شعار سال: همزمان با سفر وزیر نیرو به استان گیلان در واپسین روزهای هفته گذشته، عملیات اجرایی ساخت سد لاسک به‌عنوان یکی از پرمناقشه‌ترین سدهای شمال کشور با مجوز مسئولان سازمان محیط‌زیست سرانجام آغاز شد. سد لاسَک که روی رودخانه امامزاده ابراهیم در حال ساخت است، درصورت احداث منجر به تخریب بیش از 100هکتار جنگل و نابودی درختان شمشاد هیرکانی و قطع جریان آب در پایین‌دست رودخانه تا تالاب انزلی می‌شود و محافل محیط‌زیستی می‌گویند در این صورت روند خشکیدگی تالاب انزلی شتابی دوچندان می‌گیرد. به گفته فعالان محیط‌زیست، ‌علاوه بر نابودی جنگل و تالاب بین‌المللی انزلی همچنین چندین روستا هم زیر آب خواهد رفت که اثرات اجتماعی بلندمدتی به‌دنبال خواهد داشت. اما به‌رغم چندین سال مخالفت گروه‌های محیط‌زیستی، ‌سازمان حفاظت محیط‌زیست سال گذشته مجوز زیست‌محیطی ساخت این سد را به شرط کاشت نهال - به جای درختان شمشادی که مطابق قانون حفظ ذخایر ژنی ممنوع‌القطع اعلام شده و حالا قرار است نابود شود - صادر کرد!

به گفته مسئولان، ‌تامین آب شرب و حقابه کشاورزان از مهم‌ترین دلایل ساخت این سد عنوان شده است. اما مسعود تجریشی، معاون سازمان محیط‌زیست روز گذشته اعلام کرده که تامین آب شرب سالم برای اهالی منطقه، اصلی‌ترین دلیل احداث سد است چراکه استفاده از کود شیمیایی و سموم کشاورزی، آب‌های زیر‌زمینی را آلوده کرده و او به‌عنوان یک مدیر نمی‌تواند خودش را متقاعد کند که مردم دچار مشکل شوند! او همچنین گفته اثرات کمی این سد بر تالاب انزلی، فقط ‌چهار درصد برآورد شده است!
با این حال، کارشناسان معتقدند سد لاسک اثرات جبران‌ناپذیری بر آخرین بازمانده‌های رویشگاه شمشاد هیرکانی در جنگل‌های هیرکانی وارد کرده و آنها را نابود می‌کند. پونه نیکویی، فعال محیط‌زیست گیلان می‌گوید: «‌مردم این مناطق در سال‌های قبل مخالفت‌های خود را بارها اعلام کرده‌اند اما به جز مسئولان، تعدادی از اهالی روستاها نیز با اجرای آن موافق هستند و بعضی از نمایندگان، منافع خودشان را در نیازهای مردم گره می‌زنند.» او می‌افزاید: «وقتی 50استخر طبیعی در این محدوده وجود دارد که می‌تواند آب مورد نیاز کشاورزان را تامین کند، چه نیازی به احداث سد است.»

نهال‌های دو ساله جایگزین درختان چندصدساله

اداره‌کل منابع طبیعی گیلان نیز که تا پیش از این با هرگونه اقدامی درخصوص این سد توسط آب منطقه‌ای مخالفت می‌کرد، بعد از تهیه ارزیابی زیست‌محیطی، موضع مخالف خود را به موافق تغییر داد؛ هرچند که مدیرکل منابع طبیعی استان با وجود اجرای این عملیات در محدوده جنگلی معتقد است منابع طبیعی اصلا در جایگاه موافق و مخالف قرار ندارد.

محسن یوسف‌پور می‌‌گوید: «ما ملاحظات مربوط به جنگل‌های خودمان را اعلام کردیم و شورای راهبردی که مباحث ارزیابی زیست‌محیطی در آن مطرح می‌شود، در مورد آن تصمیم‌گیری می‌کند و در نهایت چیزی که در قالب ارزیابی زیست‌محیطی به ما ابلاغ می‌شود، انجام خواهیم داد.» به گفته یوسف‌پور، ملاحظات سازمان جنگل‌ها، خارج‌کردن توده‌های درختان شمشاد از طرح و همچنین کاهش سطح جنگل‌ها‌ طبیعی بوده است اما او در پاسخ به همشهری که وسعت محدوده جنگلی مورد نظر برای تخریب، ‌قبل و بعد از ملاحظات چه میزان است، گفت: «من از جزئیات خبر ندارم!»‌ یوسف‌پور همچنین گفت: «سه برابر درختانی که قطع می‌شود نهالکاری صورت می‌گیرد و جنگل جایگزین می‌شود.» او درعین حال یادآور می‌شود: «شمشادها خط قرمز ما هستند. این توده‌ها طی هزاران سال ایجاد شده است، اما اکثر شمشادهای شمال هم به‌دلیل آفت شب‌پره خشک شده‌اند. هرچندکه معتقدیم دوباره احیا خواهند شد.»
اما آنگونه که معاون امور جنگل‌های اداره‌کل منابع طبیعی گیلان اعلام کرد در ابتدا و براساس نقشه اولیه آب منطقه‌ای قرار بود 180هکتار از وسعت جنگل‌های هیرکانی در جریان احداث سد، تخریب شود که بعد از اعلام ملاحظات سازمان جنگل‌ها، این میزان هم‌اکنون به 95هکتار رسیده است.

محمدرضا عبداللهی می‌افزاید: «وجود رویشگاه‌های شمشاد، ‌ارتفاع سد را کاهش داده و دریاچه کوچک‌تر شده است تا توده‌های شمشاد قطع نشوند، اما شمشاد به‌صورت تک‌پایه و همچنین گونه‌های دیگری چون ممرز، بلوط و انجیلی وجود دارد که تعداد دقیق‌شان بعد از صدور مجوز قطع برآورد خواهد شد اما میزان خسارت برآورد شده 46میلیارد تومان است که باید برای احیای جنگل پرداخت شود.»


حفظ تک‌پایه‌های شمشاد هم ضروری است
اما هادی کیادلیری، رئیس انجمن علمی جنگلبانی ایران می‌گوید: «قانون ممنوع‌القطع‌بودن برای شمشادها یکسان است، چه توده باشد و چه تک‌پایه و با وجود بیماری و آفت نمی‌توان اینگونه در موردش صحبت کرد.» این استاد دانشگاه با اشاره به مسئله جایگزینی درختان قطع‌شده، آنها را بدون جایگزین نام برد و با اشاره به اینکه قطع‌کردن یک درخت، ‌از بین بردن یک زیستگاه و پناهگاه است، افزود: «درخت، ‌تنها یکی از عناصر اصلی آن اکوسیستم است اما متأسفانه نگاه ما تک‌بعدی است و همین موضوع از دیرباز به طبیعت آسیب زده است. این همان توسعه بی‌قاعده و ناپایدار است.»
هرچند ملاحظات منابع طبیعی گیلان در ارزیابی زیست‌محیطی تأثیرگذار بوده و ادعا شده که محدوده جنگلی که قرار است تخریب شود را تا حدود نصف کاهش داده، اما جاده‌کشی و تردد خودروها و... تأثیرات منفی بر اکوسیستم جنگل برجای خواهد گذاشت. کیادلیری می‌گوید: «تکه‌تکه‌کردن جنگل به‌دلیل احداث معدن، سد و جاده در تمام دنیا به‌عنوان عامل اصلی نابودی جنگل شناخته شده و خسارت‌بار است و طغیان آفت‌ها و بیماری‌های جنگل، ‌بعد از تکه‌تکه‌کردن زیستگاه و تأثیر عوامل سخت اقلیمی روی اکو‌سیستم بیشتر خواهد شد اما متأسفانه این موارد در ارزیابی‌ها دیده نمی‌شود.»

شعار سال، با اندکی تلخیص و اضافات برگرفته از روزنامه همشهری، تاریخ انتشار 11 اردیبهشت 98، شماره: 54394