شعارسال:در سالهای اخیر با خشکسالیهای پیدرپی و تغییرات اقلیمی، متوسط بارندگی در کشور بهطور قابلتوجهی کاهش یافته که این امر خود را در قالب مناقشات اجتماعی- امنیتی نشان داده است. در سال جاری نیز اگرچه با بارندگیهای سیلآسای اولین روزهای سال، فرضیه پایان دوره خشکسالی و ورود ایران به دوره ترسالی از سوی برخی مسئولان مطرح شد، اما کارشناسان اقلیمشناس با تبیین علمی اثبات کردند این تصور، تصوری خام و فاقد پشتوانه عملی بوده و همچنان خطر تنش آبی برای ایران وجود خواهد داشت. در نتیجه کمبود و تنشهای آب شرب، مسالهای نیست که با بارندگیهای اخیر رفع شده باشد، چنانکه بررسیهای یکی از مراکز پژوهشی نشان میدهد اگر در مدیریت مصرف آب چارهاندیشی نشود، در سال 1400 تنش آب شرب 80 درصد از کل جمعیت شهری ایران را دربر خواهد گرفت. اینکه چگونه میتوان از تنش آب شرب در کشور جلوگیری کرد، خود نیازمند پژوهشهای مفصل است، اما آنچه همه مراکز پژوهشی کشور بر آن متفقالقولند این است که در کنار دورههای پیدرپی خشکسالی و موقعیت جغرافیایی طبیعی ایران، یکی از دلایل اصلی ورود ایران به تنش آبی، مصرف بیرویه آب شرب است بهطوری که بررسیها نشان میدهد هر ایرانی در حالی 208 لیتر در شبانهروز آب شرب مصرف میکند که این میزان در سطح جهان 70 تا 80 لیتر و در کشورهای پرآب بین 130 تا 150 لیتر است. همچنین نتایج بررسیها نشان میدهد بین استانهای کشور، شهروندان تهرانی بین دو تا سه برابر شهرنشینان دیگر استانهای کشور آب مصرف میکنند.
مصرف بالای شهروندان تهرانی از این منظر
دارای اهمیت است که بررسی جزئیات مصرف بین مناطق 22گانه شهر نشان میدهد مناطق
شمال شهر تهران در یک محدوده با جمعیت 1.4 میلیون نفری (سهم 14.7 درصدی از جمعیت)
حدود 22.7درصد آب شرب شهر تهران را مصرف میکنند. علاوهبر این، از مجموع 22.7
درصدی مصرف کل آب شرب شهری در منطقه شمال شهر تهران، 10 درصد آن برای مصارف لوکس
ازجمله استخر، سونا و جکوزی صرف میشود. حال اینکه چگونه دولت اجازه میدهد
آب شرب با یارانه بسیار زیاد صرف مصارف غیرشرب شود، خود داستان قابلتاملی است. در
این زمینه اگر نگاهی به پیوست سوم بودجه سال 98 بیندازیم، متوجه میشویم اغلب شرکتهای
دولتی آب و فاضلاب و آب منطقهای جزء شرکتهای زیانده هستند که دولت باید با
منابع بیتالمال آنها را سرپا نگه دارد. علاوهبر مصرف بیرویه، بررسیها نشان میدهد
25 درصد از آب شرب شهری عملا هیچ درآمدی برای دولت نداشته و به سه شیوه یعنی در
لولههای انتقال آب، مصارف غیرمجاز و تاسیسات شهری از دست میرود. حال این سوال
مطرح میشود که اساسا چرا باید آب شرب شهری با قیمت ارزان در
اختیار مصارف لوکس قرار بگیرد و اینکه چرا باید هزینه مصارف لوکس ثروتمندان از جیب
شهروندانی پرداخت شود که تنها درآمد آنها یارانه نقدی است.
مصرف آب هر تهرانی
5.6برابر متوسط جهانی
براساس آمارهای وزارت نیرو، در سال 97 متوسط مصرف یک شبانهروز (24 ساعت) هر مشترک خانگی در ایران حدود 689 لیتر بوده است؛ اما این آمار میانگین نمیتواند الگوی مصرف در کشور را بهطور مشخص بیان کند. بر این اساس اگر مصرف در استانها بررسی شود، میتوان الگوی مصرف را دقیقتر ترسیم کرد. در این زمینه بررسی آمارهای ارائهشده از سوی معاونت اقتصادی وزارت نیرو نشان میدهد مشترکان خانگی در استان تهران با مصرف 1488 لیتر در شبانهروز، بالاترین مصرف آب را در کشور و البته در جهان دارند. پس از تهرانیها، هر مشترک البرزی با مصرف 1285 لیتر در شبانهروز، دومین پرمصرف آب کشور است. پس از البرزیها، اهوازیها با مصرف 774 لیتر، مازندرانیها با مصرف 732 لیتر و قمیها با مصرف 687 لیتر بهترتیب در رتبههای سوم، چهارم و پنجم قرار دارند. اما از پرمصرفها که بگذریم، مشترکین استانهای خراسانشمالی، خراسانرضوی، خراسانجنوبی، سمنان و چهارمحالوبختیاری بهترتیب با مصرف 403 لیتر، 410 لیتر، 414 لیتر، 446 لیتر و 448 لیتر آب در شبانهروز، کممصرفترین مشترکان خانگی آب کشور بودهاند.
همانطور که مشخص است، آمار مذکور مربوط به
هر مشترک بود، حال اگر بعد خانوار را برای هر مشترک بهطور میانگین 3.3 نفر در نظر
بگیریم، هر تهرانی در شبانهروز 451 لیتر آب مصرف میکند که 5.6برابر میانگین
جهانی است. پس از تهرانیها، هر شهروند البرزی در شبانهروز 389 لیتر، هر اهوازی
235 لیتر، هر مازندرانی 222 لیتر و هر قمی 208 لیتر آب مصرف میکنند؛ اما درمورد کممصرفها
نیز شهروندان خراسانشمالی با مصرف 122 لیتر در شبانهروز، کممصرفترین شهروندان
کشور هستند. پس از شهروندان خراسانشمالی، مصرف هر شهروند خراسانرضوی 124 لیتر،
در خراسانجنوبی 125 لیتر، در سمنان 135 لیتر و در چهارمحالوبختیاری 136 لیتر
است. در یک جمعبندی، مصرف آب تهرانیها نسبت به مصرف شبانهروزی در 13 استان کشور
بین سه تا 3.7 برابر و در سایر استانها نیز بین دو تا 2.8 برابر است.
22 درصد آب تهران در
شمال شهر مصرف میشود
بررسی الگوی مصرف آب در مناطق 22گانه شهر تهران نکات قابلتاملی دارد. در این زمینه از اطلاعات شرکت آب و فاضلاب شهری تهران استفاده شده که مناطق 22گانه تهران را در 6 منطقه مدیریت میکند. بررسی دادههای آماری این سازمان نشان میدهد در سال 97 مجموعا در مناطق 22گانه شهر تهران بههمراه بخشهایی از باقرشهر، کهریزک، حسنآباد فشافویه، قیامدشت و خاورشهر 9 میلیون و 683 هزار نفر زندگی میکنند که میزان مصرف این جمعیت 891 میلیون و 105 هزار مترمکعب بوده است. بهعبارت دیگر، این جمعیت 9.6میلیونی بهطور متوسط در سال 97 حدود 92 مترمکعب بهازای هر نفر آب شرب شهری مصرف کردهاند.
منطقه یک: بین مناطق، منطقه یک با داشتن
14.7 درصد جمعیت شهر تهران (1.4 میلیون نفر) حدود 22.7درصد از آب شرب شهری تهران
را مصرف کرده است. منطقه یک آب و فاضلاب شهری تهران شامل مناطق دیباجی، شمیران و
شهرک غرب است.
منطقه دو: منطقه دو با داشتن 14.6 درصد از جمعیت شهر تهران، 18.5 درصد از کل آب شهر را مصرف کرده است. این منطقه شامل بخش عمده محدوده شهرداری منطقه ٦ و کل منطقه هفت است.
منطقه سه: این منطقه با سهم 17.3درصدی از جمعیت شهر تهران، حدود 19.3 درصد از آب شرب شهری را مصرف کرده است. منطقه سه شامل محدوده شهرداری منطقه پنج و بخشی از محدوده شهرداریهای مناطق 2، 6 و 22 است.
منطقه چهار: این منطقه با سهم 14.5درصدی از جمعیت شهر، 12.3 درصد از آب شرب شهری را مصرف کرده است. مناطق بهارستان، سلیمانیه و افسریه زیرمجموعه این منطقه هستند.
منطقه پنج: این منطقه دیگر منطقه تهران است که با سهم 17.7درصدی از کل جمعیت تهران، سهمی 11.5درصدی در مصرف آب دارد. منطقه پنج شامل کل محدوده شهرداریهای مناطق 9، 10، 18 و بخشی از محدوده شهرداری منطقه 11 و 17 است.
منطقه شش: این منطقه نیز با سهمی 12.3 درصدی از کل جمعیت شهری تهران، سهم 15.7 درصدی از مصرف آب شرب تهران دارد. منطقه 6 شامل مناطق 17 شهریور، نازیآباد، شهرری، باقرشهر، کهریزک، حسنآباد فشافویه، قیامدشت و خاورشهر است.
در یک جمعبندی مشخص شد منطقه یک با سرانه
142 مترمکعب و منطقه دو با سهمی 117 مترمکعبی از مصرف آب شرب تهران بالاترین مصرف
آب شرب را در تهران دارند. مصرف بسیار بالای آب شرب در این مناطق از این منظر مهم
است که براساس مطالعات مراکز پژوهشی، 10 درصد کل آب شرب شهری تهران در این منطقه
صرف استخرهای مشترکین میشود. اینکه چرا باید آب شرب شهری با قیمت ارزان صرف مصارف لوکس در مناطق شمال شهر شود و البته هیچ اقدامی برای
تغییر الگوی مصرف در این مناطق انجام نشود، خود جای تاسف دارد. در این زمینه بررسیها
نشان میدهد دولت برای هر مترمکعب آب شرب شهری بیش از 800 تومان یارانه میدهد.
25 درصد آب کشور رایگان
است!
براساس آمارهای وزارت نیرو، در سال گذشته 25 درصد (24.8 درصد) آب عرضهشده برای مصارف خانگی در کشور هیچ درآمدی برای وزارت نیرو نداشته است. اما سوال این است که آب بدون درآمد چیست؟ براساس استانداردهای مراجع بینالمللی اعم از انجمن جهانی آب (IWA) و انجمن کارهای آبی آمریکا (AWWA) جهت سنجش سالانه هدررفت آب از واژه آب بدون درآمد یا همان (NON-REVENUE WATER) استفاده میشود. آب بدون درآمدعبارت است از اختلاف بین حجم آب ورودی به سیستم (شبکه توزیع) و مصارف مجاز با درآمد یکسال. آب بدون درآمد دارای سه جزء اصلی است.
1-هدررفت واقعی:به حجمی از آب اطلاق میشود که بهصورت واقعی (فیزیکی) از شبکههای توزیع هدر میرود و شامل نشت از شبکههای توزیع، نشت از خطوط انتقال، نشت و سرریز مخازن و نشت از انشعابات مشترکین میشود. سهم هدررفت واقعی از این 25 درصد کل حدود 13.4درصد است (5.9درصد نشت از شبکه توزیع، 0.9 درصد خطوط انتقال، 0.1درصد سرریز مخازن، 0.3 درصد نشت از مخازن و 6.3 درصد نشت از انشعابات آب مشترکین).
2-هدررفت ظاهری:به حجمی از آب اطلاق میشود که مصرف شده است، ولی به دلایل متعددی ازجمله خطای کنتورهای مشترکین، اندازهگیری نشده است. این هدررفت شامل خطای تجهیزات اندازهگیری، انشعابات غیرمجاز، خطای قرائت و انتقال دادهها میشود. از 25 درصد آب بدون درآمد، هدررفت ظاهری سهمی 10.4 درصدی دارد (مصارف غیرمجاز 3.9درصد، خطای مدیریت دادهها و سیستم 1.8 درصد و عدم دقت تجهیزات اندازهگیری 4.7 درصد).
3-مصارف مجاز بدون درآمد:به مصارفی گفته میشود که استفاده از آن مجاز است، ولی درآمدی برای شرکتهای آب و فاضلاب ندارد از قبیل: مصارف فرآیندی در تاسیسات آب و فاضلاب، مصارف آتشنشانی و... . مصارف مجاز بدون درآمد نیز سهمی 1.7 درصدی از 25 درصد کل آب بدون درآمد دارند. در یک جمعبندی، 13.4 درصد آب شرب کشور در لولهها و سیستم انتقال آب هدر میرود، 10.4 درصد آب شرب کشور بهدلیل مصرف غیرمجاز مشترکبن هیچ عایدیای برای وزارت نیرو ندارد و 1.7 درصد آب شرب کشور نیز صرف مصارف تاسیسات آب و فاضلاب، آتشنشانی و از این دست موارد میشود.
بین استانهای کشور، میزان آب بدون درآمد در استانهای خوزستان و کرمانشاه بیش از 39 درصد یعنی 1.5برابر بیشتر از میانگین کشوری است. در رتبههای بعدی، خراسانجنوبی با 32 درصد، کردستان با 31.7
درصد و خراسانرضوی با30.8 درصد بالاترین آب بدون درآمد را در کشور دارند. نکته قابلتامل اینکه در این شاخص در سه استان یزد، اصفهان و قم که با کمآبی و تنش آبی مواجه هستند، میزان آب بدون درآمد حدود 10 درصد کمتر از میانگین کشور بوده، بهطوری که این میزان در یزد 16 درصد، اصفهان 16.2 و استان قم 17.7درصد است.
شعارسال، با اندکی تلخیص و اضافات برگرفته از خبرگزاری تسنیم، تاریخ انتشار11خرداد 98، کدخبر: 2023441، www.tasnimnews.com