شعار سال: الیستر برت، معاون امور خاورمیانه وزارت خارجه بریتانیا، در تاریخ ۱۶ ژانویه ۲۰۱۹ (26 دی 1397) با حضور در کمیته روابط بین‌الملل مجلس اعیان بریتانیا به تبیین وضعیت کنونی یمن پرداخت. ]1[ همچنین، پیش‌ازاین نیز، جرمی هانت، وزیر امور خارجه، در اواخر آذرماه سال جاری و همزمان با گفتگوهای استکهلم و تصویب قطعنامه 2451 (به پیشنهاد بریتانیا) با حضور در کمیته‌های پارلمانی و صحن مجلس عوام، سیاست‌های بریتانیا و دیدگاه خود در خصوص جنگ یمن را تشریح کرد. ]2[

در میان اظهارات مقامات وزارت امور خارجه بریتانیا در این نشست‌های پارلمانی که بصورت علنی برگزار می‌شود، چند گزاره زیر در خصوص نقش و فعالیت جمهوری اسلامی ایران در یمن مطرح شد که برخی از این گزاره‌ها برای نخستین بار از سوی مقامات دستگاه سیاست خارجی بریتانیا بیان شده است:

• "انصارالله حمایت اصلی خود را از ایران دریافت می‌کنند، اما ایران نسبتاً حضور اندکی در صحنه عملیاتی (میدان جنگ) یمن دارد"؛
• "بریتانیا این گزاره را پذیرفته است که «انصارالله خود را نیروی نیابتی ایران در جنگ نمی‌داند» و صحت این مدعا نیز بر اساس شواهد میدانی است"؛
• "انصارالله نیرویی به لحاظ فکری مستقل است، اما در شرایط کنونی هرگونه کمکی را دریافت می‌کند و نیاز انصارالله به کمک در راستای منافع ایران است"؛
• "ایران در تضمین حضور انصارالله در گفتگوهای استکهلم نقش‌آفرین بوده است"؛
• "ایران خود را محاط در منطقه‌ای می‌بیند که اعضای آن تسلیحات و مهمات از دیگر نقاط دریافت می‌کنند و ازاین‌رو، ایران معتقد است که به دلیل وجود این تهدیدات، باید از خود محافظت کرده و به دنبال ائتلاف و حمایت از نقاط مختلف باشد"؛
• "تهدیدات ایران دیر یا زود بدون هیچ‌گونه مصالحه‌ای باید مورد رسیدگی قرار گیرد، اما مادامی‌که بتوان مانع از بروز درگیری بین ایران، عربستان، اسرائیل و دیگران در سطح منطقه شد، در برخی سطوح باید چنین ادراکی را نسبت به ایران داشت"؛
• "علت صحبت و گفتگوی ایران با بریتانیا در خصوص جنگ یمن این است که لندن با سعودی‌ها رابطه و تعامل دارد"؛

بر اساس این گزاره‌ها، استنباط اعلانی جدید بریتانیا از حضور و نقش‌آفرینی ایران در جنگ یمن، بیشتر لجستیکی و دیپلماتیک است تا نظامی (هرچند همواره موشک‌های در اختیار انصارالله را منتسب به ایران دانسته‌اند)، بطوریکه به‌عنوان‌مثال اخیراً خبرگزاری آسوشیتدپرس اعلام کرده است که بر اساس گزارش جدید 85 صفحه‌ای سازمان ملل در خصوص جنگ یمن، ایران از طریق ارسال غیرقانونی سوخت به انصارالله، آن‌ها را در تأمین مالی در جنگ کمک می‌کند. ]3[ از سوی دیگر، برآورد بریتانیا این است که ایران خواهان پایان بخشیدن به جنگ یمن بوده و تلاشی برای استمرار یا تشدید جنگ در این کشور ندارد و ازاین‌رو در تعامل با انصارالله، آن‌ها را به حضور در میز مذاکرات ترغیب و تشویق کرده است. در همین راستا، در جمع‌بندی شورای اتحادیه اروپا در خصوص ایران که در تاریخ چهارم فوریه 2019 (15 بهمن 1397) منتشر شده است، اتحادیه اروپا رضایت خود از گفتگوهای منطقه‌ای با ایران را اعلام کرده و از تلاش تهران در امضای موافقت‌نامه استکهلم از سوی طرفین درگیری استقبال کرده است. ]4[

بر اساس آنچه اشاره شد، سؤال کلیدی این است که آیا درک بریتانیا از نقش‌آفرینی ایران در تحولات منطقه‌ای بخصوص جنگ یمن به‌طور واقعی و ملموسی تغییر کرده است. پاسخ کوتاه به این سؤال، «منفی» است. تغییر رویکرد بریتانیا به نقش‌آفرینی ایران در جنگ سوریه به معنای آن است که اولویت‌ها، راهبرد و حتی منافع لندن در قبال جنگ یمن و طرف‌های حاضر تغییر کرده است. بااین‌حال، نشانه‌ای دال بر چنین تغییری مشاهده نمی‌شود و احتمال جدی وجود دارد که در آینده نزدیک و پس از برگزاری نشست حاشیه‌ای در ورشو در تاریخ 14 فوریه 2019 با محوریت جنگ یمن و با حضور وزرای خارجه چهار کشور آمریکا، بریتانیا، عربستان و یمن، موضع‌گیری‌ها و فشارهای بریتانیا نسبت به ایران حتی افزایش یابد.

مقامات بریتانیایی صریحاً نگرانی عربستان را در خصوص نقش‌آفرینی ایران در یمن بازگو می‌کنند و برای مثال، الیستر برت، معاون امور خاورمیانه وزارت خارجه بریتانیا بر این باور است که "ایران نباید در یمن باشد و هیچ منافعی در یمن برای ایران وجود دارد". ]5[ دولت سعودی نگران از حضور دائمی ایران در مرزهای جنوبی خود است و بریتانیا نیز ضمن درک نگرانی سعودی‌ها، مخالف ظهور «حزب‌الله» دیگری در مرزهای جنوبی عربستان و در نزدیکی منطقه راهبردی تنگه باب المندب است. وزیر امور خارجه بریتانیا در یک نشست پارلمانی، مورخ 19 دسامبر 2018 (28 آذر 1397) (یک هفته پس از دستیابی به موافقت‌نامه استکهلم) اظهار داشت: "یکی از اقدامات بعدی در فرایند صلح این است که حوثی‌ها که 15 درصد جمعیت یمن را تشکیل می‌دهند و عامل شروع جنگ نیز می‌باشند، این موضوع را به رسمیت بشناسند که صرفاً می‌توانند بخش کوچکی از دولت وحدت ملی یمن را تشکیل دهند". ]6[

همان طور که اشاره شد، هدف بریتانیا از طرح چنین مباحثی، تحدید انصارالله در ساختار حکمرانی و سیاسی یمن است، چراکه به باور لندن، اگر این هدف محقق نشود، به‌احتمال‌قوی الگویی شبیه لبنان در یمن پیاده می‌شود که هم‌پیمان ایران (یعنی انصارالله) از نفوذ گسترده و تعیین‌کننده برخوردار خواهد بود؛ لذا بریتانیا در همکاری با ائتلاف سعودی و هم‌پیمانان غربی خود با پوشش فرستاده ویژه سازمان ملل در امور یمن در تلاش است تا در ابتدا سرزمین‌های راهبردی در یمن را از اختیار انصارالله خارج کند، سپس وارد مرحله بسیار مهم «خلع سلاح» شود و پیشبرد مذاکرات را منوط به خلع سلاح طرف‌های درگیر نماید و سپس به‌عنوان اقدام پایانی، مدیریت بخش کوچکی از دولت وحدت ملی را در اختیار انصارالله قرار دهد. در این میان، بازپس‌گیری سرزمین از انصارالله و خلع سلاح دو رکن اصلی و ناگفته برنامه بریتانیا برای یمن می‌باشد تا مانع از شکل‌گیری رابطه‌ای نظیر «ایران-حزب‌الله لبنان» در یمن شود. این مدعیات و تحلیل‌ها حکایت از آن دارد که به‌رغم تصدیق نقش ایجابی ایران در گفتگوهای منطقه‌ای و ترغیب حزب‌الله به حضور در میز مذاکرات، بریتانیا و همچنین عربستان نگران از شکل‌گیری پایگاه دائمی ایران در یمن است و از ابزارها و رویکردهای مختلف برای ممانعت از این موضوع استفاده می‌کند.

نکته بسیار مهم دیگر آن است که در ابتدای امر، بریتانیا به‌شدت درصدد ارتباط با انصارالله بود، چراکه این کشور هیچ کانال ارتباطی با رهبران این گروه نداشته است و ازاین‌رو، تردیدی نیست که محور اکثر تماس‌ها و تعاملات لندن با تهران با این هدف بوده که بریتانیا بتواند با انصارالله کانال ارتباطی برقرار کند. هم‌اکنون مارتین گریفیتس، فرستاده ویژه سازمان ملل در امور یمن و دیپلمات سابق بریتانیا، توانسته با انصارالله بصورت مستقیم وارد مذاکره شود و این خط ارتباطی بصورت کامل شکل گرفته و ادامه دارد و همچنین جرمی هانت، وزیر امور خارجه بریتانیا نیز نخستین وزیر انگلیسی است که با رهبران انصارالله در جریان گفتگوهای استکهلم بصورت مستقیم گفتگو کرده است. ]7[

ناگفته نماند، در طول یک سال فعالیت گریفیتس به‌عنوان فرستاده ویژه سازمان ملل در امور یمن، وی از ایران به‌عنوان کشوری که مدعی شود حامی یکی از طرف‌های درگیری جنگ یمن است، دیدار نداشته و حتی با مقامات و دیپلمات‌های ایرانی نیز گفتگویی نداشته است. شایان توجه است که در دنیای دیپلماسی، کشورها تلاش وافری برای گماردن اتباع و کارشناسان خود در سمت‌های بین‌المللی می‌کنند، چراکه این افراد پس از اخذ پست‌های بین‌المللی، در هماهنگی کامل با دولت‌های خود (به‌رغم بی‌طرف بودن) دارند و مارتین گریفیتس نیز از این رویه مستثنا نیست. بررسی اظهارات وزیر امور خارجه بریتانیا در حداقل شش ماه اخیر در خصوص جنگ یمن بیانگر آن است که وی پیش از هر اظهارنظری با فرستاده ویژه سازمان ملل در امور یمن تماس داشته است. درمجموع، فرستاده ویژه در تماس و هماهنگی کامل با دولت و دستگاه سیاست خارجی بریتانیا بوده و دو طرف یکدیگر را برای اجرای اقدامات بعدی در خصوص جنگ، آتش‌بس و مذاکره راهنمایی و هدایت می‌کنند.

ازاین‌رو، اینکه گریفیتس تاکنون تماسی با ایران نداشته است، تصدیقی بر این گفته معاون وزیر خارجه بریتانیا است که ایران هیچ منفعتی در یمن ندارد و حضور تهران در این جنگ بی‌معنی است و هم اینکه کانال‌های ارتباطی مارتین گریفیتس و بریتانیا با انصارالله شکل گرفته و در حال تقویت است و دیگر نیازی به این ظرفیت ایران مشاهده نمی‌شود.

در مقام جمع‌بندی، اولویت‌ها و منافع بریتانیا در قبال جنگ یمن تغییری نکرده است و در تعبیری صحیح‌تر، این اولویت‌ها قابل‌تغییر نیستند. برای مثال، معاون امور خاورمیانه وزارت خارجه در پاسخ به انتقادات مبنی بر توقف تسلیحات نظامی به ائتلاف سعودی اظهار داشته است: "میزان صادرات محصولات نظامی به عربستان سعودی از سوی بریتانیا در سال 2017 میلادی برابر با 2/1 میلیارد پوند بوده است. بیش از 2500 شغل به‌صورت مستقیم و 20 هزار شغل نیز به‌صورت غیرمستقیم (در زنجیره تأمین) در بریتانیا وابسته به تعامل نظامی و دفاعی بریتانیا با عربستان است". ]8[ جرمی هانت، وزیر امور خارجه، نیز با بیانی کلی‌تر در این خصوص در تاریخ 31 اکتبر 2018 (9 آبان 1397) اظهار داشته است: "بریتانیا روابط بازرگانی با عربستان سعودی دارد و مشاغلی در بریتانیا در گرو همین روابط بازرگانی با عربستان می‌باشد. در خصوص فروش تسلیحات به عربستان سعودی، فرایند مستقلی وجود دارد که به وزیر امور خارجه توصیه‌هایی در خصوص قراردادهای تسلیحات ارائه می‌کند. چنانچه به من توصیه شود که فروش تسلیحات به عربستان نقض حقوق بشردوستانه بین‌المللی خواهد بود، آنگاه باید به‌دقت به آن توجه کرد، اما در مقطع کنونی، من چنین توصیه‌ای دریافت نکرده‌ام". ]9[

در پرتو وجود چنین پیوندهایی که عملاً تضعیف و گسست آن به نفع اقتصاد بریتانیا نمی‌باشد، لندن باید یکی از گزینه‌های «همکاری راهبردی با عربستان» یا «همکاری راهبردی با ایران» را انتخاب کند. از سوی دیگر، جمهوری اسلامی نیز گزینه‌ای برای ارائه به بریتانیا در اختیار ندارد با این هدف که همکاری‌های اولیه در سطح منطقه بین دو طرف آغاز شود. به دیگر سخن، وجود فضای کاملاً دوقطبی در سطح منطقه، بریتانیا ناگزیر به یک سمت این قطبیت (ائتلاف سعودی) کشیده شده است و اگر ایران بخواهد بریتانیا را در سمت و جبهه خود داشته باشد، باید گزینه و امتیاز قابل‌عرضه‌ای برای لندن داشته باشد که به‌صرفه‌تر و بهتر از گزینه‌های متعدد عربستان باشد. با توجه به فقدان چنین گزینه‌ای از سوی تهران، نباید انتظار روابط جدی و ویژه با لندن و حتی سایر قدرت‌های اروپایی در حوزه مسائل منطقه‌ای داشت، چراکه قدرت‌های اروپایی و در رأس آن بریتانیا به دنبال تهی ساختن ایران از ابزارهای منطقه‌ای در اختیار خود می‌باشد.

با فرض نسبتاً محال دوام توافق استکهلم و توافقنامه‌های جانبی دیگر از سوی طرفین جنگ، اولویت اصلی بریتانیا در همکاری با آمریکا و فرستاده ویژه سازمان ملل با هدف نهایی بازپس‌گیری اراضی راهبردی از انصارالله و خلع سلاح این گروه خواهد بود و یکی از دستاوردهای این اولویت قطع نفوذ ایران در مرزهای جنوبی عربستان و ممانعت از شکل‌گیری تشکیلاتی مشابه «حزب‌الله لبنان» در یمن است. نشست برنامه‌ریزی‌شده وزرای خارجه چهار کشور آمریکا، بریتانیا، عربستان و امارات در حاشیه نشست اصلی «ورشو» نمایانگر دقیق‌تر و عریان‌تر ادراک لندن از نقش ایران در جنگ یمن خواهد بود.

منابع

[1] UK House of Lords (16 January 2019). "Minister for Middle East gives evidence on Yemen”. Retrieved from: https://www.parliament.uk/business/committees/committees-a-z/lords-select/international-relations-committee/news-parliament-2017/yemen--alistair-burt-evidence-160119/
[2] House of Commons Hansard (19 December 2018). "Yemen”. Retrieved from: https://hansard.parliament.uk/commons/2018-12-19/debates/3453E781-D293-4E22-99E8-871CE232C2B2/Yemen
[3] Lederer, E. (19 January 2019). "UN experts: Fuel from Iran is financing Yemen rebels’ war”. Retrieved from: https://www.apnews.com/b406265e1c6642fd9a614416270263b6
[4] European Council (4 February 2019). "Iran: Council adopts conclusions”. Retrieved from: https://www.consilium.europa.eu/en/press/press-releases/2019/02/04/iran-council-adopts-conclusions/
[5] UK House of Commons (30 October 2018). "The humanitarian situation in Yemen”. Retrieved from: http://data.parliament.uk/writtenevidence/committeeevidence.svc/evidencedocument/international-development-committee/the-humanitarian-situation-in-yemen/oral/92210.html
[6] House of Commons Hansard (19 December 2018). "Yemen”. Retrieved from: https://hansard.parliament.uk/commons/2018-12-19/debates/3453E781-D293-4E22-99E8-871CE232C2B2/Yemen
[7] House of Commons Hansard (19 December 2018). "Yemen”. Retrieved from: https://hansard.parliament.uk/commons/2018-12-19/debates/3453E781-D293-4E22-99E8-871CE232C2B2/Yemen
[8] UK House of Commons (30 October 2018). "The humanitarian situation in Yemen”. Retrieved from: http://data.parliament.uk/writtenevidence/committeeevidence.svc/evidencedocument/international-development-committee/the-humanitarian-situation-in-yemen/oral/92210.html
[9] UK House of Commons (31 October 2018). "Oral evidence from the Foreign Secretary”. Retrieved from: http://data.parliament.uk/writtenevidence/committeeevidence.svc/evidencedocument/foreign-affairs-committee/oral-evidence-from-the-foreign-secretary/oral/92185.html

شعار سال، با اندکی تلخیص و اضافات برگرفته از وبسایت ان پی پی اس، تاریخ 27 بهمن 97، کد مطلب: 182392: www.npps.ir