من برای چیزهای کوچک از ناظم و مدیر و معلم ترس دارد‌. من خودم هم گاهی از ناظم مدرسه می‌ترسم چه برسد به بچه ۱۰ ساله‌ام‌. دخترم تمام صبح‌ها با استرس بیدار می‌شود که دیر نرسد تا ناظم مدرسه از انضباطش کم نکند‌. مدرسه کابوس بچه من شده است کاری هم نمی‌توانیم بکنیم‌.
همزمان با صحبت‌های این مادر یکی دیگر از مادران هم از دفتر بیرون می‌آید‌. صورتش از عصبانیت برافروخته شده و می‌گوید من کارنامه نگرفتم‌. می‌گویند باید پول بدهید، من از کجا پول بیاورم؟ وقتی کسی حواسش نبود از کارنامه عکس گرفتم و همین را به بچه‌ام نشان می‌دهم‌. باید شکایت کنیم از این رفتار، خب بچه را غیرانتفاعی ثبت‌نام می‌کردیم‌. مگر مدرسه غیردولتی چقدر تفاوت قیمت داشت؟ هر روز یک چیز جدید، هر روز یه بهانه جدید برای پول گرفتن، وقتی پول هم ندهیم با بچه بدرفتاری می‌کنند، آنقدر نادان هستند که سر کلاس اعلام می‌کنند و آبروی بچه را پیش دوستانش می‌برند‌.
این صحبت‌ها تنها گوشه‌ای از درد دل‌های مادرانی است که بچه‌هایشان را در مدارس دولتی ثبت‌نام کرده‌اند‌. زنانی که صدایشان به جایی نمی‌رسد و کسی فکری به حال‌شان نمی‌کند‌.

رفتار متناقض آموزش‌وپرورش با مدارس دولتی
یکی از دغدغه خانواده‌هایی که بچه مدرسه‌ای دارند ثبت‌نام در مدارس است‌. مدارسی که هر کدام شرایط خاص خود را دارد، از دولتی و غیردولتی گرفته تا نمونه‌دولتی و تیزهوشان‌. غیردولتی‌ها و نمونه‌دولتی‌ها شرایط خاص خود را برای ثبت‌نام دارند‌. می‌ماند دولتی‌ها که آن هم بستگی دارد در بالای شهر زندگی کنید یا در پایین شهر‌. این روزها بسیاری از مدیران مدارس دولتی در قالب کمک‌‌های مردمی پول‌‌های هنگفتی را هنگام ثبت‌نام یا در پایان سال تحصیلی از خانواده‌ها دریافت می‌‌کنند‌. روزگاری کمک‌‌های مردمی برای اداره مدارس بر اساس نظر مسوولان آموزش‌وپرورش اختیاری و داوطلبانه بود، اما امروز همین کمک‌‌های اختیاری و داوطلبانه چند سالی است که به معضلی برای خانواده دانش‌آموزان تبدیل شده است‌. مدیران هنگام ثبت‌نام از موارد مختلفی حرف می‌‌زنند آنها هرساله می‌خواهند میز و نیمکت‌‌های مدرسه را نوسازی کنند‌. وسایل گرمایشی و سرمایشی اضافه کنند‌. مدرسه تعمیر شود اما آخر سال از هیچ کدام این موارد هم خبری نیست‌. این رویه نه تنها در هنگام ثبت‌نام بلکه چندین بار در سال برای خانواده‌‌ها تکرار می‌شود به‌ طوری ‌که این روزها اگر به ادارات کل آموزش‌وپرورش سری بزنیم با خانواده‌‌هایی مواجه می‌‌شویم که از این روند مدارس شکایت دارند‌. با این حال آموزش‌وپرورش همچنان بر این پای می‌فشارد که دریافت وجه به صورت اجباری ممنوع است‌. وزارت آموزش‌وپرورش هر سال بخشنامه صادر می‌کند که گرفتن هر گونه وجهی از والدین دانش‌آموزان ممنوع است، اما مدیران مدارس دولتی با وجود بخشنامه‌‌های قاطع وزارت آموزش‌وپرورش تحت عناوین گوناگون از دانش‌آموزان و خانواده‌‌های آنها پول می‌‌گیرند‌. بخشنامه‌‌هایی که به گفته والدین دانش‌آموزان گرچه صادر می‌شود اما عملا کارایی لازم را برای خانواده‌‌ها ندارد‌.
این درحالی است که قانون اساسی جمهوری اسلامی ایران بر برقراری عدالت اجتماعی از هر نوعی تاکید دارد و حق آموزش رایگان و همگانی را برای شهروندان به رسمیت می‌شناسد‌. اصل سوم قانون اساسی جمهوری اسلامی در بند دوم نیز به صراحت اعلام کرده که دولت موظف است همه امکانات خود را در مورد آموزش‌وپرورش رایگان برای همه در تمام سطوح و تسهیل و تعلیم آموزش عالی به کار برد‌. همچنین اصل نوزدهم قانون اساسی ایران نیز می‌گوید: مردم ایران از هر قوم و قبیله‌ای که باشند از حقوق مساوی برخوردارند و رنگ و نژاد و زبان و مانند اینها سبب امتیاز نخواهد بود‌. در اصل بیستم قانون اساسی نیز مقرر شده است که همه افراد ملت اعم از زن و مرد یکسان در حمایت قانون قرار دارند و از همه حقوق انسانی، سیاسی، اقتصادی، اجتماعی و فرهنگی برخوردارند‌.
در اصل سی‌ام قانون نیز با تاکید بیشتر اعلام شده که دولت موظف است وسایل آموزش‌وپرورش رایگان را برای همه ملت تا پایان دوره متوسطه فراهم سازد و وسایل تحصیلات عالی را تا سرحد خودکفایی کشور به صورت رایگان گسترش دهد‌. با این حال انگار تحصیلات رایگان در مدارس دولتی به کل فراموش شده است‌.

اخذ شهریه اجباری مدارس دولتی، تخلفی آشکار
همچنین در تایید خلاف قانون بودن این کار در مدارس دولتی، چندی قبل عضو کمیسیون آموزش و تحقیقات مجلس با تاکید بر اینکه گرفتن پول از اولیا در مدارس دولتی خلاف قانون است عنوان کرده بود:‌ اگر اولیا هنگام گرفتن کارنامه و یا زمان ثبت‌نام دانش‌آموزان با این تخلف مواجه شدند آن را به ستاد نظارت آموزش‌وپرورش و یا اداره بازرسی این وزارتخانه گزارش کنند‌.
به گفته محمد قمی تحصیلات تا پایان مقطع متوسطه رایگان است و دولت مکلف به فراهم کردن وسیله تحصیل دانش‌آموزان در سراسر کشور است البته طبق ضوابط آموزش‌وپرورش، تحصیل در مدارس غیرانتفاعی، نمونه‌دولتی و شبانه منوط به پرداخت مبلغی پول است‌. بر این اساس برای تحصیل در مدارس دولتی به هیچ وجه نباید پولی پرداخت شود چه از دانش‌آموزان ایرانی چه از دانش‌آموزان افغان، برخی از مدیران مدارس با این استدلال که سرانه پرداختی آنها کم است و نمی‌توانند هزینه مدرسه را تامین کنند از اولیای دانش‌آموزان مبالغی را دریافت می‌کنند تا هزینه‌هایشان تامین شود، این تفکری غلط است البته اولیای دانش‌آموزان به اختیار خودشان می‌توانند مبلغی را کمک کنند که این کمک نباید اجباری باشد، اگر اجباری صورت گیرد خلاف قانون بوده و باید برخورد شود‌. اگر در زمان دادن کارنامه دانش‌آموزان و یا هنگام ثبت‌نام آنها درخواست پول صورت گیرد کاری خلاف قانون صورت گرفته که وزارت آموزش‌وپرورش طبق روال سال‌های گذشته با آن برخورد می‌‌کند‌. اگر اولیای دانش‌آموزان به موردی برخورد کردند که برای گرفتن کارنامه و یا ثبت‌نام در مدارس دولتی مجبور به پرداخت پول شدند باید آن را به ستاد نظارت در هر منطقه یا اداره بازرسی آموزش‌وپرورش گزارش کنند تا برخوردهای لازم صورت گیرد‌.

خصوصی‌سازی پنهان زیر پوست مدارس دولتی
محمدرضا نیک‌نژاد*- دریافت وجه نقد از اولیای مدرسه در چند سال اخیر تبدیل به امری رایج شده است که در بیشتر مدارس دولتی انجام می‌شود‌. لازم است بدانید طبق قانون اساسی کشور این کار خلاف قانون است و خانواده‌ها می‌توانند از مدرسه و مدیر آن مرکز آموزشی طرح شکایت کنند‌. قانون اساسی به دانش‌آموزان این امکان را می‌دهد که دوره ۱۲ ساله تحصیلی عمومی رایگان داشته باشند و اگر شرایطش پیش آمد دوره دانشگاه را هم رایگان به پایان برسانند‌. در حال حاضر ۹۲ درصد از دانشگاه‌های کشور ما پولی شده‌اند و دولت درصدد این است مدارس را هم به سمت پولی و خصوصی شدن سوق دهد‌.
آموزش‌وپرورش از چند سال پیش با هدف پولی کردن مدارس قدم‌هایی برداشته است که تا حدی هم موفق عمل کرده و می‌خواهد با گرفتن پول‌هایی از جمله کمک به مدرسه و هزینه‌های دیگر قانون را دور بزند و با نگاهی به آینده و سیاست‌های زمان‌بر، آموزش‌وپرورش را هم به صورت کامل پولی کند‌. تجربه‌های زیادی از پول گرفتن مدارس از بچه‌ها دیده و شنیده‌ایم و تجربه شخصی هم در رابطه با تحصیل فرزندم نیز از این موضوع خبر می‌دهد که پول گرفتن از والدین تبدیل به امری عادی و رایج شده است‌. از طرف دیگر باید به این موضوع پرداخت که شکایت کردن از مدارس و مدیر هم راه به جایی نمی‌برد، در این سال‌ها خانواده‌های زیادی با همین بهانه از مدارس شکایت کرده‌اند اما بی نتیجه مانده و دلیل آن هم این است که پولی کردن مدارس برنامه مقامات بالاست و آنها می‌خواهند به مرور این مساله را در کشور مرسوم کنند‌. در هر روی به نتیجه نرسیدن شکایت خانواده‌ها به زمان آقای حاجی‌بابایی برمی‌گردد، یادم می‌آید ایشان به مدارس ابلاغ کرده بودند که از خانواده‌ها پول بگیرید تا جایی که سر و صدا و اعتراضی صورت نگیرد و اگر هم مشکلی پیش آمد در همان مدرسه مشکل را حل کنید‌. از آن زمان دست مدیران برای پول گرفتن از خانواده‌ها باز شد‌. این نوع پول درآوردن در مدارس مصداق «خصوصی‌سازی پنهان» است که کودک به ظاهر در مدرسه دولتی تحصیل می‌کند اما در واقع مبلغی شبیه مدارس غیردولتی پرداخت می‌کند‌. بنده معتقدم این مبالغی که از خانواده‌ها گرفته می‌شود باعث ایجاد فساد‌های خردی می‌شود که به چشم نمی‌آیند‌. دیده شده که مدیران مدارس یک دستگاه کارت‌خوان کنار دست‌شان گذاشته‌اند و بدون اینکه به فرد یا ارگانی جواب پس بدهند فقط کارت می‌کشند، با این بهانه که دولت پول ندارد و ما مجبوریم مخارج مدرسه را از کمک‌های مردمی تامین کنیم در صورتی که دولت اگر بخواهد می‌تواند در جاهایی که لزومی ندارد پول زیادی خرج کند اما در بحث آموزش‌وپرورش پولی خرج نمی‌کند‌. به هر روی اینکه خانواده‌ها در مدارس دولتی و با اجبار در جهت تامین مخارج مدارس بخواهند مشارکت کنند خلاف قانون است و اگر خانواده‌ای بخواهد کمک کند بدون اجبار و کاملا داوطلبانه می‌تواند در رفع برخی نیازهای مدرسه همراهی کند‌.